سمیه حمیدی؛ ناصر یوسف زهی
دوره 18، شماره 72 ، مهر 1396، ، صفحه 107-138
چکیده
تعاملات خارجیِ ایرانِ عصر قاجار، یکی از مقولات بحثبرانگیز است. در این دوره و برای نخستینبار، ایران به عرصة سیاست بینالملل در قالب بازی بزرگ راه یافت. در پی آن، تعاملاتِ سازنده و شکنندة خارجی دولتهای ...
بیشتر
تعاملات خارجیِ ایرانِ عصر قاجار، یکی از مقولات بحثبرانگیز است. در این دوره و برای نخستینبار، ایران به عرصة سیاست بینالملل در قالب بازی بزرگ راه یافت. در پی آن، تعاملاتِ سازنده و شکنندة خارجی دولتهای قاجار در سطوح خُرد و کلان از این فضا سخت متأثر شد. در سطح خُرد، تعاملات قاجاریه با افغانستان را می‌توان در دایرة رقابتهای بازی بزرگ قرن هجدهم و نوزدهم بریتانیا و روسیه بررسی کرد. به سبب اهمیت و نقشآفرینی ژئوپلیتیکی ایران در بازی بزرگ و تبدیل افغانستان به بحرانی مستمر برای دولتهای قاجار، در نوشتة حاضر، با الهام از نظریة بازیها و روش توصیفی- تاریخی کوشش شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که رقابتهای بریتانیا و روسیه در قالب بازی بزرگ، تا چه حد بر شکنندگی تعاملات دولتهای قاجاریه با افغانستان در سالهای 1856- 1794م. تأثیر داشت؟ فرضیة پژوهش، یکی از دلایل اصلی تیرگی و شکنندگی تعاملات دولتهای قاجار با افغانستان را ناشی از کارشکنیها، دسائس، تهدیدات و فشارهای بریتانیا و روسیه در بازی بزرگ قلمداد کرده است. مستندات این ادعا عبارتاند از: 1. رقابتهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی بریتانیا و روسیه در ایران، افغانستان و آسیای مرکزی؛ 2. وقوع جنگهای ایران و روسیه (قفقازیه)؛ 3. انعقاد پیمانهای سیاسی بریتانیا با دولتهای قاجار علیه حکّام افغانستان؛ 4. نقش بریتانیا در به راه انداختن جنگهای ایران- افغانستان و 5. استقلال سیاسی افغانستان از ایران.
