فصلنامه تاریخ روابط خارجی

مطالعة‌ نقش انگلیسی‌ها در جامعة‌ ایران در آستانه جنگ جهانی اول

علیرضا قبادی؛ سمانه سادات سدیدپور

دوره 21، شماره 83 ، تیر 1399، ، صفحه 91-114

چکیده

  جنگ و انقلاب هر دو می‌توانند واقعیات پنهان را آشکار کنند. جنگ جهانی اول، اگر چه به‌‌ظاهر امری سیاسی و نظامی بود؛ اما آثار فرهنگی و اجتماعی گوناگونی را از خود باقی گذاشت. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش ...  بیشتر جنگ و انقلاب هر دو می‌توانند واقعیات پنهان را آشکار کنند. جنگ جهانی اول، اگر چه به‌‌ظاهر امری سیاسی و نظامی بود؛ اما آثار فرهنگی و اجتماعی گوناگونی را از خود باقی گذاشت. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش تحلیل، به دنبال بررسی اوضاع کشور ایران در آستانة جنگ جهانی اول است و می‌کوشد تا پاسخ دهد که اسناد به‌جای‌مانده، چگونه تجربه این دوران را درک کرده‌اند و کدام مسائل اجتماعی، ناشی از حضور انگلیسی‌ها در ایران بوده است؟ از مجموع اسناد گردآوری‌شده در موضوع جنگ جهانی اول با توجه به معیار ورود به شیوة نمونه‌گیری هدفمند، اسنادی برای بررسی انتخاب شدند و با رسیدن به اشباع نظری، جمع‌آوری نمونه‌ها متوقف شد. به‌عنوان مهم‌ترین مسئله‌ اجتماعی می‌توان به وجود شبه‌‌آنومی در این دوران اشاره کرد. کشور ایران در اثر دخالت قدرت‌های بیگانه از جمله انگلستان و حضور انگلیسی‌ها در جامعة ایران به‌ناچار گرفتار آنومی شد و این آنومی تحمیلی را می‌توان شبه‌‌آنومی گفت. در این میان، گروه‌های مختلف اجتماعی اعم از مقامات و طبقات عادی دو دسته شدند، یک گروه به منفعت آنی خود توجه داشتند و با انگلیسی‌ها همراه شدند و گروه دوم تلاش می‌کردند که ضمن مبارزه با دخالت انگلیسی‌ها در ادارة امور داخلی کشور، خطر وجود انگلیسی‌ها را از نظر دور ندارند که این دوگانگی، بسترساز مسائل مختلف برای جامعه ایران از این زمان به بعد گردید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.27 M

تأثیر روابط ایران با بریتانیا بر ایلات کردستان از مشروطه تا سال 1320ش.

کریم سلیمانی؛ فوزیه جوانمردی

دوره 24، شماره 95 ، تیر 1402، ، صفحه 93-114

چکیده

  پس از جنگ جهانی اول، بریتانیا به ظاهر در پی ایجاد یک دولت مستقل کردی در سرزمین‌های کردنشین بود  تا بتواند این دولت را تحت حمایت خود اداره کند؛ بنابراین، بین سال‌های 1298-1296ش. شیوه‌های مختلفی را دنبال ...  بیشتر پس از جنگ جهانی اول، بریتانیا به ظاهر در پی ایجاد یک دولت مستقل کردی در سرزمین‌های کردنشین بود  تا بتواند این دولت را تحت حمایت خود اداره کند؛ بنابراین، بین سال‌های 1298-1296ش. شیوه‌های مختلفی را دنبال کرد و از ناتوانی حکومت‌هایی همچون قاجار بهره برد. در این میان، ایران دوره‌ مشروطه که به لحاظ نظری در صدد ساختن دولت- ملت بر پایه‌ اندیشه‌ مدرن ملیت بود، شرایطی را فراهم کرد تا گروه‌های قومی و مذهبی ایران، از جمله کردها زیر نفوذ آن قرار گیرند. در مراحل اولیه، بخشی از کردها به روند همگرایی مورد‌نظر مشروطه‌خواهان پیوستند، اما ناتوانی دولت در اجرای این نظریه به تدریج مردم ایران، از جمله کردها را دور کرد و دولت‌های خارجی چون انگلیس نیز در غیاب دولت در میان کردها به مداخله در امور آنان پرداختند و زمینه را برای گسستن پیوندهایشان با دولت مرکزی فراهم آوردند. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی با رویکرد تاریخی به صورت کیفی و مبتنی بر گردآوری و تدوین اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای، روزنامه‌ها، مقالات و اسناد آرشیوی موجود است. مسئله پژوهش حاضر، چگونگی نفوذ بریتانیا در کردستان ایران از دوره‌ مشروطه تا پایان دوره‌ پهلوی اول است. با تشدید مداخله‌ خارجی و افزایش قدرت‌طلبی در جنگ جهانی اول، شکاف در میان کردها بیش از هر زمانی گسترش یافت. کردستان ایران، به دلیل موقعیتش از نظر نظامی، اهمیت بسیاری داشت و از این جهت، پس از جنگ جهانی اول، برخی کشورها به‌ویژه انگلیس به‌خاطر حفظ منافع خود، زمزمه‌ استقلال کردستان را در میان طوائف کرد انتشار دادند.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.21 M

