فصلنامه تاریخ روابط خارجی

تحلیلی بر روابط ایران و رژیم صهیونیستی در دوره پهلوی؛ توازن یا وابستگی

وحید آرائی؛ شعبان نجف‌پور

دوره 14، شماره 56 ، مهر 1392، ، صفحه 121-139

چکیده

  بررسی "ارتباط ناشناخته"میان ایران و رژیم صهیونیستی با ویژگی­های خاص خود در دورة پهلوی از جمله موضوعات مهم در مطالعات تاریخی است. هدف این مقاله، یافتن پاسخ برای این پرسش محوری است: «ابعاد مختلف روابط ...  بیشتر بررسی "ارتباط ناشناخته"میان ایران و رژیم صهیونیستی با ویژگی­های خاص خود در دورة پهلوی از جمله موضوعات مهم در مطالعات تاریخی است. هدف این مقاله، یافتن پاسخ برای این پرسش محوری است: «ابعاد مختلف روابط میان ایران و رژیم صهیونیستی چه بود و آیا این روابط تعادل و توازن داشت؟» برای رسیدن به پاسخ، روابط ایران و رژیم صهیونیستی را طی سه دهه (1357-1327ش.) در ابعاد اقتصادی، امنیتی ـ اطلاعاتی، نظامی و فرهنگی بررسی می‎کنیم.اطلاعات این مقاله با روش کتابخانه­ای و بررسی اسناد و مدارک موجود در این خصوص گرد­آوری شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 219.03 K

نگاهی به تأسیس کنسولگری افغانستان در مشهد (چالش‌ها و عملکرد نخستین سرکنسول‌های افغان در سال‌های 1303-1301 ش.)

علی نجف‌زاده

دوره 14، شماره 54 ، فروردین 1392، ، صفحه 49-74

چکیده

  ایران و افغانستان در دوره قاجار به عنوان دو دولت همجوار، مناسبات سیاسی خود را از زمان جنگ‌های هرات قطع کردند و سفارت و کنسولگری در قلمرو یکدیگر نداشتند. با این حال، افغان­ها تلاش کردند که در مشهد کنسولگری ...  بیشتر ایران و افغانستان در دوره قاجار به عنوان دو دولت همجوار، مناسبات سیاسی خود را از زمان جنگ‌های هرات قطع کردند و سفارت و کنسولگری در قلمرو یکدیگر نداشتند. با این حال، افغان­ها تلاش کردند که در مشهد کنسولگری دایر کنند. این اراده تنها پس از استقلال افغانستان و رسمیت آن از سوی ایران در سال 1299ش. تحقق یافت و در پی افتتاح سفارت افغانستان در تهران، کنسولگری آن کشور در مشهد نیز دایر شد. موانعی که در دوره قاجار از توسعه روابط سیاسی ایران و افغانستان جلوگیری می­کرد، پس از استقلال افغانستان نیز همچنان وجود داشت و انگلیسی­ها یکی از موانع اصلی در تأسیس و موفقیت سرکنسول­های افغانستان در مشهد بودند. میرزا عبدالباقی خان و سردار عبدالعزیزخان نخستین سرکنسول­های افغان در مشهد بودند که از اوایل سال 1301ش. تا اواخر 1303ش. در مشهد مستقر شدند و این کنسولگری را اداره کردند. در مقاله حاضر، چگونگی تأسیس کنسولگری افغانستان در مشهد و عملکرد این سرکنسول­ها برپایه اسناد و مطبوعات مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 343.29 K

مروری بر تاریخچه روابط دوجانبه ایران و برزیل (هم‌تکمیلی‌ها و چالش‌ها)

داود رضایی اسکندری

دوره 14، شماره 54 ، فروردین 1392، ، صفحه 123-146

چکیده

  روابط ایران و برزیل بیش از یک قرن قدمت دارد و در این مدت به‌رغم فرازونشیب‌های معمول، روندی رو به توسعه داشته است. به‌نحوی که هم‌زمان با توسعه حضور سیاسی ایران در منطقه آمریکای لاتین در سال‌های گذشته، ...  بیشتر روابط ایران و برزیل بیش از یک قرن قدمت دارد و در این مدت به‌رغم فرازونشیب‌های معمول، روندی رو به توسعه داشته است. به‌نحوی که هم‌زمان با توسعه حضور سیاسی ایران در منطقه آمریکای لاتین در سال‌های گذشته، روابط جمهوری اسلامی ایران با برزیل نیز در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری توسعه ‌یافته است. در این مقاله، ضمن بررسی سیر تاریخی روابط ایران و برزیل از ابتدای ایجاد مناسبات سیاسی تاکنون، به‌طور خاص تحولات روابط ایران و برزیل در دوره پس از انقلاب اسلامی ایران و نیز هم‌تکمیلی‌ها به منظور توسعه روابط و چشم‌انداز موجود برای همکاری‌ها از یک‌ سو و چالش‌های پیش‌رو از سوی دیگر مورد بررسی قرار گرفته است. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 246.64 K

وضعیت حقوقی ـ اجتماعی جامعه ایرانیان مقیم عثمانی در سده‌های 14-11 ق. با تأکید بر عراق

