نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی گروه تاریخ و عضو گروه پژوهشی افغانستان‌شناسی دانشگاه بیرجند

چکیده

ایران و افغانستان در دوره قاجار به عنوان دو دولت همجوار، مناسبات سیاسی خود را از زمان جنگ‌های هرات قطع کردند و سفارت و کنسولگری در قلمرو یکدیگر نداشتند. با این حال، افغان­ها تلاش کردند که در مشهد کنسولگری دایر کنند. این اراده تنها پس از استقلال افغانستان و رسمیت آن از سوی ایران در سال 1299ش. تحقق یافت و در پی افتتاح سفارت افغانستان در تهران، کنسولگری آن کشور در مشهد نیز دایر شد. موانعی که در دوره قاجار از توسعه روابط سیاسی ایران و افغانستان جلوگیری می­کرد، پس از استقلال افغانستان نیز همچنان وجود داشت و انگلیسی­ها یکی از موانع اصلی در تأسیس و موفقیت سرکنسول­های افغانستان در مشهد بودند.
میرزا عبدالباقی خان و سردار عبدالعزیزخان نخستین سرکنسول­های افغان در مشهد بودند که از اوایل سال 1301ش. تا اواخر 1303ش. در مشهد مستقر شدند و این کنسولگری را اداره کردند. در مقاله حاضر، چگونگی تأسیس کنسولگری افغانستان در مشهد و عملکرد این سرکنسول­ها برپایه اسناد و مطبوعات مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها

منابع فارسی:
آدمک، لودویک دبلیو (1349)، تاریخ روابط سیاسی افغانستان از زمان امیر عبدالرحمن تا استقلال، ترجمه: علی محمدزهما، کابل: مؤسسه نشراتی افغان کتاب.
اسناد محرمانه وزارت خارجه بریتانیا (1368)، به کوشش: محمد جواد شیخ الاسلامی، تهران: موقوفه دکتر محمود افشار.
ایستویک (1382)، سه سال اقامت در ایران (بخش نیشابور و مشهد)، ترجمه: ابوالفضل حسن آبادی و مجید توکلی قدیمی، فصلنامه فرهنگ خراسان، سال سوم، شماره نهم- دهم، بهار و تابستان.
بهمنی قاجار، محمد علی (1385)، ایران و افغانستان از یگانگی تا تعیین مرزهای سیاسی، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه.
حکیم‌الممالک، علینقی (1356)، روزنامه سفر خراسان، تهران: فرهنگ ایران زمین. 
ریاضی هروی، محمد یوسف (1368)، عین الوقایع تاریخ افغانستان در سال های 1207- 1324ق، به کوشش: محمد آصف فکرت هروی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
سدید السلطنه، محمد علی (1362) سفرنامه سدیدالسلطنه التدقیق فی سیر الطریق، تهران: به نشر.
کرزن، جرج ناتائیل (1380)، ایران و قضیه ایران،ج 1، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
کارکنان وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان (1380)، فرهنگ جغرافیای ایران خراسان، ترجمه: کاظم خادمیان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
گزارش­های یوسف خان هراتی (1388)، گردآورنده: علی نجف زاده، مشهد، مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد.
فراهانی، حسن (1385)، روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج 2، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
فرخ، مهدی (1370)، کرسی‌نشینان کابل، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
فروپاشی قاجار و برآمدن پهلوی: گزارش کنسولگری­های انگلیس (1387)، ترجمه: غلامحسین میرزا صالح، تهران: نگاه معاصر.
قاجار قوانلو، زین‌العابدین بن شکرالله (1382)، نفوس ارض اقدس یا مردم قدیم مشهد، به تصحیح: مهدی سیدی، مشهد: مهبان.
متولی حقیقی، یوسف (1383)، افغانستان و ایران: پژوهشی پیرامون روابط سیاسی و چالش­های مرزی از احمد شاه درانی تا احمد شاه قاجار، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
محمود غازی، زلمی (1355)، افغانستان در پنجاه سال اخیر و روابط ایران و افغانستان، یغما، شماره دوم (332)، سال بیست و نهم.
نجف زاده، علی و مجتبی خلیفه، (1389)، تأسیس شهبندری ترکیه در مشهد و نقش محمد سامی بیک در اتحاد سه گانه اسلامی ایران، ترکیه و افغانستان، تاریخ ایران، شماره 65، تابستان.
نجف‌زاده، علی (1392)، گروههای مهاجر به مشهد از صفویه تاکنون، مشهد: مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد.
ـــــــــــــ (1391)، فضل‌الله بدایع‌نگار پیشگام در وقف مطبوعات، پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی، سال اول، شماره 1.
ییت، چارلز ادوارد (1365)، سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمه: قدرت الله روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری، تهران: یزدان.
وین،آنتونی (1383)، ایران در بازی بزرگ، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: پیکان.
 
روزنامه‌ها:
ایران، شماره 992، سال پنجم 1353.
الکمال، شماره 1، سال اول و شماره 4 و 10 سال دوم.
رعد، شماره 56، سال یازدهم.
فکر آزاد، شماره‌های 68 و 66 و44 سال اول.
مهرمنیر، شماره‌های 41 و37 و 36 و 35 و 5 و3 و 1 سال سوم.
 
اسناد:
آرشیو مرکز اسناد و تایخ دیپلماسی وزارت امور‌ خارجه 1/12-9-12-1320ق./‌170-3-12-1320ق./99-3-10-1318ق.
آرشیو مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شماره 1-3/65499.
 
منابع انگلیسی:
Iran Political diarits 1881-1965 (1997). General Editor Dr R.M.Burrel
 
 
 
سندی در باره افتتاح کنسولگری افغانستان در مشهد / آرشیو مرکز اسناد آستان قدس رضوی