فصلنامه تاریخ روابط خارجی

فعالیت تجارتخانه‌‌ها و کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی روسی در سبزوار اواخردوره قاجار

هانیه طلوع فکور؛ عباس سرافرازی

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 85-102

چکیده

  در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، تولید پنبه در نتیجه جنگ‌های داخلی امریکا کاهش یافت و این مسأله برخی از دولت‌ها به‌ویژه روسیه را بر آن داشت تا برای جبران کسری پنبه مورد نیاز خود، وارد ایران شوند. از آنجایی ...  بیشتر در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، تولید پنبه در نتیجه جنگ‌های داخلی امریکا کاهش یافت و این مسأله برخی از دولت‌ها به‌ویژه روسیه را بر آن داشت تا برای جبران کسری پنبه مورد نیاز خود، وارد ایران شوند. از آنجایی که روسیه با تحمیل و اجرایی کردن مفاد عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، یکه‌تاز بازارهای تجاری ایران شده بود، در راستای خرید و تهیه پنبه از ایران گام برداشت. سبزوار که از دوره‌های گذشته به‌واسطه موقعیت جغرافیایی به یکی از مراکز عمده کشت پنبه تبدیل شده بود، از جمله مناطقی به‌شمار می‌رفت که توجه بازرگانان روسیه را برای خرید و صادرات این محصول باارزش جلب کرد. به‌گونه‌ای که روس‌ها برای دست‌یازیدن به این مقصود، به تأسیس تجار‌خانه‌هایی در این شهر همت گماشتند. این تجارتخانه‌ها علاوه بر صادراتِ مقادیر زیادی پنبه به روسیه، در ترغیب کشاورزان این خطه به کاشت پنبه مرغوب نقش به‌سزایی داشتند. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و با تکیه بر اسناد و مدارک آرشیوی وزارت امور خارجه و آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در صدد است تا فعالیت تجارتخانه‌ها و کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی روسی را در عرصه صادرات پنبه به روسیه مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که سبزوار در اواخر دوره قاجار سهم عمده‌ای در تولید پنبه و صادرات آن به روسیه داشت؛ امری‌که سبب‌ تأسیس تجارتخانه‌ها و کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی روسی در این شهر شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 636.9 K

نامه‌های دیپلماتیک ایران با همسایگان در دوره صفوی (بررسی و تحلیل نسخه خطی مکاتیب مختلفه)

یاسر ملازئی

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 103-122

چکیده

  مکاتیب مختلفه به مثابه یک اثر منشآتی، مجموعه‌ای از نامه‌های دیپلماتیک ایران در عصر صفوی را با قلمروهای سیاسی مجاور آن در بر می‌گیرد. این مجموعه که توسط محمدصالح، برادرزاده اسکندربیک منشی در عصر فرمانروایی ...  بیشتر مکاتیب مختلفه به مثابه یک اثر منشآتی، مجموعه‌ای از نامه‌های دیپلماتیک ایران در عصر صفوی را با قلمروهای سیاسی مجاور آن در بر می‌گیرد. این مجموعه که توسط محمدصالح، برادرزاده اسکندربیک منشی در عصر فرمانروایی شاه عباس دوم گردآوری شده، 149 نامه دیپلماتیک را شامل می‌شود که هر کدام از این نامه‌ها، ابعاد و زوایای گوناگونی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیکِ ایران عصر صفوی در سطح منطقه‌‌ای را نمایان می‌سازد. سؤال مقاله حاضر این است که دسته‌بندی نامه‌های دیپلماتیک موجود در مکاتیب مختلفه، چه ابعاد و زوایایی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیک منطقه‌ای ایران در دوره صفوی را نشان می‌دهد؟ یافته‌های پژوهش بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی نشان می‌دهد که دسته‌بندی نامه‌های مکاتیب مختلفه، الگوهای دیپلماتیکی را نمایان می‌سازد که در قالب قلمروهای سیاسی کوچک و بزرگ، هویت فرستنده و گیرنده نامه‌ها و همچنین زبان رایج دیپلماتیک قابلیت طرح دارند. بر مبنای این الگوهای سه‌گانه در مکاتیب مختلفه، ضمن کسب آگاهی از تبادل نامه‌های مختلف بین صفویان با حلقه همسایگان شرقی و غربی، میزان اثرگذاری نیروهای سیاسی و حتی مذهبی در سیاست خارجی ایران عصر صفوی نیز نمایان می‌شود. از طرفی، در بستر تبادل این نامه‌ها، زبان فارسی به عنوان حلقه ارتباطی بین صفویان با همسایگانشان ایفای نقش می‌کرده است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.2 M

تأثیر حضور آلمانی‌ها بر آموزش در مدرسه صنعتی آذربایجان در دوره پهلوی اول

محمدجعفر چمنکار؛ علی آقایاری

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 3-20

چکیده

  آلمان نازی در آستانه جنگ جهانی دوم به­ قدرتی مهم در عرصه­های سیاست و اقتصاد در اروپا دست یافت. این قدرت در ­پی توسعه‌طلبی در شرق بود و این امر به گسترش روابط ایران و آلمان منتهی شد. حضور آلمان در ایران ...  بیشتر آلمان نازی در آستانه جنگ جهانی دوم به­ قدرتی مهم در عرصه­های سیاست و اقتصاد در اروپا دست یافت. این قدرت در ­پی توسعه‌طلبی در شرق بود و این امر به گسترش روابط ایران و آلمان منتهی شد. حضور آلمان در ایران دوره رضا شاه طی سال­های­1320-1313­ش. دو فرصت مهم را برای ایران به وجود آورد؛ اول اینکه رضا ­شاه از آن به­عنوان ابزاری برای کاهش نفوذ شوروی و بریتانیا استفاده کرد. دوم اینکه این ارتباط را برای توسعه مدارس صنعتی و نوسازی و توسعه اقتصادی کشور به­کار برد. این ارتباط برای آلمان نیز خالی از فایده نبود، چرا­ که محصولات آلمان مورد استقبال ایران قرار گرفت. بر همین اساس، تعداد فراوانی از کارخانه­های سبک و سنگین آلمان به ایران فروخته شد. پیشرفت روزافزون صنعت و تأثیر آن در زندگی سیاسی و اقتصادی مردم، ایجاب می­کرد که کانون‌هایی برای تعلیم صنایع و فنون جدید ایجاد گردد. با ورود صنایع آلمانی به کشور، مدارس فنی با تدریس مهندسین آلمانی در ایران شروع به ­کار کردند که می­توانستند در انتقال فناوری مؤثر واقع شوند. نمونه بارز این نوع مدارس در تبریز، ­مدرسه صنعتی آذربایجان بود که در سال ­1309­ش. تأسیس شد و مهندسان خارجی را که بیشتر آلمانی بودند، برای تربیت افراد تحصیل‌کرده فنی و ماهر به­خدمت گرفت. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی،­ کتاب‌ها و مطبوعات دوره مورد پژوهش، به این پرسش پاسخ می­دهد که حضور آلمان‌ها در مدرسه صنعتی آذربایجان طی دوره رضا ­شاه در رشد و تعالی آموزش در این مدرسه چه تأثیری داشته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 839.24 K