رضا دهقانی

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 13-28

چکیده

  سابقه اقامت ایرانیان در قلمرو عثمانی به آغاز تأسیس دولت عثمانی در قرن هشتم هجری / چهارده میلادی باز می‌گردد. پس از جنگ‌های عثمانی با صفویان که منجر به الحاق ممالک عربی به امپراتوری عثمانی شد، بر شمار ...  بیشتر سابقه اقامت ایرانیان در قلمرو عثمانی به آغاز تأسیس دولت عثمانی در قرن هشتم هجری / چهارده میلادی باز می‌گردد. پس از جنگ‌های عثمانی با صفویان که منجر به الحاق ممالک عربی به امپراتوری عثمانی شد، بر شمار ایرانیانی که برای زیارت به عتبات در عراق و حجاز می‌رفتند افزوده شد. از اوایل قرن هجدهم میلادی و در پی فروکش کردن جنگ‌های خونین ایران و عثمانی، راه تجاری ایران و اروپا از طریق عثمانی که نزدیک به دو قرن بسته بود گشوده شد و به این ترتیب غالب بازرگانان ایرانی برای واردات و صادرات کالا به جای راه‌های خلیج‌فارس و روسیه از آسیای صغیر استفاده می‌کردند. در نتیجه رونق این راه تجاری، تعدادی از بازرگانان ایرانی که نقش واسطه بین ایران و اروپا را داشتند در قلمرو عثمانی مقیم شدند. در دوره صفویه که روابط ایران و عثمانی خصمانه و بر محوریت جنگ و صلح استوار بود، وضعیت ایرانیان مقیم عثمانی هم بازتابی از شرایط موجود تلقی می‌شد. در دوره قاجاریه که از شدت خصومت‌ها کاسته شد و روابط ایران و عثمانی بر پایه تعامل ـ تقابل قرار گرفت، بالاخص با انعقاد معاهده اول ارزروم که طبق آن ایران رسماً در سلک ممالک دارالاسلام قرار گرفت، حقوق ایران به عنوان کشوری اسلامی به شکلی نیمه رسمی پذیرفته شد. این شرایط جدید بر وضیعت اجتماعی ایرانیان ساکن عثمانی و سلوک حکام عثمانی با ایشان تأثیر اساسی داشت.از محتوای انبوه اسناد موجود چنین برمی‌آید که ایرانیان در قلمرو عثمانی با مسائل گوناگونی مواجه بودند. این نوشتار بر آن است تا با استناد به اسناد عثمانی و ایرانی، ضمن تحلیل سیاست دولت عثمانی در قبال این مسائل، به بررسی تأثیر روابط خارجی ایران و عثمانی بر جامعه ایرانیان مقیم استانبول بپردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.76 M

ترکیه عثمانی؛ مدخلی بر نگاه سفرنامه نویسان ایرانی روزگار قاجاریه

داریوش رحمانیان

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 29-36

چکیده

  در سده 19 میلادی، شمار قابل توجهی از ایرانیان به دلایل گوناگون به ترکیه عثمانی رفت و آمد داشتند و یا در آنجا مقیم بودند. در متون فارسی روزگار قاجاریه با انبوهی از داده‌های مربوط به ترکیه عثمانی روبرو هستیم ...  بیشتر در سده 19 میلادی، شمار قابل توجهی از ایرانیان به دلایل گوناگون به ترکیه عثمانی رفت و آمد داشتند و یا در آنجا مقیم بودند. در متون فارسی روزگار قاجاریه با انبوهی از داده‌های مربوط به ترکیه عثمانی روبرو هستیم که وجوه گوناگون اوضاع و احوال تمدنی و فرهنگی آن دیار را بازنمایی کرده‌اند. گردآوری، تنظیم، تدوین و تجزیه و تحلیل علمی این‌گونه داده‌ها برای شناخت تجدد و نوگرایی در هر دو کشور مهم و سودمند می‌نماید. یکی از انواع متون یاد شده سفرنامه‌هایی هستند که گاه گزارش‌های در خور توجهی را درباره ترکیه عثمانی درج کرده‌اند. از میان آن‌ها می‌توان به سفرنامه میرزا صالح شیرازی، سفرنامه‌ آجودان باشی، سفرنامه میرزا خانلرخان اعتصام الملک و سفرنامه حاج سیاح محلاتی اشاره کرد. در مقاله حاضر به سفرنامه میرزا صالح شیرازی می‌پردازیم که در تاریخ ورود افکار و آموزه‌های جدید به ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. نکته جالب توجه این است که در سفرنامه میرزا صالح برای نخستین بار تاریخ‌های روسیه، انگلستان و ترکیه عثمانی به زبان فارسی نگارش شده است. آن‌گونه که از اشارات پرمعنی میرزا صالح برمی‌آید، انگیزه او از پرداختن به تاریخ این کشورها آن است که راز ترقی و انحطاط شان را دریابد. همان‌گونه که در تاریخ میرزا صالح شیرازی، هم‌زمان خواننده سیر ترقی و تعالی روسیه و انگلستان را می‌خواند، به روند زوال و انحطاط عثمانی پس از یک دوره اقتدار و عظمت پی می‌برد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 931.6 K

تنظیمات در عثمانی و تأثیر آن بر امیرکبیر، میرزا حسین‌خان سپهسالار و میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله

مسعود عرفانیان

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 75-96

چکیده

  تنظیمات، جنبش اصلاحات در حکومت عثمانی در یک دوره  چهل ساله است. میرزا محمدتقی خان امیرکبیر درزمان حضور خود در عثمانی فرصت یافت تا از نزدیک شاهد دگرگونی‌ها در آنجا باشد. پس از مرگ امیر، نزدیک به دو دهة ...  بیشتر تنظیمات، جنبش اصلاحات در حکومت عثمانی در یک دوره  چهل ساله است. میرزا محمدتقی خان امیرکبیر درزمان حضور خود در عثمانی فرصت یافت تا از نزدیک شاهد دگرگونی‌ها در آنجا باشد. پس از مرگ امیر، نزدیک به دو دهة تاریک دیگر با صدارت میرزا آقاخان نوری بر ایران گذشت و آنگاه نوبت به میرزا حسین خان سپهسالار رسید. او که مدت 12 سال در سفارت ایران در عثمانی به عنوان وزیر مختار خدمت می­کرد از نزدیک دگرگونی­های سیاسی ـ اجتماعی را در عثمانی مشاهده نمود. افزون بر آن، میرزا ملکم­خان ناظم­الدوله نیز یکی دیگر از رجال نواندیش ایرانی است که از دگرگونی­های دوران تنظیمات در عثمانی تأثیر پذیرفته است. این هر سه سیاستمداران  برجسته ایرانی در زمان اقامت خود در عثمانی دگرگونی­های دوران تنظیمات در آن کشور را از نزدیک دیده، با آن آشنا شده و از آن تأثیرپذیرفته اند. در این نوشتار پس از بررسی نوشته­های منابع در این زمینه به نقد و ارزیابی آن­ها پرداخته و با روش تحلیلی و انتقادی، چگونگی و میزان تأثیر پذیرفتن آنان از دگرگونی­های دوران تنظیماتمورد بررسی قرار خواهد گرفت.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.17 M

