نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس

چکیده

گرچه قرار بود که راه‌آهن شرق ایران در ابتدای قرن بیستم، مسیر ترانزیت کالا میان ایران و هندوستان را بهبود بخشد، اما با جدایی پاکستان از هندوستان در 1326ش./ 1947م. این مهم انجام نشد. ایران در سال‌های بعد کوشید با بهبود روابط سیاسی، مرزهای شرقی را مطمئن و امن کند، سپس در دهة‌ 50 شمسی/ 70 میلادی که تحولات جهانی و منطقه‌ای موجب افزایش قیمت نفت و بهبود اقتصادی ایران شد، دولت وقت فرصت را برای بازسازی این مسیر تجاری مناسب یافت. هدف از این پژوهش، بررسی نحوة اقدامات سیاسی و اقتصادی حکومت پهلوی طی دهه یاد‌ شده برای بازسازی این مسیر در ارتباط با کشورهای منطقة اقیانوس هند است. پژوهش حاضر با رویکرد اسنادی، تحلیلی و با استفاده از منابع آرشیوی اجراء شده است و یافته‌ها نشان می‌دهد که پس از بهبود روابط سیاسی منطقه‌ای ایران با کشور‌های حوزة اقیانوس هند در دهة‌ 40 شمسی و سپس افزایش قیمت نفت، ایران در قالب طرح‌های مختلف توسعه از جمله کمک‌های اقتصادی و تکنیکی، کوشید تا طرح راه‌آهن شرق را دوباره راه‌اندازی کند؛ هر چند که این اقدامات در پایان دوره فوق، ناتمام باقی ماند.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
اسناد:
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما):
11638-220؛690-240؛790-240؛1612-240؛274-330.
 
کتاب‌ها:
آوری، پیتر و دیگران، 1387، تاریخ ایران دوره پهلوی از رضا شاه تا انقلاب اسلامی دفتر دوم، ج7، ترجمه: مرتضی ثاقب فر، تهران: جامی.
جهانبانی، امان الله، 1336، عملیات قشون در بلوچستان، ج2، تهران: چاپخانه مجلس.
حمیدی، سمیه و فاطمه اشرفی گل، 1395، "واکاوی روابط خارجی ایران و پاکستان در پرتو نظام بین‌الملل طی سال‌های 1979-1947"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، تابستان 1395، سال 17، شماره66.
کاظم بیکی، محمدعلی، 1387، "بریتانیا و خطوط آهن ایران و خاورمیانه 1337ق./ 1918-1919م."، فصلنامه مطالعات تاریخی(ویژه‌نامه ایران و استعمار بریتانیا)، پاییز 1387، شماره 22.
گرنویل، جان، 1378، تاریخ جهان در قرن بیستم، ج2، ترجمه: جمشید شیرازی، فضل الله جلوه و علی اصغر بهرام بیگی، تهران: فرزان روز.
مابرلی، فردریک جیمز، 1369، عملیات در ایران 1919-1914، ترجمه: کاوه بیات تهران: رسا.
وزارت امور خارجه، 1370، اسناد و معاهدات دوجانبه ایران با سایر دول در دوران پهلوی، ج4، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
هفته‌نامه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران،"نقش ایران در اجلاسیه کنفرانس آسیا و خاورمیانه"، اتاق بازرگانی، سال 5، شماره 3، صص 28-26، خرداد 1353.
_____________________________، "ایران و هند موافقت‌نامه تجاری پنج ساله امضاء کردند"، اتاق بازرگانی، سال 5، شماره 6، ص95، شهریور 1353.
_____________________________، "ایجاد بازار مشترک آسیایی مورد پشتیبانی و استقبال بازرگانان و صاحبان صنایع ایران و هند قرار گرفت"، اتاق بازرگانی، سال 5، شماره ، ص95، آذر 1353.
_____________________________، "پرداخت ده میلیون دلار کمک بلاعوض به کشور افغانستان"، اتاق بازرگانی، سال 5، شماره 8، صص97-96، آبان 1353.
_____________________________، "در اجرای چند طرح بزرگ صنعتی ایران و پاکستان به توافق رسیدند"، اتاق بازرگانی، سال 5، شماره 12-122، صص79-78، بهمن و اسفند 1353.
_____________________________،"تأمین اعتبارات کلان برای سیستان و بلوچستان"، اتاق بازرگانی، سال 5، شماره 7، صص74-73 ، مهر 1353.
_____________________________، "تشکیل نهمین اجلاسیه شورای اتاق بازرگانی و صنعت و عمران منطقه‌ای RCD"، اتاق بازرگانی، سال 6، شماره 97، ص81-80، آذر 1354.
 
نسخه خطی:
علوی، اسدالله و فرامرز اسدزاده، [بی‌تا]، گزارش دست‌نویس میرجاوه، زاهدان: آرشیو سازمان برنامه و بودجه.
 
روزنامه:
اطلاعات، 25/12/1328 ، ص 1
_____، 12/11/1328، ص 6
 
انگلیسی:
Mohammadally, safia.s. 1979,”Pakistan- Iran Relations (1947-1979)” Pakistan Horizon (Pakistan Foreign Policy). Vol: 32. No: 4. PP 51-63. Pakistan Institute International Affairs.