تبیین تأثیر اعزام دانشجو به فرانسه و آلمان در انتقال علم و فناوری و ایجاد تغییرات فرهنگی و اجتماعی در ایران

محسن باقری؛ محمدعلی بصیری

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 21-52

چکیده

  در دوران قاجار با افزایش ارتباطات با غرب و به‌صورت خاص، در نتیجه شکست ایرانیان در جنگ‌ با روسیه به‌عنوان یک دولت اروپایی، آنها متوجه ضعف‌های درونی خود و عقب‌ماندگی‌های کشور شدند. در آن زمان، بخش عمده‌ای ...  بیشتر در دوران قاجار با افزایش ارتباطات با غرب و به‌صورت خاص، در نتیجه شکست ایرانیان در جنگ‌ با روسیه به‌عنوان یک دولت اروپایی، آنها متوجه ضعف‌های درونی خود و عقب‌ماندگی‌های کشور شدند. در آن زمان، بخش عمده‌ای از نخبگان کشور، علت ضعف را در عقب‌‌ماندگی علمی- صنعتی کشور یافته که ریشه آن را بعدها به استبداد داخلی و استعمار خارجی مربوط دانستند. یکی از راه‌های برون‌رفت از این عقب‌ماندگی را دستیابی به علوم و فناوری‌های جدید در غرب می‌دانستند. اعزام دانشجو برای کسب علوم، فنون و فناوری جدید، اولین اقدام ایرانیان در این مسیر بود. از این رو، سؤال اصلی مقاله این است که اعزام دانشجو به فرانسه و آلمان چه تأثیری بر سطح علمی ایران و ایجاد تغییر در تفکر و ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داشته است؟ فرض اصلی آن است که اعزام دانشجو در یک قرن اخیر به فرانسه و آلمان یکی از پایه‌های اصلی انتقال علم و فناوری مدرن به ایران و ایجاد تغییر در تفکر، فرهنگ و ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بوده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اعزام دانشجو از دوره قاجار تاکنون به فرانسه و آلمان عامل عمده‌ای در انتقال علم و فناوری، شکل‌گیری مدارس و نهادهای جدید علمی، احداث راه آهن، ورود صنایع جدید، ورود معماری غربی و شهرسازی مدرن و هنر جدید، ورود مفاهیم مدرن و استقرار نهادهای جدید، ظهور روشنفکران، افزایش آگاهی سیاسی و اجتماعی، تغییر در فرهنگ، نظام اداری و قضایی، نهادها و ساختارهای قانونی و سیاسی ایران بوده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.01 M

پیدا و پنهان روابط تاریخی ایران و مالزی (از ابتدا تا انقلاب 1357ش.)

محمد چگینی

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 53-80

چکیده

  مقاله حاضر، روابط تاریخی ایران و مالزی را در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی و تجاری بررسی می­نماید. برای تحکیم روابط در زمان حاضر و داشتن افقی روشن از آینده، شناخت گذشته ضروری به‌نظر می­رسد. با وجود پیشینه ...  بیشتر مقاله حاضر، روابط تاریخی ایران و مالزی را در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی و تجاری بررسی می­نماید. برای تحکیم روابط در زمان حاضر و داشتن افقی روشن از آینده، شناخت گذشته ضروری به‌نظر می­رسد. با وجود پیشینه تاریخی طولانی، روابط ایران و مالزی هنوز در حوزه پژوهشی ناشناخته مانده است و بررسی‌ها نشان می­دهد مناسبات تاریخی، بیانگر نقاط قوت و اشتراکاتی است که ظرفیت زیادی برای تقویت روابط فراهم می‌نماید. در باره روابط دو کشور (به‌ویژه در دوره معاصر) تاکنون تحقیق جامعی انجام نگرفته و منابع اندکی در این زمینه وجود دارد. این مقاله به‌دنبال واکاوی روابط ایران و مالزی در دوره پهلوی دوم است اما ضرورت دارد پیشینه مناسبات فرهنگی و تجاری که پیش از روابط سیاسی با دنیای مالائی شکل گرفته بود نیز مورد توجه قرار گیرد. با توجه به جایگاه مالزی در سیاست خارجی ایران، حضور گسترده جامعه ایرانی در مالزی در دو دهه اخیر و همکاری‌های نزدیک سیاسی در موضوعات مختلف، ضرورت توجه به مناسبات تاریخی را بیشتر نمایان می­کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1009.55 K

پارسی‌های هند در تعامل با ایرانیان

محمدحسن شیخ الاسلامی؛ محمدتقی امراللهی

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 81-104

چکیده

  پارسی­های هند، گروهی از زرتشتیان ایرانی بودند که هم‌زمان با افول حکمرانی ساسانی و ورود اسلام به ایران، تصمیم گرفتند از جغرافیای سرزمینی ایران خارج شوند. آنها پس از یک سفر پرماجرا و خطرآفرین، سرانجام ...  بیشتر پارسی­های هند، گروهی از زرتشتیان ایرانی بودند که هم‌زمان با افول حکمرانی ساسانی و ورود اسلام به ایران، تصمیم گرفتند از جغرافیای سرزمینی ایران خارج شوند. آنها پس از یک سفر پرماجرا و خطرآفرین، سرانجام در سورات و بعدها در گجرات و بمبئی مستقر شدند. آنان در طول قرون، همواره تصویر ایران را به‌عنوان مامِ میهن خویش در اذهان خود و نسل­های بعدی حفظ کردند و به صورت مستمر با ایران و ایرانیان در ارتباط بودند. این جامعه، ابتدا در حوزه کسب‌وکارهای کوچک فعال شد، سپس به‌تدریج و به‌ویژه با ورود استعمارگران غربی، دوره‌ای از پیشرفت تجاری، علمی و صنعتی را در میان جامعه کوچکِ دور از وطنِ پارسی آغاز کرد. این اقدامات، پیشرفت و بالندگی در جامعه‌ هند و در پیِ آن، تأثیرگذاری بر امور زرتشتیان ایران را به همراه داشت. امروزه، این گروه مهاجر در شمارِ اقلیتی مهم، قابل‌احترام و پیشرو، صاحب نفوذ اقتصادی و نقش اجتماعی منحصربه‌فردی در آن کشور هستند که گذشته از اهمیت فرهنگی- تاریخی حضور آنها در هند، می‌توانند برای جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست‌گذاری داخلی مؤثر باشند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.03 M

