فصلنامه تاریخ روابط خارجی

تأثیر روابط خارجی ایلخانان بر هویت‌بخشی مذهبی در ایران

محمد پاینده؛ مجتبی سلطانی احمدی؛ احمد بازماندگان خمیری؛ عبدالله ساجدی

دوره 24، شماره 94 ، اردیبهشت 1402، ، صفحه 3-34

چکیده

  حمله مغول به ایران پیامدهایی در عرصه سیاست و اجتماع داشت و یکی از آنها تغییر هویت مذهبی جامعه اهل سنت بود. با تثیبت حکومت ایلخانان در ایران، آنها وارد چالشی با دیگر همسایگان سنی‌مذهب خود شدند و یک گفتمان ...  بیشتر حمله مغول به ایران پیامدهایی در عرصه سیاست و اجتماع داشت و یکی از آنها تغییر هویت مذهبی جامعه اهل سنت بود. با تثیبت حکومت ایلخانان در ایران، آنها وارد چالشی با دیگر همسایگان سنی‌مذهب خود شدند و یک گفتمان جدید در عرصه روابط خارجی با آنها پدید آوردند. پرسش اصلی این است که گفتمان جدید چه تأثیری بر هویت مذهبی جامعه اهل سنت در ایران بر جای نهاد. شکست مغولان از ممالیک مصر و از دست دادن سرزمین شام و سپس استقرار بازماندگان خلافت عباسی در قاهره، مصر را به مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ایلخانان مغول تبدیل کرد. این رقابت در بستر جغرافیایی سیاسی جدیدی شکل می‌گرفت که مغولان در ایجاد مرزبندی آن نقش برجسته‌ای داشتند. ایران نیز در مرکز این رقابت منطقه‌ای و تقریباً تنها در میان رقبای متحد خود قرار داشت. در این میان، روابط ایلخانان با ممالیک به دلیل حمایت آنها از بقایای خلافت عباسی از حساسیت بیشتری برخوردار بود و در مقایسه با سایر همسایگان مسلمان خود مانند الوس جوچی و الوس جغتای بیشتر تنش‌زا بود. این انزوای سیاسی ایلخانان در کنار نگاه متفاوت به مقوله خلافت عباسیان مستقر در قاهره نسبت به همان همسایگان، کار را برای ایلخانان در دوره نامسلمانی و حتی در دوره مسلمانی جهت کسب مشروعیت، بسیار دشوار نمود و راه را برای ورود فضای گفتمانی جدید مذهبی مبتنی بر عباسی‌زدایی و ایجاد هویتی متفاوت در میان اهل سنت ایران باز نمود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 794.88 K

تبیین و تحلیل تأثیر موقعیت جغرافیایی بر روابط خارجی و فعالیت‌های تجاری ساسانیان

اسماعیل سنگاری؛ احمد اسدی

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 3-26

چکیده

  ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های ...  بیشتر ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.31 M

ارزیابی اهمیت حکومت محلی ارزنجان در روابط خارجی تیموریان

فائزه نیاستی؛ آتنا فر اهانی

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 123-138

چکیده

  ارزنجان از شهرهای مهم دوره تیموریان است و به‌دلیل واقع‌شدن در منطقه میان شمال غرب ایران، ارمنستان و آناتولی نقش مهمی در معادلات سیاسی و نظامی دولت‌های قدرتمند تیموریان، عثمانی‌ها و ترکمانان ایفا ...  بیشتر ارزنجان از شهرهای مهم دوره تیموریان است و به‌دلیل واقع‌شدن در منطقه میان شمال غرب ایران، ارمنستان و آناتولی نقش مهمی در معادلات سیاسی و نظامی دولت‌های قدرتمند تیموریان، عثمانی‌ها و ترکمانان ایفا می‌کرد. این شهر همیشه در کشمکش میان قدرت‌های بزرگ منطقه قرار داشت و با این ‌حال، امور داخلی آن توسط حاکمان محلی دست‌نشانده اداره می‌شد. با ظهور و آغاز تکاپوهای تیمور گورکان، طهرتن والی ارزنجان با اعلام پیروی از تیمور تلاش کرد موقعیت خود را در منطقه تثبیت نماید. این مقاله در پی پاسخ‌گویی به این پرسش است که روابط حاکمان محلی ارزنجان با تیموریان چگونه و مبتنی بر چه سیاست‌هایی بوده است؟ برای پاسخ به این پرسش از روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که منطقه ارزنجان در سده نهم هجری قمری نقش تعیین‌کننده‌ای در روابط قدرت‌های بزرگ داشت. تیمور علاوه بر کسب اتحاد و حمایت حاکمان محلی ارزنجان برای تسلط بر این نواحی و صدور قدرت خود به‌سوی آناتولی و ارمنستان، از این منطقه به‌عنوان سد و دژی برای حفاظت از سرزمین‌های اصلی خود در ایران و آسیای مرکزی برابر رقیبان استفاده نمود. حاکمان ارزنجان نیز برای بقای خود در مقابل سیاست‌های سرزمینی عثمانی‌ها و ترکمانان به اتحاد با تیمور پیوستند، اما این منطقه با شکست تیموریان و خروج آنان از ارزنجان به سیطره ترکمانان و بعد عثمانی‌ها در آمده و حکومت محلی منطقه از بین رفت.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 734 K

روابط خارجی ایران و فرانسه در چهارچوب نظریه نظام جهانی (با تأکید بر بازه زمانی 1848-1798 میلادی)