سیاست نظامی نادرشاه افشار در قفقاز

جهانبخش ثواقب؛ احمد لعبت فرد؛ میرصادق حسینی

دوره 20، شماره 80 ، مهر 1398، ، صفحه 97-122

چکیده

  قفقاز از زمان باستان تاکنون دارای اهمیت راهبردی بوده است و قدرت­های بزرگ مختلفی از جمله ایران، عثمانی و روسیه تزاری برای چندین سده بر سر تسلط آن با یکدیگر در کشمکش بودند. این منطقه همواره جایگاه ویژه‌ای ...  بیشتر قفقاز از زمان باستان تاکنون دارای اهمیت راهبردی بوده است و قدرت­های بزرگ مختلفی از جمله ایران، عثمانی و روسیه تزاری برای چندین سده بر سر تسلط آن با یکدیگر در کشمکش بودند. این منطقه همواره جایگاه ویژه‌ای در سیاست­های زمامداران ایرانی داشته است و آنان با توجه به میزان قدرت‌شان، در گسترش نفوذ و تثبیت حاکمیت خود در قفقاز به تکاپو می­پرداختند. سقوط دولت صفوی در ایران و فقدان حکومت مرکزی قدرتمند، قفقاز را صحنه منازعات و رقابت­ دولت­های عثمانی و روسیه با ایران نمود. دولت عثمانی به­ بهانه حمایت از هم­کیشان سنی خود و دولت روسیه به بهانه حمایت از مسیحیان قفقاز، شروع به قدرت­نمایی و تصرف نواحی مختلف این منطقه کردند. ظهور نادر در صحنه سیاسی ایران سبب شد که این دولت­ها، بر سر مسائل قفقاز با وی وارد منازعات جدی و بلندمدت شوند. نادرشاه به مدت یک دهه با جنگ­های طولانی­مدت در اران، شروان، ایروان، گرجستان و داغستان توانست حاکمیت ایران بر قفقاز را احیاء کند. هدف این مقاله، بررسی فتوحات سیاسی و نظامی نادر، پیش و پس از رسیدن به سلطنت در منطقه قفقاز است که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. یافته پژوهش حاضر حاکی از آن است که سیاست­های واقع­گرایانه و حساب­شده نادرشاه در قفقاز، ضمن برقراری حاکمیت دگرباره ایران بر این منطقه، جدایی قفقاز از ایران را تا اوایل دوره قاجاریه به تعویق انداخت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.01 M

اهداف و کارکردهای کنسولگری انگلیس در اصفهان دوره قاجار (1917-1891م.)