بررسی رفتار مذاکراتی نمایندگان سیاسی دربار قاجار در عقد عهدنامه گلستان

علی مشهدی رفیع

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 105-124

چکیده

  بررسی معاهدات تاریخی میان دولت‌ها بیشتر از طریق بررسی رویدادها و برهم‌کنش نیروهای سیاسی درگیر در انعقاد آنها صورت می‌گیرد که عمدتاً حاصل از این دیدگاه است که انعقاد این معاهدات خود یک رویداد تاریخی ...  بیشتر بررسی معاهدات تاریخی میان دولت‌ها بیشتر از طریق بررسی رویدادها و برهم‌کنش نیروهای سیاسی درگیر در انعقاد آنها صورت می‌گیرد که عمدتاً حاصل از این دیدگاه است که انعقاد این معاهدات خود یک رویداد تاریخی به‌شمار می‌رود. اما اگر انعقاد معاهده بین یک یا چند دولت را در چارچوب روندی حقوقی- مذاکراتی در نظر بگیریم که از چارچوب حقوقی داخلی هر یک از کشورهای درگیر در آن خارج شده و بر بستری از نظام حقوق عرفی میان دولت‌ها شکل گرفته باشد، در این صورت می‌توان از بررسی صرفاً تاریخی رویدادها کمی فاصله گرفت و به نحوی تحلیلی به بررسی و آسیب‌شناسی رفتار مذاکراتی هر یک از دولت‌ها در جهت نیل به اهدافشان پرداخت. مقاله حاضر در تلاش است تا با گردآوری سوابق مذاکراتی و گزارش‌های مربوط به نشست‌های میان مذاکره‌کنندگان ایران عصر قاجار و نمایندگان سیاسی روسیه تزاری در جریان دوره نخست جنگ‌های ایران و روسیه در دوره فتحعلی شاه قاجار، به ترسیم طرحی از رفتار مذاکراتی نمایندگان سیاسی دربار قاجار در خلال انعقاد عهدنامه ایران و روسیه، موسوم به عهدنامه گلستان بپردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 979.08 K

بررسی نقش بازیگران سیاست خارجی در دوره پهلوی دوم (بر اساس مدل جیمز روزنا)

سیدحمید موسوی؛ مالک ذوالقدر؛ اصغر پرتوی

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 125-146

چکیده

  در این پژوهش، به‌منظور تبیین عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری در عرصه سیاست خارجی عصر پهلوی دوم، به بررسی تصمیم‌گیرندگان رسمی این عرصه پرداخته می‌شود. این پژوهش بر اساس مدل جیمز روزنا، پنج عامل مورد نظر این ...  بیشتر در این پژوهش، به‌منظور تبیین عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری در عرصه سیاست خارجی عصر پهلوی دوم، به بررسی تصمیم‌گیرندگان رسمی این عرصه پرداخته می‌شود. این پژوهش بر اساس مدل جیمز روزنا، پنج عامل مورد نظر این مدل یعنی عامل فردی، نقشی، دولتی، اجتماعی و بین‌المللی را مورد تفکیک و بررسی قرار می‌دهد. در این راستا، بازیگران عرصه سیاست خارجی این دوره، بازشناسی شده و قدرت و میزان تأثیرگذاری هریک در قالب متغیر‌های پنج‌گانه روزنا مورد کنکاش قرار می‌گیرد. استبداد در عرصه تصمیم‌گیری در این دوره موجب تقلیل نقش سایر مؤلفه‌ها از جمله تصمیم‌گیرندگان بوروکراتیک سیاست خارجی کشور (قوه مجریه، دربار و قوه مقننه) شده بود و فعالیت این نهادها صرفاً در تأیید اوامر شاه خلاصه می‌شد. تصمیم‌گیرندگان به‌جای تصمیم‌گیری بر اساس اصول، خط‌مشی و قواعد سازمانی، خود را در مقابل فرد (شاه) پاسخگو می‌دانستند و معیار ارتقای افراد نیز نه بر اساس شایستگی و لیاقت، بلکه برمبنای میزان وفاداری به شخص شاه سنجیده می‌شد. به اعتقاد نویسنده، در این دوره تصمیمات حوزه سیاست خارجی متأثر از عناصر شناختی و عموماً توسط شاه اخذ می‌شد و در بین متغیر‌های پنج‌گانه دخیل، متغیر فرد و پس از آن، نظام بین‌الملل بیشترین تأثیر را در اخذ تصمیمات سیاست خارجی داشته‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 948.38 K

تعاملات علمی و فنی ایران و اروپا در عصر صفویه

جهانبخش ثواقب

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 3-36

چکیده

  یکی از پیامد­های تشکیل دولت صفویه در ایران (1135-907ق./1722-1501م.)، گسترش روابط خارجی با اروپا بود که افزون بر مناسبات سیاسی و تبادلات تجاری، تعاملات علمی و فنی را نیز در بر می‌گرفت. به‌طور معمول، پژوهشگران ...  بیشتر یکی از پیامد­های تشکیل دولت صفویه در ایران (1135-907ق./1722-1501م.)، گسترش روابط خارجی با اروپا بود که افزون بر مناسبات سیاسی و تبادلات تجاری، تعاملات علمی و فنی را نیز در بر می‌گرفت. به‌طور معمول، پژوهشگران بر روابط سیاسی و اقتصادی بیش از سایر جنبه­های روابط متمرکز شده‌ و مقوله‌های علمی و فنی تا حدودی مغفول مانده‌اند. هدف از پژوهش حاضر آن است تا با روش توصیفی- ‌تحلیلی، تعاملات علمی و صنعتی ایران و اروپا را در عصر صفویه بررسی کند. یافته­های پژوهش حاکی از آن هستند که در خلال تماس­های دیپلماتیک و روابط بازرگانی میان ایران و غرب در عصر صفویه، مراودات علمی و فنی نیز وجود داشته که البته دامنه آن گسترده نبوده است. این مراودات در حد استفاده شاهان صفوی از خدمات علمی متخصصان اروپایی در حرفه‌های ساعت­سازی، جواهرسازی، توپ­ریزی، پزشکی و مهندسی بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.24 M

سیاست شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی‌ شدن نفت ایران

مجید دشتگرد

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 37-56

چکیده

  سیاست شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی‌شدن نفت، یکی از موضوعات بحث‌برانگیز تاریخ روابط خارجی ایران در عصر پهلوی دوم است؛ زیرا این کشور که مدعی حمایت از جنبش‌های ضدامپریالیستی بود، نه‌تنها از دولت ...  بیشتر سیاست شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی‌شدن نفت، یکی از موضوعات بحث‌برانگیز تاریخ روابط خارجی ایران در عصر پهلوی دوم است؛ زیرا این کشور که مدعی حمایت از جنبش‌های ضدامپریالیستی بود، نه‌تنها از دولت مصدق در برابر بلوک غرب یعنی انگلیس و آمریکا حمایت نکرد، بلکه با اعمال سیاست‌های تقابلی، زمینه را برای نابودی این نهضت نیز فراهم آورد. هدف از این پژوهش، بررسی سیاست‌های شوروی و حزب توده است که مبتنی بر نوعی صبر همراه با حمایت‌نکردن از نهضت ملی‌شدن نفت ایران بود و دلایل آن با ارائه‌ شاخص‌ها و ادله‌ تجربی تبیین می‌شود. نویسنده در این پژوهش به‌منظور تقویت فرضیه‌ خود مبنی بر سیاست غیرحمایت‌گرایانه شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی از روش توصیفی‌- تحلیلی بهره گرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 951.22 K