سجاد رستمی

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 57-78

چکیده

  در قرن نوزدهم میلادی، ایران در کانون سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ قرار داشت که در واقع بیانگر اهمیت راهبردی این سرزمین به‌منظور تأمین و تضمین منافع قدرت‌های مزبور بود. هدف از پژوهش حاضر آن است که سیاست ...  بیشتر در قرن نوزدهم میلادی، ایران در کانون سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ قرار داشت که در واقع بیانگر اهمیت راهبردی این سرزمین به‌منظور تأمین و تضمین منافع قدرت‌های مزبور بود. هدف از پژوهش حاضر آن است که سیاست خارجی ایران و فرانسه را بر اساس نظریه نظام جهانی و با تأکید بر بازه زمانی 1848-1798م. بررسی کند که هم‌زمان با دوره سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار بود. پرسش اصلی این است که چه مؤلفه‌ها و عواملی در تعیین و تنظیم سیاست خارجی ایران و فرانسه در زمان یادشده تأثیرگذار بودند؟ آیا از سرگیری روابط خارجی ایران و فرانسه در دوره قاجار بر پایه نگرش و منافعی مشترک انجام گرفت؟ یافته‌های تاریخی از اهداف واحد، خواسته­های مشترک و تعقیب منافع دوسویه از طرف این دو کشور حکایت می‌کنند؛ اما با توجه به بررسی‌های انجام‌شده می‌توان چنین اظهار کرد که منافع کشورهای نیمه‌مستقل همچون ایران در راستای موقعیت دولت‌های مرکزی و پیرامونی در نظام جهانی و همچنین در ارتباط با رقابت قدرت‌های بزرگ تعریف می‌شد و بنا بر این، مناسبات دو کشور ایران و فرانسه در تمام جنبه‌های سیاست خارجی بر اساس گزاره وابستگی تعیین و تنظیم می‌گردید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 776.15 K

جانشینی فتحعلی شاه و بازتاب‌ آن در روابط خارجی

محسن مؤمنی؛ سیده شپول محمدزاده

دوره 21، شماره 84 ، آبان 1399، ، صفحه 67-86

چکیده

  در سلسله‌مراتب قدرت حکومت قاجاریه، شاهزادگان قاجاری را می‌توان طبقه‌ای خاص دانست که دارای جایگاهی بالا بودند. شاهزادگان از طرف حکومت مرکزی به حکومت مناطق مختلف منصوب می‌شدند. حضور و نقش شاهزادگان ...  بیشتر در سلسله‌مراتب قدرت حکومت قاجاریه، شاهزادگان قاجاری را می‌توان طبقه‌ای خاص دانست که دارای جایگاهی بالا بودند. شاهزادگان از طرف حکومت مرکزی به حکومت مناطق مختلف منصوب می‌شدند. حضور و نقش شاهزادگان قاجار در ساختار قدرت، پیامدهای سیاسی و اجتماعی زیادی به ‌دنبال داشت؛ از جملۀ این پیامدها، مسئلۀ جانشینی و انتخاب ولیعهد در این دوره بود؛ چراکه حضور هم‌زمان چندین مدعی تاج‌وتخت، زمینه‌ساز بحران‌ داخلی و خارجی می‌شد. موضوع یا مسئلۀ جانشینی در مقطع‌هایی، دولت و کشور را با بحران و جنگ‌های داخلی مواجه می‌کرد. تعداد پر‌شمار این شاهزادگان، تلاش درباریان و دخالت دولت‌های روسیه و انگلستان، باعث پیچیدگی اوضاع می‌شد. موضوعی که پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی‌تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به‌دنبال روشن‌کردن زوایای تاریک آن است، جایگاه و تأثیر منازعه‌های جانشینی فتحعلی شاه بر اوضاع داخلی و روابط خارجی ایران در حدفاصل دو جنگ اول و دوم (1243 - 1228ق.) با روسیه است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهند که رقابت میان شاهزادگان بر سر مسئلۀ ولیعهدی و انتخاب جانشین، پیامدهای سیاسی مختلف به ‌دنبال داشت که مهم‌ترین آن، در روابط خارجی دولت قاجار بود. کشورهای انگلستان و روسیه از مسئلۀ جانشینی به‌عنوان ابزاری برای نفوذ بیشتر بر هیئت‌حاکمۀ قاجارها استفاده می‌کردند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 737.57 K

نقش حاکمان ایرانی‌تبار آرتاکسی ارمنستان در روابط خارجی ایران و روم در دوران فرهاد چهارم

محمد ملکی

دوره 21، شماره 83 ، تیر 1399، ، صفحه 115-134

چکیده

  بررسی روابط اشکانیان و روم، با محوریت حاکمان ایرانی‌‌تبار آرتاکسی ارمنستان و تعیین مرز رسمی فرات در نتیجة اثرپذیری از آن‌ها در نیمۀ دوم قرن یکم قبل از میلاد موضوعی است که این جستار بدان پرداخته ...  بیشتر بررسی روابط اشکانیان و روم، با محوریت حاکمان ایرانی‌‌تبار آرتاکسی ارمنستان و تعیین مرز رسمی فرات در نتیجة اثرپذیری از آن‌ها در نیمۀ دوم قرن یکم قبل از میلاد موضوعی است که این جستار بدان پرداخته است. هدف از این مقاله، روشن‌کردن محدودیت‌های تأثیرات روم و ایران در امتداد خط رودخانة فرات و نقش حاکمان آرتاکسی ارمنستان در این فرایند است؛ بنابراین، مسئلة اصلی این تحقیق پاسخ به چرایی و چگونگی نقش حاکمان آرتاکسی ارمنستان در تصمیمات مهم و سرنوشت‌ساز دو قدرت ایران و روم در دوران فرهاد چهارم است که با روش توصیف و تحلیل داده‌های منابع بدان پرداخته شده است. مهم‌ترین دستاورد این تحقیق، نقش تأثیرگذار خاندان آرتاکسی ارمنستان بر روابط سیاسی اشکانیان با روم در سراسر نیمۀ دوم قرن یکم قبل از میلاد است که در سایة شناخت این دستاورد، بسیاری از عملکردهای ایران و روم در حوزه سیاست خارجی معنا پیدا می‌کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.19 M