مناسبات سیاسی ایران و ترکیه ( 1304-1297ش./ 1925-1919 م. )

علی کالیراد

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 121-138

چکیده

  ایران و عثمانی پس از پایان جنگ جهانی اول با مجموعه‌ای از مشکلات داخلی و تهدیدات خارجی دست به گریبان بودند. تصمیم قدرت‌های بین‌المللی برای باز تعریف نقشه سیاسی خاورمیانه و تلاش نمایندگان گروه‌های قومی ...  بیشتر ایران و عثمانی پس از پایان جنگ جهانی اول با مجموعه‌ای از مشکلات داخلی و تهدیدات خارجی دست به گریبان بودند. تصمیم قدرت‌های بین‌المللی برای باز تعریف نقشه سیاسی خاورمیانه و تلاش نمایندگان گروه‌های قومی و مذهبیِ بی دولت برای بهره‌گیری از این فرصت، حکومت‌های ایران و عثمانی را با چالش‌هایی جدی مواجه ساخت. شمال غربی ایران و شرق آناطولی از جمله عرصه‌های بروز این چالش بود. با تحکیم موقعیت ملی‌گرایان ترک در آناطولی، دولتمردان ایران ـ و در رأس آنها احمد قوام ـ درصدد تعامل با حکومت آنکارا برآمدند. در برهه سرنوشت‌ساز سال‌های 1925- 1919 م. که به استقرار حکومت‌های جدید در ایران و ترکیه انجامید، روابط تهران و آنکارا متأثر از مسأله کُرد و همچنین نگرانی ایران از تبلیغات پان‌ترکیستی در ایالت آذربایجان بود. مناسبات ایران و ترکیه در دوران نخست‌وزیری رضاخان و سپس در دوران سلطنت او نیز همچنان متأثر از این مسائل باقی ماند.       

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.33 M

چهره‌های تأثیرگذار در روابط فرهنگی ایران و ترکیه (با تأکید بر زندگینامه اولین و ثمین باغچه بان)

علی‏ اشرف مجتهد شبستری؛ سحر وحدتی‏ حسینیان

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 139-168

چکیده

  در بررسی روابط متقابل ایران و ترکیه، درک صحیح از تاریخ تمدن، عقاید دینی و مذهبی یکدیگر و نیز گسترش روابط از موضوعات حائز اهمیت است. چه بسا حوزه ادب و فرهنگ و هنر بهترین راه ورود به این مقوله باشد. صرف‌ ...  بیشتر در بررسی روابط متقابل ایران و ترکیه، درک صحیح از تاریخ تمدن، عقاید دینی و مذهبی یکدیگر و نیز گسترش روابط از موضوعات حائز اهمیت است. چه بسا حوزه ادب و فرهنگ و هنر بهترین راه ورود به این مقوله باشد. صرف‌ نظر از اینکه در عرصه فرهنگ استدلال قیاسی حاکم باشد یا استقرایی، برای ما که فقط قرار است در گوشه‏ای از تاریخ زندگی کنیم در حالی‌که پیشینه‏ای از اسلاف به ارث برده و آینده‏ای را نیز برای اخلاف به یادگار خواهیم گذاشت، بررسی زندگی نام‏آوران ـ که خود عامل این تأثرات و تحکیم روابطند و نقشی مؤثر در پیشرفت فرهنگ هر دو سرزمین داشته‏اند ـ  بسیار سودمند است و به سوی حقایق تاریخ سوق مان خواهد داد. زیرا تاریخ به تعبیر هرودت تلاشی است برای حفظ اسناد و اعمال بزرگمردان از فراموشی زمان و ضعف حافظه. راهی که برای بررسی این روابط در اینجا انتخاب شده است، بررسی تاریخ زندگی چهره‌های تأثیرگذار است که در مقاله حاضر زندگی اِولین و ثمین باغچه‏بان مورد بررسی قرار می گیرد. امید آنکه روزی فرا رسد که محققان ترک وایرانی با همکاری یکدیگر زندگ‌ینامه این بزرگان را به عنوان چهره‏های تأثیرگذار در روابط هر دو سرزمین ارائه دهند که بی‏شک برای نسل آتی گنجینه‏ای ماندگار خواهد بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.76 M

بررسی الگوهای تضاد و همکاری در روابط ایران و ترکیه

بهروز مختاری؛ حمیدرضا منتظری

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 169-218

چکیده

  مقاله حاضر به بررسی روابط دو سویه ایران و جمهوری ترکیه در ادوار تاریخی مختلف می‌پردازد. بحث اصلی این است که ایران و ترکیه دو بازیگر مهم منطقه‌ای با نقش‌ها و درجه تأثیرگذاری متفاوت، اما مکمل یکدیگر در ...  بیشتر مقاله حاضر به بررسی روابط دو سویه ایران و جمهوری ترکیه در ادوار تاریخی مختلف می‌پردازد. بحث اصلی این است که ایران و ترکیه دو بازیگر مهم منطقه‌ای با نقش‌ها و درجه تأثیرگذاری متفاوت، اما مکمل یکدیگر در منطقه خاورمیانه هستند که در گذر تحولات تاریخی بر پایه‌های قدرت و نفوذ آن‌ها در منطقه افزوده شده است. البته روابط ایران و ترکیه همراه با تغییراتی که در دوران معاصر در جغرافیای سیاسی خاورمیانه ایجاد شد، با فراز و فرودهای گوناگونی مواجه بوده است. می‌توان اذعان کرد که روابط ایران و ترکیه، در یک مرور تاریخی از زمان صفویه تاکنون، همواره بر تقابل فرصت طلبی و همکاری و همچنین منازعات و رقابت‌های منطقه‌ای استوار بوده است. علیرغم عدم تجانس سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بین دو کشور و وجود مؤلفه‌های واگرا در مناسبات فی مابین، ایران و ترکیه در سیر تاریخی روابط خود به عنوان دو کشور همجوار و دوست، تعاملات و مناسبات فراوانی با یکدیگر داشته و در مقاطعی از تاریخ، زمینه های همکاری و همگرایی در روابط بین ایران و ترکیه نمود بیشتری داشته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.45 M