روابط خارجی ایران و فرانسه در چهارچوب نظریه نظام جهانی (با تأکید بر بازه زمانی 1848-1798 میلادی)

سجاد رستمی

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 57-78

چکیده

  در قرن نوزدهم میلادی، ایران در کانون سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ قرار داشت که در واقع بیانگر اهمیت راهبردی این سرزمین به‌منظور تأمین و تضمین منافع قدرت‌های مزبور بود. هدف از پژوهش حاضر آن است که سیاست ...  بیشتر در قرن نوزدهم میلادی، ایران در کانون سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ قرار داشت که در واقع بیانگر اهمیت راهبردی این سرزمین به‌منظور تأمین و تضمین منافع قدرت‌های مزبور بود. هدف از پژوهش حاضر آن است که سیاست خارجی ایران و فرانسه را بر اساس نظریه نظام جهانی و با تأکید بر بازه زمانی 1848-1798م. بررسی کند که هم‌زمان با دوره سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار بود. پرسش اصلی این است که چه مؤلفه‌ها و عواملی در تعیین و تنظیم سیاست خارجی ایران و فرانسه در زمان یادشده تأثیرگذار بودند؟ آیا از سرگیری روابط خارجی ایران و فرانسه در دوره قاجار بر پایه نگرش و منافعی مشترک انجام گرفت؟ یافته‌های تاریخی از اهداف واحد، خواسته­های مشترک و تعقیب منافع دوسویه از طرف این دو کشور حکایت می‌کنند؛ اما با توجه به بررسی‌های انجام‌شده می‌توان چنین اظهار کرد که منافع کشورهای نیمه‌مستقل همچون ایران در راستای موقعیت دولت‌های مرکزی و پیرامونی در نظام جهانی و همچنین در ارتباط با رقابت قدرت‌های بزرگ تعریف می‌شد و بنا بر این، مناسبات دو کشور ایران و فرانسه در تمام جنبه‌های سیاست خارجی بر اساس گزاره وابستگی تعیین و تنظیم می‌گردید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 776.15 K

تحلیل سیر تاریخی دیپلماسی بین‌المللی ورزش ایران در دوره پهلوی دوم

آرمان طاهری نامقی؛ مرتضی دوستی پاشاکلایی

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 121-142

چکیده

  دیپلماسی ورزش با تمرکز بر رویدادهای ورزشی، عرصه منحصربه‌فردی را برای ملت میزبان فراهم می‌سازد تا دیپلماسی عمومی‌اش را به کار گیرد و همین امر موجب شده است که در دیپلماسی کشورها به جایگاه ورزش توجهی ...  بیشتر دیپلماسی ورزش با تمرکز بر رویدادهای ورزشی، عرصه منحصربه‌فردی را برای ملت میزبان فراهم می‌سازد تا دیپلماسی عمومی‌اش را به کار گیرد و همین امر موجب شده است که در دیپلماسی کشورها به جایگاه ورزش توجهی ویژه‌ شود. هدف پژوهش حاضر، تبیین تحولات در عرصه دیپلماسی بین‌المللی ورزش ایران در دوره پهلوی دوم است. فرضیه مطرح این است که اصلی‌ترین عامل در این تحولات، عامل سیاسی بود. این پژوهش، ضمن درنظرداشتن جنبه کیفی موضوع با رویکرد کاربردی و روش کتابخانه‌ای همراه با بهره‌مندی از شیوه داده‌محور دریافت که تحولات سیاسی در این دوره از جمله ورود مدرنیته به ایران که در گرو بهبود تعاملات اجتماعی طی سفر دولتمردان به اروپا و بهبود روابط ایران با کشورهای غربی بود، تغییرات اساسی پیدا کرد و روابط اجتماعی- سیاسی ایران با کشورهای غربی موجب بهبود و پیشرفت عرصه بین‌المللی ورزش ایران شد؛ زیرا در این دوره، با قرارگرفتن ورزش در عرصه دیپلماسی، از آن به‌عنوان سرگرمی و ابزاری در دست حکومت، جهت نشان‌دادن قدرت و برتری استفاده می‌شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.02 M

سیاست‌های انگلستان از نگاه اندیشمندان ایران و عثمانی در نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی

غلامعلی پاشازاده

دوره 22، شماره 87 ، تیر 1400، ، صفحه 57-68

چکیده

  ایران و عثمانی، در قرن نوزدهم میلادی به‌طور هم‌زمان، با برنامه‌های استعماری دولت انگلیس مواجه بودند که به‌دنبال گسترش نفوذ و تحکیم موقعیت خود در مقابل رقیبان استعماری مانند روسیه و فرانسه بود و همین ...  بیشتر ایران و عثمانی، در قرن نوزدهم میلادی به‌طور هم‌زمان، با برنامه‌های استعماری دولت انگلیس مواجه بودند که به‌دنبال گسترش نفوذ و تحکیم موقعیت خود در مقابل رقیبان استعماری مانند روسیه و فرانسه بود و همین امر موجب شد تا اندیشمندان دو جامعه در مورد مناسبات با دولت انگلیس تأمل کنند و راهکارهایی را در این عرصه به دولتمردان خود ارائه دهند. نحوۀ رویکرد این اندیشمندان به سیاست‌های انگلستان مسئله‌ای است که در پژوهش حاضر با مطالعۀ موردیِ اندیشه‌های میرزا یوسف خان مستشارالدوله از ایران و نامق کمال از عثمانی بررسی تطبیقی خواهد شد. هر دو نفر آنها در نیمۀ دوم قرن نوزدهم به مناسبات با انگلستان توجه کردند؛ بنابراین، در پژوهش حاضر با مطالعۀ تطبیقی اندیشه‌های آنان، به این پرسش پاسخ داده می‌شود که دو اندیشمند مورد بحث در مورد مناسبات با دولت انگلستان چه ویژگی‌های مشترکی به لحاظ فکری دارند؟ حاصل پژوهش نشان می‌دهد که مشکلات همسان دو جامعه در عرصۀ بین‌المللی به‌رغم اختلاف‌های دو دولت، اندیشمندان آنها را به دیدگاه‌هایی مشترک در مورد انگلستان سوق داده بود.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 797.94 K