واکاوی رویکرد منابع عصر صفوی در روابط خارجی

حمید حاجیان پور؛ رضا دریکوندی

دوره 20، شماره 80 ، مهر 1398، ، صفحه 1-24

چکیده

  هدف از انجام این پژوهش، بیان جزئیات روابط خارجی و پرداختن به رفت‌وآمدهای هیئت­های سیاسی نیست، بلکه این نوشتار درصدد آن است تا با مطالعه برخی از مهمترین منابع عصر صفوی، مؤلفه­های کلی حاکم بر نگرش ...  بیشتر هدف از انجام این پژوهش، بیان جزئیات روابط خارجی و پرداختن به رفت‌وآمدهای هیئت­های سیاسی نیست، بلکه این نوشتار درصدد آن است تا با مطالعه برخی از مهمترین منابع عصر صفوی، مؤلفه­های کلی حاکم بر نگرش مورخان این دوره درباره روابط خارجی را تبیین نماید. منابع این عصر، ضمن پرداختن به مناسبات خارجی صفویان، به ارائه دیدگاه­های خود در این زمینه نیز پرداخته و درباره مؤلفه­هایی همچون ماهیت سفارت و روابط خارجی، پناهندگی سیاسی و نقش مذهب در روابط خارجی اظهارنظر نموده­اند. اگرچه این دیدگاه­ها طیف متنوعی را شامل می­شود، با این حال از طریق آن می­توان به نگرش منابع این عصر در مورد روابط خارجی پی برد. اهمیت یافتن روابط خارجی در دوره صفوی و وقوف بر نگرش منابع این عصر بر آن، اهمیت و ضرورت انجام پژوهش حاضر را دوچندان می­کند. تحقیق پیشِ­رو به شیوه توصیفی- تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه­ای انجام گرفته و دستاوردهای آن بیانگر این واقعیت است که هرچند منابع عصر صفوی درک درستی از اصول سفارت و دیپلماسی داشته­اند، اما در فهم مؤلفه­های کلی حاکم بر روابط خارجی عاجز مانده­اند. موضع­گیری آنها در رابطه با طرف­های خارجی حکومت صفوی نیز متفاوت بوده است. این تفاوت را می­توان در نوع نگاهشان به مسائلی همچون پناهندگی سیاسی و اختلافات مذهبی دریافت. این منابع همچنین نتوانسته­اند آن‌چنان‌که شایسته است، اهمیت رابطه با اروپاییان را درک کنند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 689.56 K

عوامل مؤثر بر روابط صفویان با گورکانیان

قاسم قریب

دوره 19، شماره 74 ، فروردین 1397، ، صفحه 21-49

چکیده

  مناسبات ایران صفوی با هند گورکانی یکی از دوره­های پر افت و خیز در تاریخ روابط خارجی دو کشور ایران و هند است. تحرکات ازبکان شیبانی به عنوان دشمن مشترک گورکانیان و صفویان، از عوامل مؤثر بر تنظیم روابط ...  بیشتر مناسبات ایران صفوی با هند گورکانی یکی از دوره­های پر افت و خیز در تاریخ روابط خارجی دو کشور ایران و هند است. تحرکات ازبکان شیبانی به عنوان دشمن مشترک گورکانیان و صفویان، از عوامل مؤثر بر تنظیم روابط خارجی ایران و هند بود و وجود این تهدید مشترک مرزی، سبب نزدیکی روابط آنان شد. فعالیت نظامی گسترده دولت عثمانی در غرب ایران نیز صفویان را بر آن می‌داشت تا برای آرام نگه داشتن مرزهای شرقی به دنبال حسن روابط با دولت گورکانی باشند. گذشته از تحولات سیاسی، پیوند دیرینة ایرانیان و هندیان و اشتراکات فرهنگی متعدد موجب پیوند نزدیک میان شاهان صفوی و سلاطین گورکانی شد. در روابط صفویان و گورکانیان مانند هر مناسبات دو جانبة دیگر، عوامل تنش‌زا نیز وجود داشت. حکومت­های محلّی منطقة دکن که برخی از آنان شیعی‌مذهب بودند، همواره از حمایت دربار صفوی برخوردار می‌شدند و دولت گورکانی با ادعای مالکیت بر دکن، از توسعة روابط میان سلسله­های محلی و دولت ایران ناخشنود بود. گرچه مسأله حکومت­های محلی دکن برای صفویان ارزش خاصی داشت، اما مهم­ترین عامل مؤثر بر تیرگی روابط ایران و هند گورکانی، مسألة قندهار بود و این موضوع، چندین بار به واکنش نظامی منجر شد. در پژوهش حاضر، با تکیه بر روش تاریخی، عوامل مؤثر بر روابط صفویان ایران و گورکانیان هند شناسایی و تشریح شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 350.15 K

علل انفعالِ قاجاران در روابط خارجی

محسن خلیلی

دوره 19، شماره 73 ، دی 1396، ، صفحه 17-50

چکیده

  داوری در باره قاجاران، بسیار دشوار است؛ در عرصه مناسبات خارجی، همه از بی‌لیاقتی پادشاهان قاجار می‌گویند، از ترکمانچای یاد می‌کنند و از عهدنامه هرات سخن می‌گویند و از کوچک شدن سرزمین ایران. اما به اعتقاد ...  بیشتر داوری در باره قاجاران، بسیار دشوار است؛ در عرصه مناسبات خارجی، همه از بی‌لیاقتی پادشاهان قاجار می‌گویند، از ترکمانچای یاد می‌کنند و از عهدنامه هرات سخن می‌گویند و از کوچک شدن سرزمین ایران. اما به اعتقاد نگارنده پنج خصلتِ بنیادین (موقعیّت راهرویی، دولت حائل، بازی بزرگ، مسأله هند و کشف نفت) آنها را در عرصه روابط خارجی به انفعال کشانده بود. پرسش و دغدغه اصلی این است که چگونه می‌توان رخدادهای تاریخی‌شدة روابطِ ‌خارجی ایرانِ قاجاری را به شکل قالب‌های تئوریک در آورد؟ به دیگر سخن، الگوی نظری روابط ‌خارجی ایران معاصر چیست و چگونه می‌توان با بهره‌گیری از داده‌های عینیِ تاریخی به نظریه‌پردازیِ ایرانیِ مناسباتِ فرامرزی دست یافت؟ دودمان قاجار (1304-1170ش./ 1925-1791م.) ترک‌نژادان مغول‌تباری بودند که در یکی از مهم‌ترین دوران‌های تاریخی، پادشاهی نوینی را پس از دوره‌ای هرج‌ومرج، در ایران‌زمین بنیان نهادند؛ روزگاری که نظامِ جهانی‌شونده استوار بر هژمونیِ غربیان، سرگرم تصرّف جغرافیایی بود و ایران نیز در حال فرورفتن در گردابِ برآمده از چیرگیِ فرنگیان بر سراسر جهان. دودمانِ قاجار، نه توانِ برهم‌زدنِ نظام بین‌المللی را داشت، نه می‌توانست از رقابت‌های بین‌المللی کناره‌گیری کند و نه اندیشه و توانِ همآوردی و همگرایی با نیرویِ توسعه‌گرای جهانی را داشت. قاجاران در عرصه مناسبات فرامرزی، محصورِ خصائل و ویژگی‌هایی بودند که کنشگری را از آنان سلب می‌کرد و به واکنشگری منفعلانه وادارشان می‌ساخت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 389.1 K