عراق؛ فضایی برای تعاملات فرهنگی ـ اجتماعی دو عنصر ایرانی و ترک

سیّدعلی موجانی

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 219-233

چکیده

  دیرینگی تعاملات دو عنصر ایرانی و ترک در سرزمین عراق به دهه‌های نخستین عصر خلافت عباسیان باز می‌گردد. خلفای عباسی بر آن بودند با بهره‌گیری از غلامان ترک در برابر دیوانیان ایرانی اسباب تنظیم یک تناسب ...  بیشتر دیرینگی تعاملات دو عنصر ایرانی و ترک در سرزمین عراق به دهه‌های نخستین عصر خلافت عباسیان باز می‌گردد. خلفای عباسی بر آن بودند با بهره‌گیری از غلامان ترک در برابر دیوانیان ایرانی اسباب تنظیم یک تناسب در محیط سیاسی تختگاه خلافت خود را فراهم سازند. با این همه به رغم گذشت قرن‌ها، عراق سرزمینی شد تا دو سیاست ایرانی و ترکی در آن مصادیقی از رویارویی، رقابت و گاه همکاری را بیآزمایند. در عصر کنونی با تغیر نظام حاکمیتی عراق و سقوط دگرباره بغداد، بازتولید همان مناسبات به شکلی دیگر آغاز شده است. این مقاله می‌کوشد تا با بررسی تاریخی نزدیک به دوران کنونی براساس مدارک آرشیوی گزارشی از این وضعیت را ارائه نماید.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.1 M

اهمیت خلیج‌فارس و تلاش برای جعل نام جدید

جهانبخش ثواقب

دوره 13، شماره 51 ، تیر 1391، ، صفحه 1-18

چکیده

  خلیج‌فارس یکی از آبراهه‌های مهم با شهرت جهانی است که از دیر‌باز به لحاظ موقعیت جغرافیایی، سیاسی، نظامی و اقتصادی از اهمیت سوق‌الجیشی برخوردار بوده است. این آبراهه کانون تحولات عمده‌ای بود که از سده‌ ...  بیشتر خلیج‌فارس یکی از آبراهه‌های مهم با شهرت جهانی است که از دیر‌باز به لحاظ موقعیت جغرافیایی، سیاسی، نظامی و اقتصادی از اهمیت سوق‌الجیشی برخوردار بوده است. این آبراهه کانون تحولات عمده‌ای بود که از سده‌ دهم هجری/ شانزدهم میلادی با ورود کشورهای اروپایی به این منطقه وضعیت آن پیچیده‌تر و بر اهمیت استراتژیک آن افزوده شد. هم از این رو، از جنبه‌ فرهنگی به سبب تعامل ملیت‌های مختلف در این منطقه نقش برجسته‌ای در تبادل فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها ایفاء کرد. همین موقعیت مهم موجب شد که از گذشته‌های دور نام خلیج فارس در متون تاریخی، جغرافیایی، اطلس‌ها، نقشه‌ها و اسناد گوناگون وارد شود و ماندگار گردد. با این همه، هر از گاه تلاش‌هایی نیز صورت گرفت که نام‌های دیگری به جای خلیج فارس جعل شود و یا این نام از روی نقشه‌های جغرافیایی حذف گردد. در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن بیان برخی از وجوه اهمیت خلیج فارس، پیشینه و انگیزه‌های طرح جعل نام برای خلیج فارس که از یک سو به قدرت‌های فرامنطقه‌ای مربوط می‌شود و از سوی دیگر ریشه در ناسیونالیسم عربی و سیاست برخی از مرتجعین عرب با هدف ایران ستیزی و طرح ادعاهای واهی سرزمینی دارد، تحلیل و تبیین شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 304.52 K

دیپلماسی خارجی نوین آمریکا و تأثیرات آن بر سیاست منطقه‌ای دولت پهلوی دوم (1357-1348 ش)

محمد جعفر چمنکار

دوره 13، شماره 51 ، تیر 1391، ، صفحه 19-56

چکیده

  آموزه نیکسون یا سیاست مشارکت جمعی، راهبرد نوین سیاست خارجی آمریکا را در دهه 50 ش بنیاد گذارد. هدف این نوشتار بررسی دیپلماسی خارجی جدید آمریکا و زمینه‌های پیدایش آن و تبعاتش بر سیاست خارجی و منطقه‌ای دولت ...  بیشتر آموزه نیکسون یا سیاست مشارکت جمعی، راهبرد نوین سیاست خارجی آمریکا را در دهه 50 ش بنیاد گذارد. هدف این نوشتار بررسی دیپلماسی خارجی جدید آمریکا و زمینه‌های پیدایش آن و تبعاتش بر سیاست خارجی و منطقه‌ای دولت پهلوی دوم در واپسین دهه حیات این حاکمیت است. بر این اساس ایران تحت تأثیر شدید این نظریه به سرعت به یکی از قدرت‌های نظامی منطقه‌ای تبدیل شده و در راستای اهداف پنهان و آشکار دولتمردان واشنگتن و اندیشه‌های حکومت شاهنشاهی به مجموعه‌ای از فعل و انفعالات سیاسی و نظامی در حوزه خلیج‌فارس و ماورای آن اقدام کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 383.27 K

روابط تجاری ایران و روسیه در دوره دوم حکومت صفویه (1135-996ق./1723-1588م.)

