نصراله پور محمدی املشی؛ فوزیه جوانمردی
دوره 23، شماره 89 ، دی 1400، ، صفحه 3-30
چکیده
اندیشه یا گفتمان تجدد در دوره پهلوی اول، یکی از مفاهیم مهم در حوزه اندیشه سیاسی و اجتماعی بود. علاقهمندی رضا شاه به نظریات روشنفکران تجددخواه و شیفتگی وی به پیشرفتهای اروپا و دنبالهروی از آنها، موجب ...
بیشتر
اندیشه یا گفتمان تجدد در دوره پهلوی اول، یکی از مفاهیم مهم در حوزه اندیشه سیاسی و اجتماعی بود. علاقهمندی رضا شاه به نظریات روشنفکران تجددخواه و شیفتگی وی به پیشرفتهای اروپا و دنبالهروی از آنها، موجب اقدامات زیادی در راستای متجددکردن ایران شد؛ اما چون این اندیشه از بالا و توسط دولتی خودکامه صورت میگرفت، نتوانست مهمترین بُعد خود، یعنی خرد نقاد و توجه به آرای دیگران را در فضای سیاسی ایران نشان بدهد و در قالب دولتی مستبد و آمرانه، بیشتر از لحاظ جنبههای اقتصادی و صنایع پیشرفتهایی داشت؛ ازاینرو، پیامد این اقدامات، توسعه اقتصادی و نه توسعه سیاسی بود. در پژوهش حاضر، ابتدا به ریشههای شکلگیری گفتمان تجدد در ایران توجه شده و سپس به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و آرشیوی، تأثیر روابط خارجی ایران با سایر دولتها بر پیشرفت این گفتمان در دوره پهلوی اول بررسی شده است. دغدغه و پرسش این پژوهش، تأثیر روابط خارجی بر تسلطیافتن گفتمان تجدد در دوره پهلوی اول و میزان اجرای آن در جامعه ایران آن روزگار است. تجددخواهی تا زمانی که در دوره پهلوی بهشکل گفتمان درنیامد، نتوانست به مرحله اجرا برسد. در دوره مورد بحث، به جنبه اقتصادی این مقوله توجه شد و از طریق توسعه روابط با کشورهای غربی اجرایی گردید. از طرفی، تجددخواهی در ایران با دو دسته از طرفداران مواجه بود: عدهای خواهان تسلیم مطلق و عدهای معتقد به برخورد گزینشی با این مقوله بودند.