عیسی شجاعی برجوئی؛ حمید حاجیان پور

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 99-120

چکیده

  ظهور ناپلئون در عرصه رقابت‌های بین‌المللی و نزدیکی او به دولت قاجار با هدف ضربه‌زدن به منافع انگلیس در هند و همچنین توسعه‌طلبی روس‌ها در ایران با همین هدف باعث شد که انگلیسی‌ها بیش از پیش به موقعیت ...  بیشتر ظهور ناپلئون در عرصه رقابت‌های بین‌المللی و نزدیکی او به دولت قاجار با هدف ضربه‌زدن به منافع انگلیس در هند و همچنین توسعه‌طلبی روس‌ها در ایران با همین هدف باعث شد که انگلیسی‌ها بیش از پیش به موقعیت سوق‌الجیشی ایران پی ببرند؛ بنا بر این، پای ایران نیز ناخواسته به عرصه سیاست جهانی باز شد. اندکی بعد با رفع خطر فرانسه، رقابت اصلی میان روس و انگلیس در ایران آغاز شد. در راستای این رقابت‌ها، مهم‌ترین سازمانی که برای تأمین منافع دولت‌های مزبور بنا شد، کنسولگری‌ بود که در شهرهای مختلف ایران تأسیس شد. اصفهان از جمله این شهرها بود که موقعیتی ویژه به‌عنوان محل تلاقی راه‌های شمال- جنوب در مرکز ایران داشت و روس و انگلیس یکی پس از دیگری کنسولگری‌های خود را با رویکردی متفاوت در این شهر تأسیس نمودند. پژوهش حاضر سعی دارد با روش توصیفی- تحلیلی، رویکرد کنسولگری انگلیس در اصفهان را تبیین کند. یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر آن هستند که کنسولگری انگلیس در اصفهان، رویکردی دوگانه داشت: الف) برتری تجاری انگلیس در اصفهان؛ ب) | ایجاد کمربند دفاعی در خط مرکزی ایران با هدف جلوگیری از نفوذ روس‌ها به خلیج فارس و هند. افزون بر آن، کنسولگری انگلیس در اصفهان، اهداف فرهنگی و مذهبی را نیز برای کشور خود تأمین می‌کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.18 M

بررسی زمینه‌های حضور ایالات‌متحده آمریکا در خلیج‌فارس با محوریت کشور ایران (1347 ـ 1320ش./1968 ـ 1941 م.)

علی اکبر کجباف؛ تارا جهانگیری

دوره 21، شماره 81 ، دی 1398، ، صفحه 101-124

چکیده

  طی سال‌های جنگ جهانی دوم، به‌تدریج نفوذ انگلستان به‌عنوان قدرت برتر در منطقه خلیج‌فارس رو به کاهش نهاد و نفوذ آمریکا ابرقدرتِ جدید غرب در منطقه گسترش یافت و به حضور انگلستان نقش جانبی داده شد. در این ...  بیشتر طی سال‌های جنگ جهانی دوم، به‌تدریج نفوذ انگلستان به‌عنوان قدرت برتر در منطقه خلیج‌فارس رو به کاهش نهاد و نفوذ آمریکا ابرقدرتِ جدید غرب در منطقه گسترش یافت و به حضور انگلستان نقش جانبی داده شد. در این راستا رؤسای‌جمهور آمریکا، منافع کشور خود را در منطقه خلیج‌فارس حیاتی توصیف کردند. این مقاله بر آن است تا زمینه‌های حضور آمریکا در خلیج‌فارس با محوریت کشور ایران در خلال سال‌های 1347- 1320ش./1968- 1941م. را مورد بررسی قرار دهد. تحولات سیاسی پس از پایان جنگ جهانی دوم، دکترین‌ اتخاذشده از سوی رؤسای‌جمهور وقت آمریکا جهت نفوذ سیاسی ایالات‌متحده در منطقه خلیج‌فارس، تأمین امنیت رژیم صهیونیستی و نقش ایران در جنبش ظُفار طی این برهه زمانی، از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در  مقاله حاضر خواهد بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 700.23 K

بررسی نقش ایرانی‌تباران در دگرگونی‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بحرین (2020- 1850 م.)

فرشید لاری منفرد؛ سجاد پاپی

دوره 23، شماره 89 ، دی 1400، ، صفحه 101-120

چکیده

   ایرانی‌تباران بخشی مهم از جمعیت بحرین را تشکیل می­دهند. آنان به‌دلیل حضور دیرپای تاریخی خود در این سرزمین، برخورداری از جمعیت زیاد و نیز توانمندی اقتصادی، نقش ‌به‌سزایی در عرصه­های گوناگون ...  بیشتر  ایرانی‌تباران بخشی مهم از جمعیت بحرین را تشکیل می­دهند. آنان به‌دلیل حضور دیرپای تاریخی خود در این سرزمین، برخورداری از جمعیت زیاد و نیز توانمندی اقتصادی، نقش ‌به‌سزایی در عرصه­های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه بحرین داشته‌اند. پژوهش حاضر بر آن است با استفاده از منابع کتابخانه­ای و اینترنتیِ در دسترس و با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن واکاوی دلایل مهاجرت ایرانیان به آن سرزمین، نقش این مهاجران و اعقاب آنان را در دگرگونی‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بحرین بررسی کند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن هستند که مهاجران ایرانی­تبار یا عجمی­ها و اعقاب آنان در سالیان طولانی حضور خود در بحرین، پیش و پس از استقلال این کشور با تأسیس احزاب و تشکل­های سیاسی- اجتماعی، تأسیس مدارس نوین، بنای مساجد، حسینیه­ها یا ماتم­ها و مراکز انتشار کتاب سعی کرده‌اند ضمن حفظ پیوندهای تاریخی و زبانی خود با ایران، در دگرگونی­های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی بحرین سهیم باشند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 459.89 K