مناسبات دین و دولت و تکوین شالودۀ روابط خارجی ایران با عثمانی(1135- 907ق./ 1722-1502م.)

علی منوّری

دوره 19، شماره 73 ، دی 1396، ، صفحه 71-103

چکیده

  درک روابط خارجی کنشگران در جامعۀ بین­المللی جز در سایۀ شناخت پویش­های محیط داخلی آنها امکان‌پذیر نیست. از این نظر، ایجاد حکومتی یکپارچه در ایران، پس از گذشت چند قرن از استقرار دین اسلام در این سرزمین ...  بیشتر درک روابط خارجی کنشگران در جامعۀ بین­المللی جز در سایۀ شناخت پویش­های محیط داخلی آنها امکان‌پذیر نیست. از این نظر، ایجاد حکومتی یکپارچه در ایران، پس از گذشت چند قرن از استقرار دین اسلام در این سرزمین توسط صفویه در قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی، نقطۀ عطف و مبنایی در تکوین روابط خارجی ایران قلمداد می­شود. این مقاله در صدد آن است تا از منظر جامعه­شناسی تاریخی، با بازشناسی پویش داخلیدر چهارچوب دولت صفوی، به چگونگی پایه­ریزی روابط خارجی ایران تحت حکومت صفویه بر مبنای تضاد درون­دینی یا مذهبی با عثمانی سنی‌مذهب بپردازد. چنین بود که به موازات تکوین و تثبیت دولت ظاهراً دین­سالار صفوی بر پایۀ مذهب تشیع، روابط خارجی ایران بر مبنای تضاد درون دینی یا مذهبی با عثمانی سنّی­مذهب شکل گرفت و به تدریج بنیادی استوار یافت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 449.95 K

جاودانگی اندیشۀ ایرانشهری در روابط خارجی

حسین الهی

دوره 18، شماره 71 ، تیر 1396، ، صفحه 121-134

چکیده

  ایرانیان در عصر باستان،بر مبنای اندیشۀ ایرانشهری،روابط خود را بر پایۀ تساهل،تسامح و میانه‌روی و نیز آزادی در باورها، سنت ها، آیین‌ها و مذاهب قرار داده بودند و با این شیوه توانستند یکی از بزرگ ترین و ...  بیشتر ایرانیان در عصر باستان،بر مبنای اندیشۀ ایرانشهری،روابط خود را بر پایۀ تساهل،تسامح و میانه‌روی و نیز آزادی در باورها، سنت ها، آیین‌ها و مذاهب قرار داده بودند و با این شیوه توانستند یکی از بزرگ ترین و قدرتمندترین دولت‌های آن روزگار را پدید آورند. این اندیشه در طول قرون متمادی و در ساختار جهان امروزی نیز پایگاه داشته است و روابط بین ملت‌ها و دولت‌ها بدون توجه به این اندیشه نمی‌تواند دیر پا باشد و از بروز جنگ‌ها ، خونریزی ها، کشتارها و نفی بلدها جلوگیری کند. شیوه پژوهشی مقاله حاضر، بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای است که جاودانگی اندیشه‌های ایرانشهری در روابط خارجی ایران با سایر کشورها طی دوره‌های تاریخی عصر باستان مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 313.08 K

واکاوی روابط خارجی ایران و پاکستان در پرتو نظام بین‌الملل طی سال‌های 1979-1947م.

سمیه حمیدی؛ فاطمه اشرفی گل

دوره 17، شماره 67 ، تیر 1395، ، صفحه 135-151

چکیده

  پاکستان در 14 اوت 1947 از تقسیم شبه قارة هند در جوار مرزهای شرقی ایران پدید آمد و ایران نخستین کشوری بود که آن را به رسمیت شناخت و در سال‌های بعد، عهد­نامة مودت، مرزی، استرداد مجرمین و توافقات فرهنگی با ...  بیشتر پاکستان در 14 اوت 1947 از تقسیم شبه قارة هند در جوار مرزهای شرقی ایران پدید آمد و ایران نخستین کشوری بود که آن را به رسمیت شناخت و در سال‌های بعد، عهد­نامة مودت، مرزی، استرداد مجرمین و توافقات فرهنگی با آن کشور منعقد کرد. در این پژوهش بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی و شیوة جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و مبتنی بر اسناد و مدارک تاریخی، عوامل مؤثر بر روابط خارجی دو کشور ایران و پاکستان در سه سطح روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از زمان استقلال پاکستان تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران بررسی و تحلیل شده است. سطح روابط دو کشور تحت تأثیر نگرانی­های امنیتی پاکستان و ساختار نظام دوقطبی، بالا بود. دو کشور همزمان وارد پیمان بغداد- سنتو شدند و هر دو از ارکان سه­گانه در تشکیل سازمان همکاری عمران منطقه­ای بودند، همچنین روابط فرهنگی نیز در سطح گسترده‌ای قرار داشت. با این حال، با وجود روابط گسترده سیاسی- فرهنگی، به سبب وجود اقتصاد مشابه و نه مکمل، روابط اقتصادی دو کشور در قالب چند توافقنامه باقی ماند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 396.66 K