وابستگی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پهلوی دوم به انگلیس

مجتبی سلطانی احمدی؛ مصطفی گوهری فخرآباد؛ محمدحسن پورقنبر

دوره 22، شماره 86 ، خرداد 1400، ، صفحه 43-68

چکیده

  وابستگی ایران به انگلستان در دوره سلطنت محمدرضا پهلوی و دخالت آن کشور در امور ایران قابل مشاهده است. نقش انگلیسی­ها در کودتای 28 مرداد 1332 موجب احساس دِین بیشتر شاه نسبت به حامیان خود شد و راه را برای دخالت ...  بیشتر وابستگی ایران به انگلستان در دوره سلطنت محمدرضا پهلوی و دخالت آن کشور در امور ایران قابل مشاهده است. نقش انگلیسی­ها در کودتای 28 مرداد 1332 موجب احساس دِین بیشتر شاه نسبت به حامیان خود شد و راه را برای دخالت هر چه بیشتر آن‌ها در امور ایران فراهم ساخت. این دخالت­ها محدود به مسائل سیاسی نمی­شد و ابعاد اقتصادی و فرهنگی را نیز در بر می­گرفت. پژوهش حاضر که با مراجعه به کتب و اسناد صورت گرفته، با روش توصیفی- تحلیلی در پی آن است که جنبه­های مختلف نفوذ و دخالت­های انگلیس را در امور نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران مورد پژوهش قرار دهد. یافته­های این پژوهش حاکی از آن است که انگلیسی­ها مخصوصاً با انتخاب مهره­های متمایل به خود در مناصب مهم، سیاست­های راهبردی‌شان را در ایران دنبال می­کردند. از جنبه اقتصادی روابط اقتصادی ایران و انگلیس کاملاً به سود آن کشور بود و منابع مالی هنگفتی برای آن‌ها به همراه آورد. در عرصه فرهنگی نیز انگلیسی­ها کوشیدند با اقدامات فرهنگی متنوع، در جهت سوق دادن افکار جامعه ایرانی با سیاست­های خود حرکت کنند.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 674.29 K

ایران صفوی و تجربه میسیونرهای مسیحی در میان تساهل و رد کردن

رادولف متی

دوره 22، شماره 86 ، خرداد 1400، ، صفحه 87-118

چکیده

  مهاجرت ارامنه به ایران از اوایل قرن هفدهم میلادی به تغییرات بسیاری در جامعه مسلمان ایران منجر گردید. در درازمدت، این مهاجران از بنیان، ترکیب تشکیلات اداری و نظامی نخبگان دولت صفوی را تغییر دادند و همچنین ...  بیشتر مهاجرت ارامنه به ایران از اوایل قرن هفدهم میلادی به تغییرات بسیاری در جامعه مسلمان ایران منجر گردید. در درازمدت، این مهاجران از بنیان، ترکیب تشکیلات اداری و نظامی نخبگان دولت صفوی را تغییر دادند و همچنین در دهه دوم قرن هفدهم میلادی، ارامنه ساکن جلفا مهم‌ترین طبقه بازرگان در کشور بودند. در این میان، هر چند ورود عده‌ای از مبلغان مسیحی به ایران با مخالفت‌هایی از سوی برخی روحانیون شیعه همراه بود، اما به مرور، دین مسیحیت به‌عنوان منبعی برای گفتگوی علما حول مسائل دینی و اعتقادی در ایران قرار گرفت.تنوع نژادی و زبانی در ایران، پیش‌تر راهی برای انعطاف‌پذیری در تعامل با جهان مهیا کرده بود. از این رو، به بستری برای گفتمان گروه‌های اعتقادی متفاوت مبدل گشت. در این راستا، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تأکید بر منابع کتابخانه‌ای به واکاوی تأثیر حضور مبلغان مسیحی در ایران پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ایرانیان در مقایسه با دیگر سرزمین‌های مسلمان، انعطاف‌پذیری بسیار بیشتری در مقابل گفتمان‌های مخالف نشان داده‌اند و همواره اجازه گفتگو و ارائه استدلال در مورد مسائل دینی در این سرزمین امری پذیرفته شده به‌حساب می‌آمده است؛ آنچه که با کمی تعمیم به جامعه امروزه، هنوز نیز قابل تشخیص است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1016.28 K

جایگاه هرمز در مناسبات ایران با جنوب و شرق آسیا در سده پانزدهم میلادی

علی رسولی؛ زینب معصومی

دوره 22، شماره 85 ، دی 1399، ، صفحه 57-78

چکیده

  ارتباطات دریایی ایران با جنوب و شرق آسیا در طول سده نهم قمری/ پانزدهم میلادی عمدتاً از طریق جزیره هرمز و تحت نظارت خاندان محلی معروف به شاهان هرمز یا ملوک هرمز صورت می‌گرفت. در همان حال که در نیمه نخست ...  بیشتر ارتباطات دریایی ایران با جنوب و شرق آسیا در طول سده نهم قمری/ پانزدهم میلادی عمدتاً از طریق جزیره هرمز و تحت نظارت خاندان محلی معروف به شاهان هرمز یا ملوک هرمز صورت می‌گرفت. در همان حال که در نیمه نخست این سده، دولت تیموری در خراسان از راه زمینی معروف به راه ابریشم، روابط پرباری با چین شمالی برقرار کرده بود، در جنوب ایران نیز شاهان هرمز که خراجگزار دولت تیموری بودند، از راه دریایی مناسباتی گسترده با چین و هند داشتند. بدین ترتیب شکوفایی تمدنی ایران در این دوره به همان اندازه که مدیون سیاست‌های دولت تیموری مخصوصاً شاهرخ است، مدیون سیاست‌های خردمندانه شاهان هرمز در توسعه تجارت ایران در دریاهای آسیا نیز هست. در نتیجه این ارتباطات، هرمز در طول سده نهم قمری/ پانزدهم میلادی به کانون اصلی تجارت در منطقه خلیج فارس و یکی از دو کانون بزرگ بازرگانی حوزه غربی اقیانوس هند (در کنار عدن) و فراتر از آن به یک بندر جهانی تبدیل شد. این دوره، خلیج فارس به واسطه هرمز شاهد تجارت پررونقی با حوزه اقیانوس هند، جنوب و ‌شرق آسیا، شرق آفریقا، شبه‌جزیره عربستان، خاک اصلی ایران، اروپا و حوزه مدیترانه بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 3.84 M