مذاکرات عهدنامه ترکمانچای بین ایران و روسیه و پرداخت غرامات جنگ در طول سلطنت سه پادشاه

فاطمه قاضیها

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 101-122

چکیده

  مفاد عهدنامه گلستان نه روس‌ها را راضی کرده بود و نه حکومت ایران را؛ به‌خصوص به سبب ابهاماتی که در خطوط سرحدی وجود داشت. در این رابطه، گهگاه تجاوزهایی از سوی روس‌ها به ایران صورت می‌گرفت، تا اینکه در ...  بیشتر مفاد عهدنامه گلستان نه روس‌ها را راضی کرده بود و نه حکومت ایران را؛ به‌خصوص به سبب ابهاماتی که در خطوط سرحدی وجود داشت. در این رابطه، گهگاه تجاوزهایی از سوی روس‌ها به ایران صورت می‌گرفت، تا اینکه در سال 1241ق. قوای روس، گوگچه را تصرف کردند. این واقعه مزید بر اخبار وحشتناکی که از زجر و شکنجه اهالی قفقاز به دست روس‌ها می‌رسید، شروع جنگ دوم بین ایران و روس را اجتناب‌ناپذیر ‌کرد. بنابراین، با موافقت سیاسیون، حکم جهاد از طرف علما صادر شد و قشون ایران به فرماندهی عباس میرزا جنگ را شروع کرد. دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه در 22 ذی‌حجه 1241 آغاز شد و نبردها قریب دو سال طول کشید تا اینکه با شرایط نامطلوب حاکم بر اوضاع، پیشنهاد صلح روس‌ها مورد استقبال عباس میرزا قرار گرفت. محل مذاکرات از طرف پاسکویچ دهخوارقان (آذرشهر) تعیین گردید و سران دو کشور در آنجا حضور یافتند. در مجلس مذاکرات دهخوارقان، پاسکویچ قرار صلح را به واگذاری ایالات ایروان، نخجوان، ماکو، طالش و مغان و نیز پرداخت بیست کرور اشرفی از طرف ایران مشروط کرد، اما مذاکرات دهخوارقان در پی عدم موافقت ایران با شکست مواجه شد. با وساطت مکدونالد سفیر انگلیس مقرر گردید که مذاکرات صلح مجدداً و این بار در قریه ترکمانچای آغاز شود. در پایان مذاکرات طولانی، مبلغ غرامت 10 کرور معادل 5 میلیون تومان تعیین گردید که قبل از امضای معاهده باید به روس‌ها می‌رسید. بدین ترتیب و پس از طی مراحل مختلف،  بخشی از وجه مصالحه رسید و طرفین عهدنامه صلح بین دو کشور را پنجم شعبان 1243/ بیست و یکم فوریه 1828 در دهکده ترکمانچای امضاء کردند. همچنین جهت تفسیر برخی مواد عهدنامه ترکمانچای چندین عهدنامه دیگر نیز به آن الحاق شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.25 M