محمد علی رنجبر؛ علی توکلیان؛ احمد موسوی

دوره 13، شماره 51 ، تیر 1391، ، صفحه 57-78

چکیده

  روابط سیاسی و بازرگانی ایران با کشورهاى اروپایى و برخی کشورهاى همسایه از عصر صفوى قوت گرفت. دولت روسیه نیز با اهداف سیاسی و تجاری باب روابط را با دولت صفویه گشود و راه‌های شمالی امکانات فراوانی را برای ...  بیشتر روابط سیاسی و بازرگانی ایران با کشورهاى اروپایى و برخی کشورهاى همسایه از عصر صفوى قوت گرفت. دولت روسیه نیز با اهداف سیاسی و تجاری باب روابط را با دولت صفویه گشود و راه‌های شمالی امکانات فراوانی را برای آن کشور فراهم ساخت که رابطه خود را با ایران از طرف دریای خزر و سرزمین‌های شرق و غرب این دریا برقرار کند. نخستین روزنه روابط تجاری ایران و روسیه در دوره صفوی از طریق سفارت نماینده کمپانی مسکوی برای شاه طهماسب اول صورت گرفت، اما در دوره شاه عباس اول مناسبات تجاری دو کشور وارد مرحله جدیدی شد. در واقع او در زمینه تجارت خارجی انعطاف و تساهل را به عنوان راه برون رفت از انزوای ایران صفوی برگزید. به این ترتیب ایران را به پیکره جهان رو به رشد پیوند زد. اما با مرگ شاه عباس اول جانشینان وی علاقه کمتری به تجارت نشان دادند. همچنین دو کشور ضمن فرستادن سفارت‌های خود به کشور یکدیگر علاوه بر اهداف سیاسی، منافع تجاری را نیز در دستور کار این سفارت‌ها قرار دادند. از جمله گروه‌هایی که نقش کلیدی در روابط تجاری ایران و روسیه ایفاء کردند، ارامنه بودند. سرانجام با به قدرت رسیدن پطر کبیر معادلات سیاسی تجاری دو کشور به سود روسیه پایان یافت. در مقاله حاضر با در نظر داشتن ین روند، بررسی تفصیلی با هدف آشکار نمودن چگونگی روابط تجاری ایران و روسیه صورت می‌گیرد و جایگاه سیاسی توجه به این نوع رابطه تبیین می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 310.49 K

تقابل فرصت‏طلبی و منافع دائم در مناسبات ایران و ترکیه

محمدعلی کاظم بیکی

دوره 13، شماره 51 ، تیر 1391، ، صفحه 145-156

چکیده

  گفته می‏شود در مناسبات بین دولت‏ها به جای دوستی و دشمنی پایدار، تنها مسئله منافع دائم مطرح است که باید برای حفظ آن کوشید. آیا در شرایط سیال منطقه‏ای و بین‏المللی اقدامات فرصت‏طلبانه می‏تواند ...  بیشتر گفته می‏شود در مناسبات بین دولت‏ها به جای دوستی و دشمنی پایدار، تنها مسئله منافع دائم مطرح است که باید برای حفظ آن کوشید. آیا در شرایط سیال منطقه‏ای و بین‏المللی اقدامات فرصت‏طلبانه می‏تواند متضمن منافع پایدار برای دولت‌های همجواری باشد که افزون بر محدودیت‌های خود، در معرض سیاست‌های قدرت‌های بزرگ قرار دارند؟ مقاله حاضر به بررسی فرصتی وسوسه کننده اختصاص دارد که به عنوان رویدادی ضمنی در خلال جنگ‌های کریمه (1853-1856)، نصیب ایران شد تا علیه رقیب منطقه‏ای خود عثمانی اقدام کند. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 559.55 K

چالش‌های ایران و عثمانی در خلیج فارس از شاه عباس تا سقوط صفویه

نصراله پور محمدی املشی؛ ندا سنبلی

دوره 13، شماره 50 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 1-25

چکیده

  دور زدن دماغه امید نیک توسط اروپائیان و ورودشان به آب‌های اقیانوس هند، دریای سرخ دریای عمان و خلیج فارس سبب رویاروئی آ‌نها با فرمانروایان منطقه­ای شد، زیرا ورود آنها سیستم سنتی تجارت را مختل ­کرد. ...  بیشتر دور زدن دماغه امید نیک توسط اروپائیان و ورودشان به آب‌های اقیانوس هند، دریای سرخ دریای عمان و خلیج فارس سبب رویاروئی آ‌نها با فرمانروایان منطقه­ای شد، زیرا ورود آنها سیستم سنتی تجارت را مختل ­کرد. ورود پرتغالی‌ها به این نواحی و انتقال تجارت این حوزه ها از دوران کهن به دوران جدید موجب واکنش فرمانروایان مناطقی که در حقیقت مسیرهای اصلی تجارت سنتی بودند، گردید ، چرا که آنها را از سود حاصل از مبادلات شرق و غرب محروم می­ساخت. از جمله فرمانروایان این مناطق می­توان به صفویان، عثمانی ها و مغولان هند اشاره کرد. دولت صفوی در ابتدای قدرت­گیری خود به دلیل درگیری‌های داخلی توجه چندانی به این امر نداشت تا اینکه در  زمان شاه عباس اول آ‌نها را در سال 1032 ق./1622م. به کمک انگلیسی­ها از هرمز بیرون راند ، اما دولت عثمانی که از همان ابتدای ورود پرتغالی­ها در صدد رقابت با آنها برآمده بود ، پس از بیرون رانده شدن پرتغالی ها از هرمز به آنها نزدیک گردید و در نواحی دیگری از خلیج فارس مانند بصره و بحرین برای ایران مشکل ساز شد. در پژوهش حاضر این مسئله از دوره شاه عباس اول تا سقوط سلسله صفوی در دوره شاه سلطان حسین مورد بررسی قرار خواهد گرفت .   

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 322.95 K

از تبریز تا پکن (بررسی مناسبات ایلخانان با خان بزرگ مغول)

جواد عباسی؛ زهرا جهان

دوره 13، شماره 50 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 69-90

چکیده

  با فتح کامل ایران توسط هولاکو و واگذاری حکومت مناطق متصرفی از سوی خان‌بزرگ مغول  به او ، حکومتی مغولی به نام ایلخانان در ایران تأسیس شد که اگرچه از جهت نظری تابع دربار خان‌بزرگ در چین بود، اما در عمل ...  بیشتر با فتح کامل ایران توسط هولاکو و واگذاری حکومت مناطق متصرفی از سوی خان‌بزرگ مغول  به او ، حکومتی مغولی به نام ایلخانان در ایران تأسیس شد که اگرچه از جهت نظری تابع دربار خان‌بزرگ در چین بود، اما در عمل چهره یک حاکمیت مستقل را به نمایش ‌گذاشت. با این وجود و به‌رغم مسائلی مانند دوری مسافت میان قلمرو دو حکومت؛ مجموعه‌ای از دلایل سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی موجب شد تا در چارچوب مناسبات دو طرف عصری مهم در تاریخ روابط ایران و چین شکل بگیرد. چنانکه حتی کاهش تدریجی وابستگی سیاسی ایلخانان به خان‌بزرگ، آسیبی جدّی به تداوم ارتباط آنها در دیگر زمینه‌ها وارد نکرد. این مناسبات حاصل مجموعه‌ای از زمینه‌ها و عوامل مختلف بود و در ضمن عرصه‌های گوناگونی را در بر می‌گرفت. در مقاله حاضر کوشش شده است تا این زمینه‌ها، عوامل و عرصه‌ها با استناد به منابع و تحقیقات از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.    

