مرتضی دهقان نژاد؛ مرتضی دهقان نژاد
دوره 12، شماره 46 ، فروردین 1390، ، صفحه 81-106
چکیده
با مرگ کریم‌خان زند به سال 1193ق/1779م، فتنه و آشوب سراسر ایران را فرا گرفت. بنابراین از تسلط و اقتدار ایران بر خلیج فارس و سواحل آن کاسته شد. از سوی دیگر، آل‌عتوب، از قبایل ساکن در جنوب شرقی عربستان، به عللی ...
بیشتر
با مرگ کریم‌خان زند به سال 1193ق/1779م، فتنه و آشوب سراسر ایران را فرا گرفت. بنابراین از تسلط و اقتدار ایران بر خلیج فارس و سواحل آن کاسته شد. از سوی دیگر، آل‌عتوب، از قبایل ساکن در جنوب شرقی عربستان، به عللی که در این پژوهش بدان پرداخته‌ایم، از فرصت استفاده کرد و در کرانههای غربی خلیج فارس (کویت کنونی) ساکن شد و توانست در پایان دورۀ زندیه بر بحرین تسلط یابد. دولت انگلیس به اهمیت سوق‌الجیشی منطقۀ خلیج فارس، به منزله معبر نفوذی به سرزمین آکنده از ثروت هندوستان، پی برده بود و با حمایت همه جانبه از شیوخ کرانه‌ها تلاش می‌کرد نفوذ خود را هرچه بیشتر سازد. اندکی پس از مهاجرت این طوایف به کرانههای خلیج فارس، تیرهای از آنان، معروف به «آل‌خلیفه»، چشم طمع به بحرین دوخت و توانست پس از سال‌ها کشمکش و درگیری با ساکنان بومی و حکام محلی خلیج فارس، از جمله طوایف آل مذکور و آل‌صباح، تسلط خود را در آن منطقه تثبیت کند. بحرین طی تاریخ چندین هزارسالۀ خود، با فراز و فرودهایی بسیار، جزئی از خاک ایران به‌شمار می‌رفت؛ اما از هنگامی که اعراب مهاجر این منطقه را تحت نفوذ خود در آوردند، عامل تغییرات اساسی در نظام سیاسی آن شدند و این روند را تا جدایی نهایی از سرزمین ایران در 1349ش/ 1971مپیش گرفتند. این مقاله بر آن است تا به سه پرسش مهم زیر پاسخ دهد:
1. چه عواملی در مهاجرت اعراب به کرانههای خلیج فارس نقش اساسی را داشته است؟ 2. چگونه شرایط حاکم بر ایران به همراه عوامل دیگر، زمینه را برای تسلط هر چه بیشتر خاندان آل خلیفه فراهم کرد؟3. واکنش دربار ایران در قبال استقرار آنان در منطقه چگونه ارزیابی می‌شود؟