همگرایی سیاسی ایران و پاکستان در دوره پهلوی دوم

بهنام شیخی

دوره 22، شماره 85 ، دی 1399، ، صفحه 103-124

چکیده

  جمهوری اسلامی پاکستان پس از استقلال هند از بریتانیا، در سال 1326 ش./ 1947م. از هندوستان رسماً جدا شد. هند از تجزیه قلمرو خود به شدت ناراضی بود، لذا دشمنی و رقابت دو کشور هند و پاکستان از آغاز شروع شد و همواره ...  بیشتر جمهوری اسلامی پاکستان پس از استقلال هند از بریتانیا، در سال 1326 ش./ 1947م. از هندوستان رسماً جدا شد. هند از تجزیه قلمرو خود به شدت ناراضی بود، لذا دشمنی و رقابت دو کشور هند و پاکستان از آغاز شروع شد و همواره تدوام یافته است. پاکستان در آغاز از دو پاره ارضی شرقی و غربی تشکیل بافته بود، اما با فشار هند، بخش شرقی با عنوان بنگلادش در 1351 ش./  1972 م. به عنوان کشوری ثالث مستقل گردید. همچنین پاکستان، علاوه بر هند از ناحیه افغانستان درگیری‌های مرزی و با اتحاد شوروی نیز مناقشات ایدئولوژیک داشته است.ایران، نخستین دولتی بود که استقلال پاکستان را مورد شناسایی قرار داد و پهلوی دوم جزو اولین کسانی بود که پس از استقلال آن کشور، در سال 1328 ش. از پاکستان دیدن کرد. به نظر می‌رسد خطری که ایران از ناحیه شوروی و دولت‌های رادیکال عرب حس می­کرد، سبب درک مشترک دو کشور ایران و پاکستان نسبت به تهدیدهای منطقه می‌گردید. دیپلماسی صلح که از جانب دو کشور ( به‌ویژه ایران) دنبال می‌شد، به همراه درک مشترک در حوزه دیپلماسی منطقه‌ای از جمله علل شکل‌گیری روابط و مؤلفه‌های فرامنطقه‌ای نیز در زمره علل محرک گسترش مناسبات دو کشور بوده است. دست آخر آنکه، گسترش مناسبات سیاسی دو کشور، آن‌ها را در شمار متحدین بزرگ منطقه‌ای قرار داده بود. بنابراین، روابط ایران و پاکستان در سال‌های 1357- 1326 ش. از یکسری پدیده‌های مستقل تأثیر می‌پذیرفت که فهم آن‌ها، پاسخ چرایی همگرایی سیاسی دو کشور ایران و پاکستان در آن سال‌ها خواهد بود. مقاله حاضر، این پدیده‌ها که طیفی از مؤلفه‌های تأثیرگذار فراملی بر تحکیم مناسبات سیاسی دو کشور را شامل می‌شد و نیز میزان تأثیر آن‌ها بر روابط سیاسی ایران و پاکستان را به عنوان یک مبین تاریخی شناسایی و مورد بررسی قرار داده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 844.59 K

نامه‌های دیپلماتیک ایران با همسایگان در دوره صفوی (بررسی و تحلیل نسخه خطی مکاتیب مختلفه)

یاسر ملازئی

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 103-122

چکیده

  مکاتیب مختلفه به مثابه یک اثر منشآتی، مجموعه‌ای از نامه‌های دیپلماتیک ایران در عصر صفوی را با قلمروهای سیاسی مجاور آن در بر می‌گیرد. این مجموعه که توسط محمدصالح، برادرزاده اسکندربیک منشی در عصر فرمانروایی ...  بیشتر مکاتیب مختلفه به مثابه یک اثر منشآتی، مجموعه‌ای از نامه‌های دیپلماتیک ایران در عصر صفوی را با قلمروهای سیاسی مجاور آن در بر می‌گیرد. این مجموعه که توسط محمدصالح، برادرزاده اسکندربیک منشی در عصر فرمانروایی شاه عباس دوم گردآوری شده، 149 نامه دیپلماتیک را شامل می‌شود که هر کدام از این نامه‌ها، ابعاد و زوایای گوناگونی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیکِ ایران عصر صفوی در سطح منطقه‌‌ای را نمایان می‌سازد. سؤال مقاله حاضر این است که دسته‌بندی نامه‌های دیپلماتیک موجود در مکاتیب مختلفه، چه ابعاد و زوایایی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیک منطقه‌ای ایران در دوره صفوی را نشان می‌دهد؟ یافته‌های پژوهش بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی نشان می‌دهد که دسته‌بندی نامه‌های مکاتیب مختلفه، الگوهای دیپلماتیکی را نمایان می‌سازد که در قالب قلمروهای سیاسی کوچک و بزرگ، هویت فرستنده و گیرنده نامه‌ها و همچنین زبان رایج دیپلماتیک قابلیت طرح دارند. بر مبنای این الگوهای سه‌گانه در مکاتیب مختلفه، ضمن کسب آگاهی از تبادل نامه‌های مختلف بین صفویان با حلقه همسایگان شرقی و غربی، میزان اثرگذاری نیروهای سیاسی و حتی مذهبی در سیاست خارجی ایران عصر صفوی نیز نمایان می‌شود. از طرفی، در بستر تبادل این نامه‌ها، زبان فارسی به عنوان حلقه ارتباطی بین صفویان با همسایگانشان ایفای نقش می‌کرده است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.2 M