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 309.6 K

بررسی گوشه‌هائی از سیاست‌های بانکداری بریتانیا در ایران و هند

زهرا علیزاده بیرجندی؛ زهرا نادی

دوره 13، شماره 50 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 91-113

چکیده

  مناسبات بریتانیا با شرق در حوزه­های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بروز پیدا کرد و شالوده­ این مناسبات بر محور حفظ منافع و حذف رقبای سیاسی از صحنه­ قدرت قرار داشت و در همین راستا، بریتانیا اهداف کلان ...  بیشتر مناسبات بریتانیا با شرق در حوزه­های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بروز پیدا کرد و شالوده­ این مناسبات بر محور حفظ منافع و حذف رقبای سیاسی از صحنه­ قدرت قرار داشت و در همین راستا، بریتانیا اهداف کلان استراتژیک خود را در شرق دنبال کرد. یکی از نمودهای استعمار اقتصادی بریتانیا، سیاست­های بانکداری آن در سایر کشورهاست. مقاله­ حاضر به بررسی نظام بانکداری بریتانیا در ایران و هند اختصاص دارد. سیاست­های بانکی بریتانیا در این دو کشور در ابعاد مختلف از جهت ساختار و نحوه­ عملکرد واجد ویژگی­های خاصی است، کلیه شعب خارجی بانک­های بریتانیائی تحت نظارت وزارت خزانه­داری این کشور بودند و بریتانیا اهداف مشترکی را در سرزمین­های مختلف دنبال می­کرد، بنابراین نظام بانکداری مستعمراتی بریتانیا در هند و ایران به رغم تفاوت­های اندک در زمینه­ نشر اسکناس و تعداد شعب از نظر اهداف کلان بریتانیا و گسترش نفوذ سیاسی همسان بودند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.73 M

قرارداد 1907میلادی استثمار یا استقلال

علی ططری

دوره 13، شماره 49 ، دی 1390، ، صفحه 111-135

چکیده

  اهمیت سرزمین ایران به عنوان منطقه‏ای نزدیک به آب‏های آزاد و اقیانوس هند و حلقه اتصال شرق و غرب از دوره صفویه تا به امروز مورد توجه قدرت‏های غربی به‌ویژه روسیه و انگلیس بوده است. هدف روس‏ها در دستیابی ...  بیشتر اهمیت سرزمین ایران به عنوان منطقه‏ای نزدیک به آب‏های آزاد و اقیانوس هند و حلقه اتصال شرق و غرب از دوره صفویه تا به امروز مورد توجه قدرت‏های غربی به‌ویژه روسیه و انگلیس بوده است. هدف روس‏ها در دستیابی به خلیج‏فارس و هندوستان و سیاست‏های انگلیسی‏ها در حفظ موقعیت و پایگاه خود در هند و خلیج‏فارس، عمده‏ترین دلایل نفوذ و  دخالت‏ این کشورها در سیاست‏گذاری دولتمردان عصر قاجاریه بود. رقابت آنها در اخذ امتیازهای سیاسی و اقتصادی در ایران موجب بروز تنش‏هایی می‏شد که در پی ضعف حکومت مرکزی، کشور را به صورت نیمه ‌مستعمره درآورده بود. این تنش‏ها و نیز حضور قدرت‏های جدید از جمله آلمان در منطقه‏ای که بعدها خاورمیانه خوانده شد، سبب گردید روسیه و انگلیس بر سر منافع مشترک در ایران به توافق رسیده و آن را به مناطق نفوذ یکدیگر تقسیم کنند. این اتحاد در واقع، نقض استقلال و حقوق سیاسی دولت و ملت ایران بود که به رغم توجیه دو طرف قرارداد که به استقلال و تمامیت ارضی ایران احترام می‏گذارند، بدون در نظر گرفتن خواسته های حکومت ایران به صورت مدون و در چارچوب قواعد خودساخته سیاسی‏ به منافع ملی کشورمان دستبرد زدند. با این توصیف، در این مقاله ضمن بیان پیشینه سیاست توسعه‌طلبانه انگلیس در ایران با تکیه بر اسنادی از آرشیو وزارت امورخارجه، زمینه‏ها و پیامدهای قرارداد 1907م. و نیز واکنش‏های دولت، مجلس شورای ملی نوپا و ملت ایران بررسی می‏شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 287.64 K

درآمدی تحلیلی بر: پول‌، پیدایش بانک‌ها و تأثیر آن بر اقتصاد و تجارت در عصر قاجار (با تکیه بر فعالیت‌‌های بانکداری روس و انگلیس در ایران

سیّدرحمان‌ حسنی

دوره 12، شماره 48 ، مهر 1390، ، صفحه 51-78

چکیده

  یکی از مباحث اساسی در اقتصاد هرکشوری پول، مسکوکات و بانک است. این مهم بی‌تردید با توجه به جایگاه آن در اقتصاد و تجارت عصر قاجار قابل تعمق و ملاحظه است. از یک سو، نامشخص بودن وضعیت پول و مسکوکات ایران و ...  بیشتر یکی از مباحث اساسی در اقتصاد هرکشوری پول، مسکوکات و بانک است. این مهم بی‌تردید با توجه به جایگاه آن در اقتصاد و تجارت عصر قاجار قابل تعمق و ملاحظه است. از یک سو، نامشخص بودن وضعیت پول و مسکوکات ایران و ضرب آن درمناطق مختلف و تقلب‌هایی که دراین زمینه صورت می‌گرفته است، لطمات شدیدی را بر اقتصاد به‌ویژه برتجارت وارد کرد و به‌دنبال خود رکود و بحران‌های اقتصادی را در پی داشت. از سوی دیگر، دخالت دولتمردان انگلیس و روس بر امور بانک شاهنشاهی و استقراضی، کنترل بانک شاهنشاهی بر سیستم پولی - اعتباری و نشر اسکناس، خروج طلا از ایران، معاملات نقره و جلوگیری از تأسیس هر نوع بانک ایرانی برای ایران رکود و ورشکستگی اقتصادی و برای انگلیس و روسیه رونق و ترقی تجارت را به همراه داشت. بنابراین در پژوهش حاضر سعی می‌شود که ضمن اشاره به پول، مسکوکات و نوسانات آن در دوره قاجار، چگونگی پیدایش بانک‌ها و نقش دو بانک شاهنشاهی ایران و بانک استقراضی روس در اقتصاد و تجارت این عصر با تکیه بر اسناد و منابع تحقیقاتی موجود مورد ارزیابی، تحلیل و بررسی قرار گیرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.44 M

