نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر هنر و کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی

چکیده

یکی از ویژگی‌های عصر ناصری و در پی گسترش روابط خارجی با اروپا، تأثیرپذیری محتوایی و اجرایی از غرب در زمینة نمایش بود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که روابط فرهنگی عصر ناصری با کشورهای اروپایی چه تأثیری بر هنر نمایش در ایران داشت؟ علاقة ناصرالدین شاه به این هنر، در پی سفرهای سه گانه به اروپا و نیز رواج فن نمایشنامه نویسی به سبک و سیاق غربی در آثار کسانی همچون آخوندزاده و تبریزی و پس از آن گسترش ترجمة آثار مولیر و سرانجام تأسیس تماشاخانة دارالفنون، زمینه‌های لازم را برای اجرای نمایش‌هایی به سبک تئاترهای غربی فراهم آورد؛ هر چند که عمر این گونه نمایش‌ها طولانی نبود و به تعطیلی انجامید. اما این دوره را می‌توان نقطة آغاز پیروی از سبک‌های اروپایی در نمایش تلقی کرد که در ادوار بعدی با کوشش بیشتری پیگیری شد و با فرهنگ و هنر بومی، در جامة نوینی سر برآورد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آدمیت، فریدون،1349، اندیشه‌های میرزا فتحعلی خان آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
_________، 1362، امیر کبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
_________، 1355، ایدئولوژی نهضت مشروطیت، تهران: پیام.
آرین پور، یحیی، 1350، از صبا تا نیما، ج1، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
آژند، یعقوب، 1373، نمایشنامه نویسی در ایران، تهران: نشر نی.
آشفته، رضا، 1391، سرگذشت نمایش در ایران، تهران: افق.
آقا حسینی، علیرضا، 1386، «چالش و پاسخ در دوره قاجاریه: اعزام دانشجو به خارج با تکیه بر مورد فرانسه»، تاریخ روبط خارجی، شماره 32: 25-1.
آقا عباسی، یدالله، 1382، «نقش سیاست بر نگین نمایش عصر قاجار»، تئاتر، شماره 36: 172-113.
اسکویی، مصطفی، 1378، سیری در تاریخ تئاتر ایران، تهران: آناهیتا.
اعتماد السلطنه، محمدحسن بن علی، 1379، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه (مربوط به سال‌های 1313-1292)، با مقدمه ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
اورسل، ارنست، 1382، سفرنامه قفقاز و ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بزرگمهر، شیرین، 1379، تأثیر ترجمه ی متون نمایشی بر تئاتر ایران، تهران: تبیان.
بهنام، جمشید، 1375، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: فرزان.
بکتاش، مایل، 1374، «تاریخ نمایش در ایران»، سینما تئاتر، شماره 9: 101-96.
بهار، محمد تقی، 1349، سبک شناسی، ج3، تهران: امیرکبیر.
پرویز، عباس، [بی‌تا]، تاریخ تمدن جدید ایران، تهران: دانش.
پورحسن، نیایش، 1387، «بنیانگذار تئاتر در ایران به روش فرنگستان میرزا علی اکبر خان مزین الدوله نقاش باشی»، نمایش، شماره 112و111: 91-86.
تاج السلطنه، 1361، خاطرات تاج السلطنه، به کوشش منصوره اتحادیه، تهران: تاریخ ایران.
تالاسو، آدولف، 1391، تآتر پارسی؛ نمایش ایرانی، ترجمه فائزه عبدی، تهران: بیگدل.
تبریزی، میرزاآقا، 1382، چهار تیاتر و رساله اخلاقیه، به اهتمام: حسین محمدزاده صدیق، تهران: نمایش.
_________، 1355، چهار تیاتر، به کوشش: باقر مؤمنی، تهران: نیل و ابن سینا.
_________، 2536، پنج نمایشنامه، به کوشش: حسین محمدزاده صدیق، تهران: آینده.
جنتی عطایی، ابوالقاسم، 1333، بنیاد نمایش در ایران، تهران: ابن سینا.
جوانمرد، عباس، 1383، تئاتر، هویت و نمایش ملی، تهران: قطره.
حسینی، مهدی، 1384، «بنیان‌های مدرنیسم در ایران»، کتاب ماه هنر، شماره 90و89: 25-16.
خان ملک ساسانی، احمد، [بی‌تا]، دست پنهان؛ سیاست انگلیس در ایران، تهران: اسپندار.
دروویل، گاسپار، 1348، سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محیی، تهران: گوتنبرگ.
رازی، فریده، 1390، نقالی و روحوضی، تهران: مرکز.
ژوبر، پیرآمده، 1347، مسافرت به ارمنستان و ایران، ترجمه محمود مصاحب، تبریز: چهر.
سپهران، کامران، 1388، تئاتر کراسی در عصر مشروطه، نیلوفر: تهران.
شاه حسینی، ناصرالدین، 1372، سیر فرهنگ در ایران، تهران: دانشگاه بین المللی امام خمینی.
شمیم، علی اصغر، 1389، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: ترفند.
شیخ نوری، محمد امیر، 1386، فراز و فرود اصلاحات در عصر امیرکبیر، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شیروانی، حسن، 1355، هنر نمایش، تهران: فرهنگ و هنر.
شیل، مری، 1368، خاطرات لیدی شیل، ترجمه: حسین ابوترابیان، تهران: نشرنو.
طباطبایی، سیدجواد، 1386، مکتب تبریز و مبانی تجدد خواهی، تهران: ستوده.