بررسی رفتار مذاکراتی نمایندگان سیاسی دربار قاجار در عقد عهدنامه گلستان

علی مشهدی رفیع

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 105-124

چکیده

  بررسی معاهدات تاریخی میان دولت‌ها بیشتر از طریق بررسی رویدادها و برهم‌کنش نیروهای سیاسی درگیر در انعقاد آنها صورت می‌گیرد که عمدتاً حاصل از این دیدگاه است که انعقاد این معاهدات خود یک رویداد تاریخی ...  بیشتر بررسی معاهدات تاریخی میان دولت‌ها بیشتر از طریق بررسی رویدادها و برهم‌کنش نیروهای سیاسی درگیر در انعقاد آنها صورت می‌گیرد که عمدتاً حاصل از این دیدگاه است که انعقاد این معاهدات خود یک رویداد تاریخی به‌شمار می‌رود. اما اگر انعقاد معاهده بین یک یا چند دولت را در چارچوب روندی حقوقی- مذاکراتی در نظر بگیریم که از چارچوب حقوقی داخلی هر یک از کشورهای درگیر در آن خارج شده و بر بستری از نظام حقوق عرفی میان دولت‌ها شکل گرفته باشد، در این صورت می‌توان از بررسی صرفاً تاریخی رویدادها کمی فاصله گرفت و به نحوی تحلیلی به بررسی و آسیب‌شناسی رفتار مذاکراتی هر یک از دولت‌ها در جهت نیل به اهدافشان پرداخت. مقاله حاضر در تلاش است تا با گردآوری سوابق مذاکراتی و گزارش‌های مربوط به نشست‌های میان مذاکره‌کنندگان ایران عصر قاجار و نمایندگان سیاسی روسیه تزاری در جریان دوره نخست جنگ‌های ایران و روسیه در دوره فتحعلی شاه قاجار، به ترسیم طرحی از رفتار مذاکراتی نمایندگان سیاسی دربار قاجار در خلال انعقاد عهدنامه ایران و روسیه، موسوم به عهدنامه گلستان بپردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 979.08 K

مشکلات شرکت زیگلر در صادرات فرش دست‌باف ایران در دورۀ قاجار

مهدی وزینی افضل

دوره 21، شماره 84 ، آبان 1399، ، صفحه 107-136

چکیده

  شرکت زیگلر در صنعت فرش ایران سرمایه‌گذاری گسترده انجام داد و از نام‌نشان‌های فرش در دورۀ قاجار به ‌شمار می‌رفت. این شرکت با تأسیس شعبه‌های مختلف در ایران به مرکزیت سلطان‌آباد، به واردات منسوجات و ...  بیشتر شرکت زیگلر در صنعت فرش ایران سرمایه‌گذاری گسترده انجام داد و از نام‌نشان‌های فرش در دورۀ قاجار به ‌شمار می‌رفت. این شرکت با تأسیس شعبه‌های مختلف در ایران به مرکزیت سلطان‌آباد، به واردات منسوجات و صادرات کالاهایی همچون فرش، ابریشم، تریاک و پنبه دست زد. این شرکت در دوران حیات خود در ایران که از دورۀ ناصرالدین ‌شاه شروع و تا دورۀ رضا شاه به طول انجامید، مشکلات عدیده داشت. این پژوهش با روش تحلیلی انتقادی و با تأکید بر اسناد آرشیوی در پی بررسی این مشکلات و چالش‌ها در دورۀ قاجار و به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌ها است که شرکت زیگلر چه مشکلات امنیتی و سرمایه‌گذاری در ایران داشت؟ آیا این مشکلات را می‌توان در ادامۀ مشکلات حقوقی سرمایه‌گذاری در ایران تحلیل کرد؟ فعالیت شرکت زیگلر چه تأثیری در طرح و بافت فرش‌های سنتی ایران بر جای گذاشت؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهند که شرکت زیگلر با مسائلی مختلف همچون مشکل جابه‌جایی کالا به‌علت وجود راه‌های ناامن و فقدان نظام بانکی مواجه بود. همچنین فساد اقتصادی و دیوانی، دخالت نیروهای موازی و ناآرامی‌های انقلاب مشروطیت، روند کار شرکت را با بحران مواجه کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.61 M