بررسی روابط سیاسی ایران و آمریکا در دوره نخست‌وزیری محمد مصدق

علی سلیمانی

دوره 12، شماره 48 ، مهر 1390، ، صفحه 103-129

چکیده

  تاریخ معاصر ایران بین سال‌های 1332-1330ش./ 1953-1951م .به دلایل متعدد از اهمیت بسزایی برخوردار است. از جنبه‌های مهم این دوره، جنبش ملت ایران برای ملی شدن نفت و واکنش دولت ایالات متحده آمریکا در قبال آن است. این ...  بیشتر تاریخ معاصر ایران بین سال‌های 1332-1330ش./ 1953-1951م .به دلایل متعدد از اهمیت بسزایی برخوردار است. از جنبه‌های مهم این دوره، جنبش ملت ایران برای ملی شدن نفت و واکنش دولت ایالات متحده آمریکا در قبال آن است. این مقاله با تأکید بر منافع ملی آمریکا درصدد بررسی عواملی است که باعث تغییر رویکرد آمریکا در قبال ملی شدن صنعت نفت و دولت دکتر مصدق گردید. برخلاف دیدگاه‌های رایج، به نظر نمی‌رسد هراس از قدرت روزافزون کمونیسم در ایران عامل اصلی تغییر سیاست آمریکا  باشد، بلکه عامل اساسی در تغییر رویکرد این کشور نسبت به دولت دکتر مصدق، موقعیت سوق‌الجیشی ایران و سهیم‌ شدن در منابع نفت بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 380.84 K

امریکا و اهمیت نظامی ایران در جنگ جهانی دوم

حسین آبادیان

دوره 12، شماره 47 ، تیر 1390، ، صفحه 1-30

چکیده

  ایران در موقعیتی حساس از جغرافیای جهانی قرار دارد. ‌این موقعیت همواره موجب رقابت قدرت‌های بزرگ برای تسلط بر‌این کشور می‌شده است. تا اوایل قرن بیستم‌این رقابت عمدتاً بین روسیه و انگلستان بود، روسیه ...  بیشتر ایران در موقعیتی حساس از جغرافیای جهانی قرار دارد. ‌این موقعیت همواره موجب رقابت قدرت‌های بزرگ برای تسلط بر‌این کشور می‌شده است. تا اوایل قرن بیستم‌این رقابت عمدتاً بین روسیه و انگلستان بود، روسیه تلاش داشت نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در‌ ایران تعمیق بخشد و انگلستان کوشش می‌کرد مانع نزدیکی روسیه به مرزهای هند گردد. در‌ این میان، انگلستان سیاستی در پیش گرفته بود که طبق آن‌ایران باید استقلال نیم‌بندی داشته باشد تا در پرتو آن بتواند سدی در مقابل هر دولت ثالثی باشد که می‌خواست به هند - سرزمین رؤیایی اروپایی­ها- نزدیک شود. کشف نفت موجب ارتقای جایگاه نظامی ایران در عرصه‌‌های جهانی شد، به گونه‌ای که آلمان و امریکا هم برای دستیابی به بازار‌این کشور وارد رقابتی فشرده با روس و انگلیس شدند. مقاله حاضر یکی از عرصه‌‌های‌این رقابت را به نمایش گذاشته است و براساس اسناد آرشیوهای امریکا، انگلیس و وزارت خارجه‌ایران و همچنین با اتکاء به منابع منتشر شده فارسی و انگلیسی، سیمایی نوین از‌این تحرکات را عرضه می­دارد، طبق‌این اسناد انگیزه اصلی متفقین از هجوم به‌ایران، نه مسئله آلمان که جغرافیای نظامی کشورمان بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 289.95 K

اقدامات خوشتاریای گرجستانی در جنگل‌های شمال ایران (1926-1913 م)

حسین احمدی

دوره 12، شماره 47 ، تیر 1390، ، صفحه 31-53

چکیده

  آکاکی مددیوویچ خوشتاریا تبعه گرجستان با تأسیس شرکتی به نام خود در ایران، فعالیت‌‌‌های اقتصادی‌اش را آغاز کرد. خوشتاریا با حمایت دولت روسیه و میانجی‌گری مقامات ایران از جمله میرزا محمدولی‌خان تنکابنی ...  بیشتر آکاکی مددیوویچ خوشتاریا تبعه گرجستان با تأسیس شرکتی به نام خود در ایران، فعالیت‌‌‌های اقتصادی‌اش را آغاز کرد. خوشتاریا با حمایت دولت روسیه و میانجی‌گری مقامات ایران از جمله میرزا محمدولی‌خان تنکابنی امتیاز بهره‌برداری از جنگل‌های شمال ایران را به دست آورد. پس از اخذ این امتیاز تا سال 1336ق. 1918 م . میزان زیادی از درختان جنگلی شمال ایران توسط شرکت خوشتاریا قطع گردید و چوب آن به روسیه صادر شد. با انقلاب روسیه و استقلال کشور گرجستان در سال 1336ق. 1918م . این فعالیت‌ها کمابیش تا سال 1921 م. و حتی پس از آن ادامه یافت. مقاله حاضر قصد دارد که چگونگی فعالیت‌های اقتصادی خوشتاریا در اراضی جنگلی شمال ایران را مورد بررسی قرار دهد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 383.8 K