تأثیر روابط خارجی در عصر ناصری بر هنر نمایش در ایران

مصطفی لعل شاطری

دوره 16، شماره 62 ، فروردین 1394، ، صفحه 29-60

چکیده

  یکی از ویژگی‌های عصر ناصری و در پی گسترش روابط خارجی با اروپا، تأثیرپذیری محتوایی و اجرایی از غرب در زمینة نمایش بود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که روابط فرهنگی عصر ناصری ...  بیشتر یکی از ویژگی‌های عصر ناصری و در پی گسترش روابط خارجی با اروپا، تأثیرپذیری محتوایی و اجرایی از غرب در زمینة نمایش بود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که روابط فرهنگی عصر ناصری با کشورهای اروپایی چه تأثیری بر هنر نمایش در ایران داشت؟ علاقة ناصرالدین شاه به این هنر، در پی سفرهای سه گانه به اروپا و نیز رواج فن نمایشنامه نویسی به سبک و سیاق غربی در آثار کسانی همچون آخوندزاده و تبریزی و پس از آن گسترش ترجمة آثار مولیر و سرانجام تأسیس تماشاخانة دارالفنون، زمینه‌های لازم را برای اجرای نمایش‌هایی به سبک تئاترهای غربی فراهم آورد؛ هر چند که عمر این گونه نمایش‌ها طولانی نبود و به تعطیلی انجامید. اما این دوره را می‌توان نقطة آغاز پیروی از سبک‌های اروپایی در نمایش تلقی کرد که در ادوار بعدی با کوشش بیشتری پیگیری شد و با فرهنگ و هنر بومی، در جامة نوینی سر برآورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 375.02 K

روابط خارجی ایران دردولت مشیرالدوله (3 بهمن 1300 تا 15 خرداد 1301)

حسین احمدی رهبریان

دوره 16، شماره 62 ، فروردین 1394، ، صفحه 113-132

چکیده

  پس از کودتای 1299ش. دولت‌های وقت به چند مسأله توجه خاص داشتند: ترمیم روابط با شوروی، برقراری نظم و تمرکزگرایی و ایجاد توازن سیاسی با مداخله کشوری ثالث. در این میان، پیگیری قرارداد مودّت با دولت شوروی، تعقیب ...  بیشتر پس از کودتای 1299ش. دولت‌های وقت به چند مسأله توجه خاص داشتند: ترمیم روابط با شوروی، برقراری نظم و تمرکزگرایی و ایجاد توازن سیاسی با مداخله کشوری ثالث. در این میان، پیگیری قرارداد مودّت با دولت شوروی، تعقیب شورشیان فراری، سر و سامان دادن به سفارتخانه‌ها، لغو قانون کاپیتولاسیون و گسترش روابط با دولت آمریکا، از مهمترین برنامه‌های دولت پیرنیا بود. دولت مشیرالدوله که حکیم‌الملک را در رأس وزارت امور خارجه گمارده بود، در پیگیری امور پناهندگان سیاسی با دولت شوروی به طور نسبی توفیقیافت و در مسیر لغو قانون کاپیتولاسیون و برقراری نظم و انضباط گام‌های مؤثری برداشت. اما در حل مشکلات مرزی و تجاری با شوروی فرصت نیافت و در ارتباط با دولت آمریکا برای ایجاد توازن و به طور خاص در مسأله نفت توفیق چندانی به دست نیاورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 431.93 K

نقش دین و مذهب در روابط ملکشاه سلجوقی با خلافت و سلسله‌های همجوار

عبدالحسین میلانی؛ فاطمه حاجیانی

دوره 16، شماره 61 ، دی 1393، ، صفحه 31-52

چکیده

  حاکمیت سلجوقیان بر ایران به عنوان بخشی از جهان اسلام، از سال 431 ق. آغاز شد. مجاورت حکومت آنها با دیگر حاکمیت‌های مسلمان و مسیحی، چگونگی و ساماندهی روابط میان ایشان قابل تأمل است. ملکشاه یکی از بزرگ‌ترین ...  بیشتر حاکمیت سلجوقیان بر ایران به عنوان بخشی از جهان اسلام، از سال 431 ق. آغاز شد. مجاورت حکومت آنها با دیگر حاکمیت‌های مسلمان و مسیحی، چگونگی و ساماندهی روابط میان ایشان قابل تأمل است. ملکشاه یکی از بزرگ‌ترین سلاطین سلجوقی در زمامداری خود، امپراتوری سلجوقی را به اوج رساند. نتیجة این پژوهش نشان می‌دهد که مذهب، خطوط کلی روابط را در دورة ملکشاه به عنوان حاکمی اسلامی تعیین می‌کرد. در سیاست تهاجمی ملکشاه در برابر مناطق مسیحی‌نشین با عنوان جهاد و غزا، چگونگی برخورد با حکومت‌های شیعی محلّی و کوشش برای نزدیکی به خلافت عباسی، نشانه‌هایی از حاکمیت نسبی عامل مذهب در روابط خارجی این دوره را نمایان می‌کند. البته این رویکردها، تا حدّی تمایلات مذهبی وی را منعکس می‌کرد و هم تا حد بسیاری خواسته‌های خلافت عباسی را به عنوان رهبری جهان اسلام بازتاب می‌داد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 691.19 K

تحلیلی بر روابط خارجی و مسائل داخلی ایران در جنگ جهانی دوم بر پایه گزارش‌های سر ریدر بولارد

مریم شیپری؛ حسین میرزایی

دوره 16، شماره 61 ، دی 1393، ، صفحه 95-1321

چکیده

  سر ریدر بولارد، یکی از مهم‌ترین دیپلمات‌های انگلیسی در نقاط گوناگون جهان به ویژه در منطقة خاورمیانه، سمت‌های مختلف داشت. از جمله، در مدت زمان جنگ دوم جهانی نخست به عنوان وزیرمختار دولت بریتانیا و سپس ...  بیشتر سر ریدر بولارد، یکی از مهم‌ترین دیپلمات‌های انگلیسی در نقاط گوناگون جهان به ویژه در منطقة خاورمیانه، سمت‌های مختلف داشت. از جمله، در مدت زمان جنگ دوم جهانی نخست به عنوان وزیرمختار دولت بریتانیا و سپس سفیرکبیر انگلستان در ایران خدمت می‌کرد. در این بررسیکوشش شده است تا ضمن مرور گذرایی بر سیر روابط ایران و انگلیس در نیمة اول قرن بیستم با تأکید بر خاطرات بولارد، گزارش‌های محرمانة او نیز تجزیه و تحلیل شود. خاطرات وی در ایران و مهم‌تر از آن، گزارش‌های محرمانة او به وزارت امور خارجه انگلیس، چهرة روشن‌تری از سیاست‌های بریتانیا در ایران در طول جنگ دوم جهانی به دست می‌دهد.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.2 M

روابط ایران و روسیه در دوره صفویه طی سال‌های 1100-1080ق.