همگرایی سیاسی ایران و پاکستان در دوره پهلوی دوم

بهنام شیخی

دوره 22، شماره 85 ، دی 1399، ، صفحه 103-124

چکیده

  جمهوری اسلامی پاکستان پس از استقلال هند از بریتانیا، در سال 1326 ش./ 1947م. از هندوستان رسماً جدا شد. هند از تجزیه قلمرو خود به شدت ناراضی بود، لذا دشمنی و رقابت دو کشور هند و پاکستان از آغاز شروع شد و همواره ...  بیشتر جمهوری اسلامی پاکستان پس از استقلال هند از بریتانیا، در سال 1326 ش./ 1947م. از هندوستان رسماً جدا شد. هند از تجزیه قلمرو خود به شدت ناراضی بود، لذا دشمنی و رقابت دو کشور هند و پاکستان از آغاز شروع شد و همواره تدوام یافته است. پاکستان در آغاز از دو پاره ارضی شرقی و غربی تشکیل بافته بود، اما با فشار هند، بخش شرقی با عنوان بنگلادش در 1351 ش./  1972 م. به عنوان کشوری ثالث مستقل گردید. همچنین پاکستان، علاوه بر هند از ناحیه افغانستان درگیری‌های مرزی و با اتحاد شوروی نیز مناقشات ایدئولوژیک داشته است.ایران، نخستین دولتی بود که استقلال پاکستان را مورد شناسایی قرار داد و پهلوی دوم جزو اولین کسانی بود که پس از استقلال آن کشور، در سال 1328 ش. از پاکستان دیدن کرد. به نظر می‌رسد خطری که ایران از ناحیه شوروی و دولت‌های رادیکال عرب حس می­کرد، سبب درک مشترک دو کشور ایران و پاکستان نسبت به تهدیدهای منطقه می‌گردید. دیپلماسی صلح که از جانب دو کشور ( به‌ویژه ایران) دنبال می‌شد، به همراه درک مشترک در حوزه دیپلماسی منطقه‌ای از جمله علل شکل‌گیری روابط و مؤلفه‌های فرامنطقه‌ای نیز در زمره علل محرک گسترش مناسبات دو کشور بوده است. دست آخر آنکه، گسترش مناسبات سیاسی دو کشور، آن‌ها را در شمار متحدین بزرگ منطقه‌ای قرار داده بود. بنابراین، روابط ایران و پاکستان در سال‌های 1357- 1326 ش. از یکسری پدیده‌های مستقل تأثیر می‌پذیرفت که فهم آن‌ها، پاسخ چرایی همگرایی سیاسی دو کشور ایران و پاکستان در آن سال‌ها خواهد بود. مقاله حاضر، این پدیده‌ها که طیفی از مؤلفه‌های تأثیرگذار فراملی بر تحکیم مناسبات سیاسی دو کشور را شامل می‌شد و نیز میزان تأثیر آن‌ها بر روابط سیاسی ایران و پاکستان را به عنوان یک مبین تاریخی شناسایی و مورد بررسی قرار داده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 844.59 K

مناسبات تجاری ایران و شمال قفقاز در دوره صفویان

جواد مرشدلو

دوره 22، شماره 85 ، دی 1399، ، صفحه 125-144

چکیده

  پیشینه ارتباطات تجاری ایران با شمال قفقاز را تا دوره باستان می‌توان ردیابی کرد. این مناسبات در دوره میانه، تحت تأثیر یورش‌های مکرر اقوام غز و مغول به جنوب قفقاز و پیامدهای آن، از جمله جابه‌جایی‌های ...  بیشتر پیشینه ارتباطات تجاری ایران با شمال قفقاز را تا دوره باستان می‌توان ردیابی کرد. این مناسبات در دوره میانه، تحت تأثیر یورش‌های مکرر اقوام غز و مغول به جنوب قفقاز و پیامدهای آن، از جمله جابه‌جایی‌های جمعیتی دچار وقفه شد. ظهور صفویان که خاستگاه قدرت سیاسی آنها نسبت معینی با قفقاز داشت، نویدبخش دوره جدیدی از مناسبات سیاسی با شمال قفقاز بود. در پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده، مناسبات ایران و شمال قفقاز، اغلب از زاویه سیاسی و فرهنگی بررسی شده و مقوله تجارت به رغم اهمیت آن مغفول مانده است. دلیل این غفلت را بیش از هر چیز می‌توان در مشکل دسترسی به منابع جستجو کرد. در منابع فارسی که توجهی به روابط ایران و شمال قفقاز داشته‌اند، موضوعات نظامی و سیاسی در کانون توجه قرار داشته است. اما در برخی گزارش‌های سفرنامه‌ای بر جای مانده از دوره صفویه، اشاره‌هایی نیز به مناسبات تجاری ایران و شمال قفقاز دیده می‎شود. این منابع سفرنامه‌ای، آثاری است که جهانگردان اروپایی، روس یا ترک باقی گذاشته‌اند و از لابه‌لای این اشاره‌ها می‌توان به درک و شناختی از کیفیت تجارت، راه‌های تجاری و اقلام تجاری رایج دست یافت. در پژوهش حاضر تلاش می‌شود تا با تمرکز بر مقوله تجارت و کیفیت آن، این جلوه از مناسبات ایران و شمال قفقاز در دوره صفوی بررسی شود. تمرکز اصلی این پژوهش بر شماخی، مرکز ایالت شیروان و بازار آن در دوره متأخر صفوی است که کانون اصلی تجارت جهانی ایران در شمال این کشور بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 886.9 K

آن و آن‌شی در منابع چینی و بودایی؛ مناسبات چین و ایران در دورۀ اشکانی

حمیدرضا پاشازانوس

دوره 21، شماره 84 ، آبان 1399، ، صفحه 3-24

چکیده

  تشکیل پادشاهی اشکانی و تبدیل آن به جایگاه یک شاهنشاهی منسجم در آسیای غربی یکی از رویدادهای مهم‌ جهان باستان بود. سال‌های ظهور و سقوط شاهنشاهی اشکانی (۲۵۰ق.م. - ۲۲۴م.) تقریباً با امپراتوری هان (حدود ۲۰۶ق.م ...  بیشتر تشکیل پادشاهی اشکانی و تبدیل آن به جایگاه یک شاهنشاهی منسجم در آسیای غربی یکی از رویدادهای مهم‌ جهان باستان بود. سال‌های ظهور و سقوط شاهنشاهی اشکانی (۲۵۰ق.م. - ۲۲۴م.) تقریباً با امپراتوری هان (حدود ۲۰۶ق.م - ۲۲۰م.) در چین هم‌زمان بود و در حالی‌ که حکومت هان در آسیای‌ مرکزی پیشروی کرده بود، اشکانیان توانسته بودند در شرق تا بلخ را فتح کنند. مأموریت‌های ژان‌چیان به آسیای ‌مرکزی، ساخت جاده‌های تجاری در چین توسط امپراتوران هان و تجارت در جادۀ خراسان در ایران، باعث گسترش تجارت در طول مسیر جادۀ ابریشم شد. در همین دوره، متن‌های چینی، نخستین‌‌بار از سرزمین اشکانی با عنوان «آن‌شی» و افرادی با پیشوند خانوادگی «آن» یاد کرده‌اند. مقالۀ حاضر بر آن است تا با تکیه بر اطلاعات متن‌های چینی، بودایی و داده‌های باستان‌شناسی به بررسی زمینه‌های روابط اشکانیان با چین بپردازد و نام‌های اشکانیان را در متن‌های چینی واکاوی کند. مدعای نویسنده آن است که اشکانیان در سه زمینۀ سیاسی، تجاری و دینی با چین تعامل داشتند، به‌طوری ‌که نام «آن» تا اواسط دورۀ تانگ تبدیل به رایج‌ترین نام خانوادگی ایرانیان در چین شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.45 M