معرفی و بررسی عملکرد مستشاران خارجی در ایران (از آغاز ورود تا سلطنت محمد شاه قاجار)

ابتهاج سلیمی

دوره 12، شماره 47 ، تیر 1390، ، صفحه 77-96

چکیده

  هدف مقاله حاضر، بررسی عملکرد مستشاران خارجی در زمینه­های گوناگون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی و پیامدهای حضور آنها از بدو ورود به ایران تا اواخر سلطنت محمد شاه قاجار است.  در این میان، از تعدادی ...  بیشتر هدف مقاله حاضر، بررسی عملکرد مستشاران خارجی در زمینه­های گوناگون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی و پیامدهای حضور آنها از بدو ورود به ایران تا اواخر سلطنت محمد شاه قاجار است.  در این میان، از تعدادی مستشاران برجسته دوره­های تاریخی صفویه تا قاجار یاد شده و فعالیت­ها و اقدامات آنها بیان گردیده است. استخدام مستشاران در حوزه­های مختلف از دوره صفویه و پس از آن صورت پذیرفت و این روند در زمان قاجار به اوج خود رسید. تمایلات نوگرایانه درایران، تحت تأثیر پیشرفت علوم و فنون در غرب و آشکار شدن عقب ماندگی های این کشور بود که سرانجام موجب آن گردید دولتمردان ایرانی در صدد استخدام کارشناسانی از کشورهای پیشرفته برآیند و از آنها به عنوان مستشار برای اجرای اصلاحات و نوگرایی در ایران دعوت به عمل آورند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 287.09 K

روابط ایلخانان با خوانین دشت قبچاق

ابوالفضل رضوی

دوره 12، شماره 46 ، فروردین 1390، ، صفحه 53-79

چکیده

  مبهم‌ بودن وضعیت ایران در تقسیم امپراتوری چنگیزی و پیدایش اولوس‌های چهارگانۀ مغولی، ادعاها و رقابت­هایی را بر سر تسلط بر این منطقه در پی داشت که مهم­ترین نمودهای آن در مناسبات میان فرمانروایان اولوس ...  بیشتر مبهم‌ بودن وضعیت ایران در تقسیم امپراتوری چنگیزی و پیدایش اولوس‌های چهارگانۀ مغولی، ادعاها و رقابت­هایی را بر سر تسلط بر این منطقه در پی داشت که مهم­ترین نمودهای آن در مناسبات میان فرمانروایان اولوس جوجی با دربار مرکزی مغول (دستگاه قاآنی) و سپس میان آنها و حاکمان ایلخانی مشاهده می­شد. فرمانروایان اردوی زرین با استناد به فرمانی از چنگیزخان مبنی بر محق بودن خویش در استیلا بر ایران و یا دست­کم بخش­هایی از آن، سعی در تحقق ادعاهای خود می­کردند و دربار قاآنی نیز نظر به فتح ایران توسط سپاهیان مشترک امپراتوری و منافعی که در این جهت داشت، سعی در حفظ حاکمیت خویش و مقابله با ادعاهای اولوس جوجی می­کرد. رقابت میان اولوس جوجی و دربار مرکزی مغول بر سر ایران تا پیش از شکل‌گیری حکومت ایلخانی حالتی آرام داشت و در پرتو کارکردهای سیاسی انجام می­گرفت، اما با شکل‌گیری حکومت ایلخانان بنا بر ملاحظاتی چند این رقابت ها تشدید شد و جنبۀ نظامی و اقتصادی و عقیدتی به خود گرفت. در این مقاله  مناسبات حکومت ایلخانی با خوانین دشت قبچاق با در نظر داشتن پیشینۀ روابط حاکمان این منطقه و دربار مرکزی مغول با محوریت ادعای حاکمیت در ایران بررسی می شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 302.93 K

رقابت بانک شاهنشاهی ایران با صرافان و بازرگانان ایرانی دردورۀ قاجار

مظفر شاهدی

دوره 12، شماره 46 ، فروردین 1390، ، صفحه 149-158

چکیده

  تا آغاز فعالیت بانک شاهنشاهی در ایران تقریباً، وظایف این مؤسسۀ جدید را در امور پولی- اعتباری  صرافان و تجار داخلی انجام می دادند. ورود بانک شاهنشاهی در عرصۀ اقتصادی - پولی کشور تباین و تضاد مستقیمی با ...  بیشتر تا آغاز فعالیت بانک شاهنشاهی در ایران تقریباً، وظایف این مؤسسۀ جدید را در امور پولی- اعتباری  صرافان و تجار داخلی انجام می دادند. ورود بانک شاهنشاهی در عرصۀ اقتصادی - پولی کشور تباین و تضاد مستقیمی با منافع این گروه پر نفوذ در عرصۀ فعالیت­های اقتصادی- مالی داشت. بنابراین برخورد دشمنانه و رقابت­آمیز طرفین اجتناب‌ناپذیر شد. به‌ویژه آنکه مؤسسۀ جدید مذکور به کمتر از تسلط کامل بر سر پل­های اقتصادی- پولی کشور رضایت نمی­داد و از سویی گروه بانکداران محلی برای رهایی از تنگناهای گریزناپذیری که بانک شاهنشاهی برای آنها ایجاد کرده بود، در رقابتی که بیشتر به نوعی تنازع بقا شبیه بود درگیر شدند. پیش از این صرافان ایرانی تمام نقل و انتقالات و امور پولی و اعتباری کشور را به انجام می­رساندند.       در آستانۀ تشکیل بانک شاهنشاهیِ ایران، زمینه­های درونی تأسیس مؤسسات بانکی در ایران مراحل نهایی را سپری می­کرد و برخی تجار و صرافان بزرگ هم کوشیدند تا نظر مساعد حاکمیت قاجار را برای تأسیس یک بانک ملی ایرانی جلب کنند، اما این روند با تأسیس بانک شاهنشاهی و رقیبش، بانک استقراضی به شکست انجامید و رقابت خردکنندۀ این      بانک­ها هرگونه مجالی را از جامعۀ اقتصادی - تجاری ایرانی برای تأسیس بانک ایرانی تا سال­ها بعد به تعویق انداخت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 399.89 K