علیرضا کریمی

دوره 15، شماره 60 ، مهر 1393، ، صفحه 25-36

چکیده

   بنا بر نشانه‌های گوناگون، در تاریخ ایران عصر صفوی سال‌های 1100 – 1080ق. متفاوت می‌نماید. یکی از آن نشانه‌ها، اتخاذ سیاست خارجی منطقی و دوراندیشانه از سوی دولت وقت است. از آن جمله، گسترش مناسبات سیاسی ...  بیشتر  بنا بر نشانه‌های گوناگون، در تاریخ ایران عصر صفوی سال‌های 1100 – 1080ق. متفاوت می‌نماید. یکی از آن نشانه‌ها، اتخاذ سیاست خارجی منطقی و دوراندیشانه از سوی دولت وقت است. از آن جمله، گسترش مناسبات سیاسی و اقتصادی با روسیه، به عنوان بخشی از مرحلة تنش‌زدایی با همسایگان شمالی و غربی. این رویکرد، به موازنه در روابط اقتصادی با قدرت‌های دیگر یاری رساند و موجب رونق اقتصادی ایران نیز گردید. رویکرد دولت ایران در این دوره، در روابط خارجی خردمندانه بود و از این رو در برابر اصرار روس‌ها برای اتحاد با آنها در حمله به عثمانی ایستادگی کرد؛ زیرا برای خود، روسیة قوی را بسیار خطرناکتر از عثمانی می‌دانست. از سوی دیگر، وزیر اعظم وقت ایران کوشید با تبیین منطقی دلایل مخالفت خود در اتحاد نظامی با روس‌ها علیه عثمانی، از دلسردی همسایة شمالی جلوگیری کند. موافقت نسبی ایران با استراتژی تجاری روسیه، علاوه بر گسترش امنیت مرزهای شمالی ایران، فواید سیاسی و اقتصادی متعددی نیز در برداشت. این پژوهش بنیادی و نظری است و در آن، برای گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل، از اسناد و منابع کتابخانه‌ای با تأکید بر روش تحلیل محتوا و رویکردی توصیفی‌ - تحلیلی استفاده شده ‌است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 956.13 K

عوامل تنش در روابط ایلخانان با اردوی زرّین

علیرضا کریمی؛ حسین رسولی

دوره 14، شماره 54 ، فروردین 1392، ، صفحه 1-20

چکیده

  پس از حمله مجدد مغولان به رهبری هولاکوخان به غرب و تأسیس حکومت ایلخانی، مناسبات خارجی ایران وارد مرحلهتازه‌ای شد و روابط مستقیم ایران با شرق و غرب توسعه چشمگیری یافت که تا آنزمان بی‌سابقه بود. در این ...  بیشتر پس از حمله مجدد مغولان به رهبری هولاکوخان به غرب و تأسیس حکومت ایلخانی، مناسبات خارجی ایران وارد مرحلهتازه‌ای شد و روابط مستقیم ایران با شرق و غرب توسعه چشمگیری یافت که تا آنزمان بی‌سابقه بود. در این میان روابط ایلخانان با اردوی زرّین که دارای مرزهای مشترک وسیعی در شرق و غرب دریای خزر بودند، بیشتر بر پایه تقابل و دشمنی و نه دوستی و تعامل قرار داشت. روابط خصمانه دو حکومت که هر کدام شاخه‌ای از نوادگان چنگیزخان بودند، از زمان تأسیس حکومت ایلخانی تا پایان آن با فراز و نشیب‌هایی ادامه داشت. مقاله حاضر که به بررسی ریشه های این تقابل اختصاص دارد، نشان می دهد این تنش و درگیری‌ها معلول عوامل متعددی بود؛ از مهمترین آنها می‌توان به نامشخص بودن مرزها و توسعه‌طلبی دو طرف، اختلاف بر سر حاکمیت مناطقی نظیر قفقاز و آذربایجان، عوامل اقتصادی و بازرگانی، اختلافات مذهبی، تلاش دولت‌های رقیب مانند ممالیک مصر در دامن زدن به این اختلافات و بدرفتاری با اتباع کشور رقیب توسط دو طرف اشاره کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 266.85 K

روابط خارجی ایران از صفویه تا برآمدن نادرشاه (با تأکید بر روابط صفویه و عثمانی)

روح الله رمضانی؛ روح اله اسلامی

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 37-62

چکیده

  تعامل بین موقعیت داخلی و خارجی ایران در قرن شانزدهم میلادی هم‌زمان با قدرت گیری آن، سیاست خارجی ایران را توسعه بخشید. تنها در آغاز قرن نوزدهم میلادی بود که این کشور گرفتار قدرت سیاسی اروپا شد. مداخلات ...  بیشتر تعامل بین موقعیت داخلی و خارجی ایران در قرن شانزدهم میلادی هم‌زمان با قدرت گیری آن، سیاست خارجی ایران را توسعه بخشید. تنها در آغاز قرن نوزدهم میلادی بود که این کشور گرفتار قدرت سیاسی اروپا شد. مداخلات این سه قرن بیشتر در مورد درگیری ایران با ترکیه و برای مدتی کوتاه با روسیه بود. سیاست خارجی ایران در طول این قرن‌ها کمتر به خودش وابسته بود و به دنبال آن بود که به اوج شکوه در قرن شانزدهم بازگردد و دوباره خود را بازسازی کند، به ویژه پس از فروپاشی بسیار غمناک قرن هیجدهم میلادی و شکست‌های فراوان که در اواخر این قرن رخ داد. در این مقاله دکتر رمضانی با بهره گیری از تئوری مدل سه جانبه پویا، روابط خارجی امپراطوری صفوی را از آغاز تا سقوط آن و برآمدن نادرشاه افشار بررسی کرده است. رویکرد او بسیار واقع گرا است و با توجه به کانونی بودن روابط ایران و عثمانی به آسیب شناسی و زوال دولت صفویه متمرکز می­شود.[1] [1]. The foreign policy of Iran a developing nation in world affairs, 1500- 1941, Rohollah K . Ramazani, university press of Virginia, 1996, pp. 13-32. متن فوق ترجمه فصل اول کتاب سیاست خارجی ایران طی سال‌های 1941- 1500م. تألیف دکتر روح الله رمضانی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.72 M