مقایسۀ تطبیقی ظهور ملی گرایی در ایران و ژاپن

سید بنیامین کشاورز؛ محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار

دوره 21، شماره 84 ، آبان 1399، ، صفحه 25-52

چکیده

  با رشد امپریالیسم و گسترش آن به‌سوی شرق در قرن نوزدهم میلادی، به‌ترتیب با فاصله‌ای تقریباً پنجاه‌ساله، ایران و ژاپن/نیهون را نیز درنوردید. دو کشور تا آن زمان در ساختاری کاملاً سنتی با حداقل تأثیرپذیری ...  بیشتر با رشد امپریالیسم و گسترش آن به‌سوی شرق در قرن نوزدهم میلادی، به‌ترتیب با فاصله‌ای تقریباً پنجاه‌ساله، ایران و ژاپن/نیهون را نیز درنوردید. دو کشور تا آن زمان در ساختاری کاملاً سنتی با حداقل تأثیرپذیری از غرب به سر می‌بردند. با فشار روزافزون امپریالیسم از خارج، دولت‌های این دو کشور دست به مجموعۀ نوسازی‌ها و اصلاحات عموماً نظامی زدند. هرچند این فعالیت‌ها، محدود و کندتر از آن بود که بتواند خطرهای جدی امپراتوری‌های غرب را خنثی یا ضعیف کند؛ اما با برخورد منفی مردم و به‌خصوص بانیان ادامۀ سنت در جامعه روبه‌رو شدند. به‌دلیل پیشروی هر چه بیشتر امپریالیسم و تغییرناپذیری ذات کاملاً استبدادی دولت‌های سنتی این دو کشور، درگیری‌های سیاسی و اجتماعی افزایش یافت و سلسله تمهیدهای دولتی و خطرهای غربی باعث شکل‌گیری نیروی مخالف متحد و وقوع انقلابی شد که نمادی از تأسیس ملت‌کشور بود؛ بنابراین، هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر امپریالیسم بر دو امپراتوری کهن با فرهنگ‌های کاملاً متفاوت است. پرسش اصلی این است که چطور چنین فشاری از طریق اعتقادهای آئینی، اتحاد میهنی ایجاد کرد و به انقلاب منتهی شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 851.83 K

مشکلات شرکت زیگلر در صادرات فرش دست‌باف ایران در دورۀ قاجار

مهدی وزینی افضل

دوره 21، شماره 84 ، آبان 1399، ، صفحه 107-136

چکیده

  شرکت زیگلر در صنعت فرش ایران سرمایه‌گذاری گسترده انجام داد و از نام‌نشان‌های فرش در دورۀ قاجار به ‌شمار می‌رفت. این شرکت با تأسیس شعبه‌های مختلف در ایران به مرکزیت سلطان‌آباد، به واردات منسوجات و ...  بیشتر شرکت زیگلر در صنعت فرش ایران سرمایه‌گذاری گسترده انجام داد و از نام‌نشان‌های فرش در دورۀ قاجار به ‌شمار می‌رفت. این شرکت با تأسیس شعبه‌های مختلف در ایران به مرکزیت سلطان‌آباد، به واردات منسوجات و صادرات کالاهایی همچون فرش، ابریشم، تریاک و پنبه دست زد. این شرکت در دوران حیات خود در ایران که از دورۀ ناصرالدین ‌شاه شروع و تا دورۀ رضا شاه به طول انجامید، مشکلات عدیده داشت. این پژوهش با روش تحلیلی انتقادی و با تأکید بر اسناد آرشیوی در پی بررسی این مشکلات و چالش‌ها در دورۀ قاجار و به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌ها است که شرکت زیگلر چه مشکلات امنیتی و سرمایه‌گذاری در ایران داشت؟ آیا این مشکلات را می‌توان در ادامۀ مشکلات حقوقی سرمایه‌گذاری در ایران تحلیل کرد؟ فعالیت شرکت زیگلر چه تأثیری در طرح و بافت فرش‌های سنتی ایران بر جای گذاشت؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهند که شرکت زیگلر با مسائلی مختلف همچون مشکل جابه‌جایی کالا به‌علت وجود راه‌های ناامن و فقدان نظام بانکی مواجه بود. همچنین فساد اقتصادی و دیوانی، دخالت نیروهای موازی و ناآرامی‌های انقلاب مشروطیت، روند کار شرکت را با بحران مواجه کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.61 M

بررسی تحلیلی رساله‌های جهادیه در جنگ‌های ایران و روس

مریم اورعی قدیری

دوره 21، شماره 83 ، تیر 1399، ، صفحه 1-24

چکیده

  جنگ‌‌های ‌ایران ‌و روس‌ در سال‌های 1228-1218ق./1813-1803م. و 1243-1241ق./1827-1825م. بر سر تصرف‌ منطقة‌ قفقاز، یکی از وقایع اثرگذار‌ ‌دو قرن‌ اخیر ایران ‌در ابعاد سیاسی‌، اجتماعی ‌و اقتصادی‌ است. در این جنگ‌ها، ...  بیشتر جنگ‌‌های ‌ایران ‌و روس‌ در سال‌های 1228-1218ق./1813-1803م. و 1243-1241ق./1827-1825م. بر سر تصرف‌ منطقة‌ قفقاز، یکی از وقایع اثرگذار‌ ‌دو قرن‌ اخیر ایران ‌در ابعاد سیاسی‌، اجتماعی ‌و اقتصادی‌ است. در این جنگ‌ها، فتحعلی شاه قاجار (۱۱۸۵-۱۲۵۰ق./1834-1771م.) برای دفاع از کشور و مقابله با روس‌ها به مراجع و علما متوسل شد. مجتهدان با توجه به نیاز کشور به نیروهای مردمی و پشتیبانی بیشتر از جبهه‌های جنگ، رسایل و فتاوا برای مقابله با روس‌ها نوشتند. این مقاله بر آن است با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، رسایل جهادی و محتوای آن‌ها را مورد بررسی قرار دهد. سؤال اصلی مقاله این است که در دورة قاجار چه کسانی رساله‌های جهادیه نوشتند و محتوای این رسایل چیست؟ از سوی دیگر انتشار این رساله‌ها چه تأثیری بر جای گذاشت؟ بر این اساس، رساله‌های جهادیه مورد ارزیابی قرارگرفته و نشان داده می‌شود که پربسامدترین موضوعات مطرح‌شده در آن‌ها، اعلان جهاد علیه روس‌ها، بیان وظایف فرماندهان و احکام جهاد است. معرفی اشغالگران روسی به‌عنوان کفار حربی، اطاعت و فرمانبری از فرماندهان، اشاره به وظایف حاکمان و مشروعیت‌بخشی به فتحعلی شاه و عباس میرزا در جنگ با روس‌ها از جمله مواردی بود که موردتوجه علما قرارگرفته و در کتاب‌های جهادیه آمده است. انتشار این رساله‌ها باعث تجهیز قوای مردمی برای حضور در جنگ و از سوی دیگر موجب شکل‌گیری ادبیات جهادی و مقاومت شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 870.12 K