طالبی، فرامرز، 1378، «واژه‌نامه نمایش در سفرنامه سیاحان ایرانی»، تئاتر، شماره 19و18: 268-207.
علیزاده بیرجندی، زهرا، 1391، حکومت ناصری و گفتمان‌های نو، تهران: هیرمند.
فرزاد فرهنگیان، اسدالله، 1386، «تاریخچه مراودات فرهنگی ایران و فرانسه»، تاریخ روابط خارجی، شماره 32: 92-71.
فروغی، مهدی، 1382، «نمایش در ایران»، نامه فرهنگ، شماره 50: 159-136.
فنائیان، تاجبخش، 1386، هنر نمایش در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
کرمانی، مجد الاسلام، 1328، «محصلین ایران در اروپا»، آموزش و پرورش، شماره 1: 44-36.
کوهستانی نژاد، مسعود، 1381، گزیده اسناد نمایش در ایران، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
محمدی، احمد، 1352، «نگاهی به تاریخ نمایش در ایران»، هنر و مردم، شماره 130و129: 25-19.
مددپور، محمد، 1386، سیر تفکر معاصر ایران، ج1، تهران: سوره.
مزین، مهرداد، 1363، «پیشرفت فرهنگ و علوم در ایران»، ایران نامه، شماره 8: 610-595.
مصطفوی، خشایار، 1391، زایش درام ایرانی، تهران: افراز.
ملک پور، جمشید، 1385، ادبیات نمایشی در ایران، ج1، تهران: توس.
ملکونوف و عزالدوله، 1363، سفرنامه ایران و روسیه، ترجمه: محمد گلبن و فرامرز طالبی، تهران: دنیای کتاب.
مولیر، ژان باتیست، 1338، مردم گریز، ترجمه: محمود هدایت، تهران: امیرکبیر.
___________، 1357، عروس و داماد، ترجمه: میرزا جعفر قراچه‌داغی، به کوشش: باقر مؤمنی، تهران: سپیده.
ناصرالدین شاه قاجار، 1362، سفرنامه ناصرالدین شاه به فرنگ، با مقدمه: عبدالله مستوفی، تهران: بهارستان.
_____________، 1379، روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر دوم به فرنگستان، به کوشش: فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
_____________، 1369، روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگستان، ج1، به کوشش: محمد اسماعیل رضوانی، تهران: رسا.
_____________، 1378، یادداشت‌های روزانه ناصرالدین شاه (1303-1300 قمری)، به کوشش: پرویز بدیعی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
نصیریان، علی، 1342، «نظری به هنر نمایش در ایران»، کاوه، شماره 5: 416-412.
ویلس، چارلز جیمز، 1363، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمه: سیّد عبدالله، به کوشش: جمشید دودانگه، تهران: زرین.
هویان، آندرانیک، 1378، «تئاتر ارامنه جلفای اصفهان»، تئاتر، شماره 17: 221-193.
Cole, Juan, 1996, Marking boundaries, marking time: the Iranian past and the construction of the self by Qajar thinkers”, Iranian Studies, Vol 29.
Davies, Helene, 1992, “Moliere, panegyriste du Roi”, Romance Quarterly, Vol 39.
Eskandari, Manoutchehr, 2007, “Novellas as Morality Tales and Entertainment in the Newspapers of the Late Qajar Period: YahyaMirza”, Iranian Studies, Vol 40.
Ekstein, Nina, 1989, “The Portrait on Stage in Molieres Theater”, Romance Quarterly, Vol 36.
Fellows, Otis, 1967, “Moliere during the Aftermath of the Enlightenment”, Kentucky Romance Quarterly, Vol 14.
Gaffary, Farrokh, 1984, “Evolution of rituals and theater in Iran”, Iranian Studies, Vol 14.
Gutwirth, Marcel, 1950, “Le Comique du Serviteur Chez Moliere”, Symposium: A Quarterly Journal in Modern Literatures, Vol 4.
Harri, Mahmoud,1982, Ru-Hawzi: The Iranian Traditional Improvisatory Tgeater, New York University.
Jones, Dorothy, 1987, “Religious Parody in Molieres George Dandin”, Symposium: A Quarterly Journal in Modern Literatures, Vol 41.
Kia, Mehrdad, 1995, “MizraFath Ali Akhundzade and the call for modernization of the Islamic world”, Middle Eastern Studies, Vol 31.
Kia, Mehrdad,1998, “Persian nationalism and the campaign for language purification”, Middle Eastern Studies, Vol 34.
Marashi, Afshin, 2008, Nationalizing Iran: Culture, Power, and the State, 18701940, Washington.
Naby, Eden, 2007, “Theater, Language and Inter-Ethnic Exchange: Assyrian Performance before World War I”, Iranian Studies, Vol 40.
Potter, Edithe, 1973, “Molieres Comic Artistry in L'etourdi”, Kentucky Romance Quarterly, Vol 20.
Romanowski, Sylvie, 1997, “Molieres Misanthrope: A critique and reluctant defense of courtly life”, Contemporary Theatre Review, Vol 6.
Semple, Hilary, 1975, “Moliere and Restoration Comedy”, English Studies in Africa,Vol 18.
Scarce, Jennifer, 2007, “Entertainments East and West-Three Encounters between Iranians and Europeans during the Qajar Period (1786–1925)”, Iranian Studies, Vol 4.
Szogyi, Alex, 1969, “Truth-Telling and Truth-Suggesting in Molieres Theatre”, Kentucky Romance Quarterly,Vol 16.
Talajooy, Saeed, 2011, “Indigenous Performing Traditions in Post-Revolutionary Iranian Theater”, Iranian Studies, Vol 44.