مناسبات فرامرزی روزگار قاجار: روابط خارجی یا سیاست خارجی؟

محسن خلیلی

دوره 12، شماره 48 ، مهر 1390، ، صفحه 79-101

چکیده

  سیاست خارجی، چهار عامل اصلی دارد: شناخت محیط بین‌المللی برای فهم وقایع جهانی، تهیه نقشه کلان یا استراتژی برای تأمین منافع ملی، تهیه طرح‌های عملیاتی یا تاکتیک‌های اجرایی برای تحقق استراتژی ملی و سازماندهی ...  بیشتر سیاست خارجی، چهار عامل اصلی دارد: شناخت محیط بین‌المللی برای فهم وقایع جهانی، تهیه نقشه کلان یا استراتژی برای تأمین منافع ملی، تهیه طرح‌های عملیاتی یا تاکتیک‌های اجرایی برای تحقق استراتژی ملی و سازماندهی و هدایت نیروها برای تحقق تاکتیک‌ها. تهیه و اجرای سیاست خارجی به شرایط داخلی، فشارهای خارجی، نوع برداشت زمامداران از سیاست خارجی سایر کشورها، فهم وقایع جهانی، برداشت ذهنی کارگزارانِ تصمیم‌گیر از محیط پیرامونی و دستگاه دیپلماسی کارآمد بستگی دارد. اگر مناسبات خارجی، فاقد عناصر چهارگانه نام‌ْبرده باشد، می‌توان به‌جای تعبیر سیاست خارجی از مفهوم روابط خارجی سخن به‌میان آورد. نگارنده کوشش می‌کند با تکیه بر برخی منابع معتبرِ دوران قاجار به این پرسش پاسخ دهد که ماهیت و شیوه اداره مناسبات فرامرزی در دوران پادشاهی قاجاران، بیشتر به سیاست خارجی مانند بوده است یا به روابط خارجی؟

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 327.88 K

رقابت بانک شاهنشاهی ایران با صرافان و بازرگانان ایرانی دردورۀ قاجار

مظفر شاهدی

دوره 12، شماره 46 ، فروردین 1390، ، صفحه 149-158

چکیده

  تا آغاز فعالیت بانک شاهنشاهی در ایران تقریباً، وظایف این مؤسسۀ جدید را در امور پولی- اعتباری  صرافان و تجار داخلی انجام می دادند. ورود بانک شاهنشاهی در عرصۀ اقتصادی - پولی کشور تباین و تضاد مستقیمی با ...  بیشتر تا آغاز فعالیت بانک شاهنشاهی در ایران تقریباً، وظایف این مؤسسۀ جدید را در امور پولی- اعتباری  صرافان و تجار داخلی انجام می دادند. ورود بانک شاهنشاهی در عرصۀ اقتصادی - پولی کشور تباین و تضاد مستقیمی با منافع این گروه پر نفوذ در عرصۀ فعالیت­های اقتصادی- مالی داشت. بنابراین برخورد دشمنانه و رقابت­آمیز طرفین اجتناب‌ناپذیر شد. به‌ویژه آنکه مؤسسۀ جدید مذکور به کمتر از تسلط کامل بر سر پل­های اقتصادی- پولی کشور رضایت نمی­داد و از سویی گروه بانکداران محلی برای رهایی از تنگناهای گریزناپذیری که بانک شاهنشاهی برای آنها ایجاد کرده بود، در رقابتی که بیشتر به نوعی تنازع بقا شبیه بود درگیر شدند. پیش از این صرافان ایرانی تمام نقل و انتقالات و امور پولی و اعتباری کشور را به انجام می­رساندند.       در آستانۀ تشکیل بانک شاهنشاهیِ ایران، زمینه­های درونی تأسیس مؤسسات بانکی در ایران مراحل نهایی را سپری می­کرد و برخی تجار و صرافان بزرگ هم کوشیدند تا نظر مساعد حاکمیت قاجار را برای تأسیس یک بانک ملی ایرانی جلب کنند، اما این روند با تأسیس بانک شاهنشاهی و رقیبش، بانک استقراضی به شکست انجامید و رقابت خردکنندۀ این      بانک­ها هرگونه مجالی را از جامعۀ اقتصادی - تجاری ایرانی برای تأسیس بانک ایرانی تا سال­ها بعد به تعویق انداخت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 399.89 K