افشارها و منازعات ایران و اوزبکان در عصر صفوی

محسن رحمتی؛ علی قربانی امیرآبادی

دوره 21، شماره 83 ، تیر 1399، ، صفحه 25-44

چکیده

  هم‌زمان با پیدایش دولت شیعی‌مذهب صفوی، اوزبکان حنفی‌مذهب نیز با کنارزدن سلاطین تیموری بر ماوراءالنهر مسلط شدند. علاوه بر اختلاف مذهبی آن‌ها با صفویه، دعاوی هر دو طرف بر تملک خراسان، به منازعات دامنه‌دار ...  بیشتر هم‌زمان با پیدایش دولت شیعی‌مذهب صفوی، اوزبکان حنفی‌مذهب نیز با کنارزدن سلاطین تیموری بر ماوراءالنهر مسلط شدند. علاوه بر اختلاف مذهبی آن‌ها با صفویه، دعاوی هر دو طرف بر تملک خراسان، به منازعات دامنه‌دار و دیرپای میان آن دو منتهی شد. با توجه به ماهیت حکومت صفوی و اتکا نظامی آن دولت بر ایلات قزلباش در طول قرن دهم هجری قمری، طبیعی است که نقش اصلی در این منازعات بر عهده قزلباشان بود. ایل افشار نیز به‌عنوان یکی از این ایلات، اگر چه نسبت به ایلات بزرگ‌تر همچون شاملو، استاجلو و جز آن در درجة دوم اهمیت قرار داشت؛ اما در این منازعات حضور و شرکت داشت. هدف این مقاله آن است که با شیوة توصیفی- تحلیلی، پاسخ روشنی به این پرسش ارائه نماید که ایل افشار در منازعات دولت صفوی با اوزبکان چگونه ایفای نقش کرد؟ این پژوهش نشان می‌دهد که افشارها به‌خاطر تمرکز در خراسان و کرمان، با حضور در لشگر صفوی، احراز فرماندهی بخشی از سپاه، کوتوالی قلعه‌های مرزی و جز آن، به‌رغم فرازوفرود در طول زمان، نقش تأثیرگذاری در منازعات ایران و اوزبکان در عصر صفوی داشته‌اند.          

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 561.34 K

ایران و آرژانتین بررسی روابط دیپلماتیک در دوره قاجار و پهلوی

حسین صفری

دوره 21، شماره 83 ، تیر 1399، ، صفحه 71-90

چکیده

  سابقه نخستین اقدام دولت ایران برای حضور در آمریکای لاتین و ایجاد روابط رسمی با کشورهای این قاره به ابتدای قرن بیستم میلادی بازمی‌گردد. این اقدام با برقراری روابط سیاسی با مکزیک، به‌عنوان اولین کشورآغاز ...  بیشتر سابقه نخستین اقدام دولت ایران برای حضور در آمریکای لاتین و ایجاد روابط رسمی با کشورهای این قاره به ابتدای قرن بیستم میلادی بازمی‌گردد. این اقدام با برقراری روابط سیاسی با مکزیک، به‌عنوان اولین کشورآغاز شد. در ادامه ایران تصمیم به گسترش روابط خود با سایر کشورهای این ناحیه گرفت و آرژانتین را به‌عنوان مقصد دوم خود برگزید. برقراری رابطه سیاسی با این کشور از آمریکای جنوبی به‌ابتکار ایران صورت گرفت و به انعقاد عهدنامه دوستی و تجارت انجامید. در این مقاله کوشیده‌ایم به‌طور اجمالی و بر پایه اسناد وزارت خارجه دو کشور، روند شکل‌گیری روابط سیاسی ایران و آرژانتین را در دوره قاجار و پهلوی بررسی کنیم.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 808.31 K

مطالعة‌ نقش انگلیسی‌ها در جامعة‌ ایران در آستانه جنگ جهانی اول

علیرضا قبادی؛ سمانه سادات سدیدپور

دوره 21، شماره 83 ، تیر 1399، ، صفحه 91-114

چکیده

  جنگ و انقلاب هر دو می‌توانند واقعیات پنهان را آشکار کنند. جنگ جهانی اول، اگر چه به‌‌ظاهر امری سیاسی و نظامی بود؛ اما آثار فرهنگی و اجتماعی گوناگونی را از خود باقی گذاشت. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش ...  بیشتر جنگ و انقلاب هر دو می‌توانند واقعیات پنهان را آشکار کنند. جنگ جهانی اول، اگر چه به‌‌ظاهر امری سیاسی و نظامی بود؛ اما آثار فرهنگی و اجتماعی گوناگونی را از خود باقی گذاشت. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش تحلیل، به دنبال بررسی اوضاع کشور ایران در آستانة جنگ جهانی اول است و می‌کوشد تا پاسخ دهد که اسناد به‌جای‌مانده، چگونه تجربه این دوران را درک کرده‌اند و کدام مسائل اجتماعی، ناشی از حضور انگلیسی‌ها در ایران بوده است؟ از مجموع اسناد گردآوری‌شده در موضوع جنگ جهانی اول با توجه به معیار ورود به شیوة نمونه‌گیری هدفمند، اسنادی برای بررسی انتخاب شدند و با رسیدن به اشباع نظری، جمع‌آوری نمونه‌ها متوقف شد. به‌عنوان مهم‌ترین مسئله‌ اجتماعی می‌توان به وجود شبه‌‌آنومی در این دوران اشاره کرد. کشور ایران در اثر دخالت قدرت‌های بیگانه از جمله انگلستان و حضور انگلیسی‌ها در جامعة ایران به‌ناچار گرفتار آنومی شد و این آنومی تحمیلی را می‌توان شبه‌‌آنومی گفت. در این میان، گروه‌های مختلف اجتماعی اعم از مقامات و طبقات عادی دو دسته شدند، یک گروه به منفعت آنی خود توجه داشتند و با انگلیسی‌ها همراه شدند و گروه دوم تلاش می‌کردند که ضمن مبارزه با دخالت انگلیسی‌ها در ادارة امور داخلی کشور، خطر وجود انگلیسی‌ها را از نظر دور ندارند که این دوگانگی، بسترساز مسائل مختلف برای جامعه ایران از این زمان به بعد گردید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.27 M