روابط تیموریان و چین در نیمه اول قرن نهم هجری

مسعود بیات

دوره 12، شماره 45 ، دی 1389، ، صفحه 25-50

چکیده

  با خروج تیمور از ماوراءالنهر، روابط خارجی وی در غرب قلمروش به صورت قابل ملاحظه‌ای فزونی گرفت؛ به طوری که ایران در دوره تیموریان، با اسپانیا در غربی‌ترین نقطه اروپا نیز ارتباط سیاسی برقرار کرد، اما در ...  بیشتر با خروج تیمور از ماوراءالنهر، روابط خارجی وی در غرب قلمروش به صورت قابل ملاحظه‌ای فزونی گرفت؛ به طوری که ایران در دوره تیموریان، با اسپانیا در غربی‌ترین نقطه اروپا نیز ارتباط سیاسی برقرار کرد، اما در ناحیه شرق، این ارتباط نسبت به حکومت قبل از او، یعنی مغولان، کاهش چشمگیری یافت. در سال‌های آخر حکومت تیمور که وی درصدد برآمد چین را تصرف نماید، به نظر می‌رسید روابط طرفین ضمن تغییر در اهداف به صورت گسترده‌ای افزایش یابد، اما این مهم به سبب مرگ او محقق نشد. جانشینان تیمور به علت فقدان نظام جانشینی منظم به جان هم افتادند و مدعیان بسیاری در قلمرو متصرفی آنان برای به‌دست‌گیری قدرت، ظهور کردند. بخش عمده‌ای از تلاش‌های این مدعیان، صرف تثبیت قدرت­شان شد و این اقدامات، آنان را از توجه به روابط خارجی بازداشت. از طرفی در این زمان، حدود ایران نسبت به دوره تیمور کاهش یافت و قدرت‌های محلی جدیدی در مرزهای ایران ظهور کردند و مانع روابط با همسایگان بزرگ پیشین شدند. چین نیز از این قاعده مستثنی نبود. زیرا تجدید قدرت مغولان در سرزمین سابق جغتائیان ـ واقع در مسیر ارتباطی ایران و چین ـ و برخی عوامل بازدارنده داخلی در چین و ایران، مانع رونق روابط سیاسی و تجاری طرفین شد. این مقاله می‌کوشد ضمن توصیف روابط ایران و چین، علل و زمینه‌های کاهش روابط آنها را بررسی کند. روش تحقیق در این مقاله، تاریخی و مبتنی بر توصیف و تحلیل وقایع است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 253.31 K

گذر از مناسبات جهانی به مناسبات محلی ـ منطقه‌ای در ایرانِ قرن هشتم هجری (بر اساس بررسی موردی روابط آل‌مظفر و آل‌جلایر)

جواد عباسی؛ فاطمه حاجی‌آبادی

دوره 12، شماره 45 ، دی 1389، ، صفحه 115-137

چکیده

  پس از زوال حکومت ایلخانان در اواسط قرن هشتم هجری، چندین حکومت محلی در بخش‌های مختلف ایران به قدرت رسیدند. از آن پس، حدود نیم قرن اولویت هر یک از این حکومت‌ها، رقابت با یکدیگر برای حفظ قلمرو و قدرت خود ...  بیشتر پس از زوال حکومت ایلخانان در اواسط قرن هشتم هجری، چندین حکومت محلی در بخش‌های مختلف ایران به قدرت رسیدند. از آن پس، حدود نیم قرن اولویت هر یک از این حکومت‌ها، رقابت با یکدیگر برای حفظ قلمرو و قدرت خود و توسعه آن به زیان سایر حکومت‌های محلی بود. در نتیجه، سطح مناسبات خارجی از حکومت‌ها و سرزمین‌های دیگر مانند چین، هند، شام، مصر و اروپا به سوی حکومت‌های محلی و همسایه در داخل ایران تغییر یافت و ایران دچار نوعی انزوای بین‌المللی برخاسته از تحولات داخلی گردید. همچنین بخش مهمی از توان و عمر این حکومت‌ها صرف رقابت‌های محلی ـ منطقه‌ای یا مناسبات بین منطقه‌ای در داخل ایران شد. شناخت این‌گونه از مناسبات می‌تواند به روشن‌تر شدن فضای به وجود آورنده آن، عوامل مؤثر در آن و نیز شناخت علل انزوای بین‌المللی کمک کند بدین جهت تمرکز بر چگونگی و عوامل مؤثر بر مناسبات این حکومت‌های محلی با یکدیگر می‌تواند ابعاد و اهمیت مقوله مناسبات میان‌حکومتی در ایران را در این عهد روشن‌ نماید و در نهایت به درک بهتری از تاریخ تحولات ایران و وضعیت منطقه‌ای و جهانی آن کمک کند. مقاله حاضر ضمن اشاره‌ای کلی به فضای عمومی مناسبات خارجی ایران در این دوره، به طور خاص به بررسی مناسبات دو حکومت آل‌مظفر و آل‌جلایر به عنوان دو مورد از مهم‌ترین و پایدارترین حکومت‌های این عصر می‌پردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 285.98 K

فراز و نشیب روابط خارجی کریم خان زند با انگلستان

مهدی ابراهیمی؛ احمد موسوی

دوره 11، شماره 44 ، مهر 1389، ، صفحه 1-31

چکیده

  افتتاح تجارتخانه در بوشهر به سال 1763م. توسط کمپانی هند شرقی انگلیس، مقدمه ایجاد روابط ایران و انگلستان در دوره زندیه است. در این مقطع تاریخی، گذشته از عامل تجارت، لزوم ایجاد امنیت در سواحل جنوبی و منطقه ...  بیشتر افتتاح تجارتخانه در بوشهر به سال 1763م. توسط کمپانی هند شرقی انگلیس، مقدمه ایجاد روابط ایران و انگلستان در دوره زندیه است. در این مقطع تاریخی، گذشته از عامل تجارت، لزوم ایجاد امنیت در سواحل جنوبی و منطقه خلیج فارس و فقدان نیروی دریایی مناسب برای نیل به این مقصود، دولتمردان ایران را به ایجاد روابط با قدرت‌‌های حاضر در منطقه با هدف بهره‌مندی از نیروی دریایی آنها ترغیب می‌کرد. عدم همکاری مؤثر انگلیسی‌ها و نیز حمایت کریم‌خان زند از قبیله بنی‌کعب که کمپانی انگلیسی آن را تهدیدی علیه منافع تجاری خود در منطقه می‌دانست؛ موجب بروز تنش‌هایی در روابط دو طرف گردید، تا آنجا که انگلیسی‌ها در سال 1769م. بوشهر را ترک کردند. اگرچه اهمیتی که کریم‌خان برای تجارت قائل بود و نیز از رونق افتادن بصره ـ به عنوان مهم‌ترین مرکز تجاری انگلستان در خلیج فارس ـ و فتح آن توسط ایران، زمینه ساز روابط مجدد دو کشور شد، اما مرگ کریم خان و درگیری‌های داخلی پس از آن، روابط دو کشور را جز در موارد محدود و معدودی به رکود کشانید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 519.83 K