محورهای سیاست انگلیسی ها در بلوچستانِ دوره قاجار

عبدالودود سپاهی؛ عظیم شه بخش

دوره 24، شماره 94 ، اردیبهشت 1402، ، صفحه 107-128

چکیده

  بلوچستان در ابتدای سلطنت قاجارها، از نخستین مناطق ایران بود که سیاست انگلیسی­ها در آن به دلیل همجواری‌ با هندوستان آغاز شد و تا پایان این دوره به روش­های گوناگونی ادامه یافت. بررسی اهداف و سیاست­های ...  بیشتر بلوچستان در ابتدای سلطنت قاجارها، از نخستین مناطق ایران بود که سیاست انگلیسی­ها در آن به دلیل همجواری‌ با هندوستان آغاز شد و تا پایان این دوره به روش­های گوناگونی ادامه یافت. بررسی اهداف و سیاست­های انگلیسی­ها در این بخش از ایران نشان می­دهد که اصلی‌ترین مسئله­ای که سبب تداوم اهداف استعماری آنها در بلوچستان شد، حفظ امنیت هندوستان بود و به‌زعم آنها تهدیدات گوناگونی این مستعمره را به‌خطر می­انداخت؛ این عوامل موجب تنظیم راهکارهای جدید در جهت حفظ امنیت هندوستان ­شد. در مقاله حاضر به این پرسش­ها پاسخ داده خواهد­ شد: مهم‌ترین محورهای سیاست­­ انگلیسی­ها در بلوچستان چه بود و شرایط و وضعیت داخلی هند، اوضاع منطقه­ای و جهانی چه تأثیراتی بر سیاست­ها و برنامه­های آنها در سرزمین­های مجاور این مستعمره گذاشت؟ برخی از عوامل که در تحلیل و پاسخ به این دو پرسش مورد بررسی قرار می‌گیرند، عبارتند از: شرایط داخلی بلوچستان، رقیبان اروپایی انگلستان، سیاست­های دولت ایران در مناطق شرقی، شورش هند، توسعه­طلبی روس­ها در آسیای مرکزی، امتداد خطوط تلگرافی و تشکیل کمیسیون تعیین حدود مرزها. بررسی زمینه­ها و عوامل تداوم و تحول سیاست انگلیسی­ها و مشخص نمودن نتایج و پیامد سیاست­های به کار گرفته­شده توسط آنها، از جمله اهداف اصلی این مقاله است. یافته­های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که انگلیسی­ها با تعیین محورهای سیاست خود در بلوچستان و عملی‌کردن آنها و دخالت­های گسترده و اجرای یک سیاست دراز‌مدت و دقیق توانستند به اهداف خود در این بخش از ایران دست یابند و هندوستان، مستعمره‌شان را از خطرات در کمین در امان نگه‌ دارند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 699.29 K

بررسی بازخورد تحولات سیاست خارجی آمریکا در روابط با ایران بر اساس نظریه سازه‌انگاری

حسین هژیریان؛ فضل الله براقی

دوره 21، شماره 82 ، فروردین 1399، ، صفحه 109-144

چکیده

  بررسی تاریخ روابط ایران و آمریکا نشان می­دهد که این روابط از اواسط حکومت قاجار تا دوره مورد بررسی این پژوهش دو مرحله داشته است؛ در مرحله نخست، علی­رغم تمایل کنشگران سیاسی ایران برای حضور فعال آمریکا ...  بیشتر بررسی تاریخ روابط ایران و آمریکا نشان می­دهد که این روابط از اواسط حکومت قاجار تا دوره مورد بررسی این پژوهش دو مرحله داشته است؛ در مرحله نخست، علی­رغم تمایل کنشگران سیاسی ایران برای حضور فعال آمریکا در عرصه سیاسی ایران، دولت­های آمریکا تحت تأثیر دکترین مونرو از مداخله در امور داخلی ایران خودداری می­کردند. در این دوره، فعالیت آمریکا در ایران غالباً در حوزه­های مذهبی، اجتماعی و اقتصادی به چشم می­خورد. این رویکرد همراه با برخی رویدادهای دیگر، تصویر ذهنی مثبتی از آمریکا در کنشگران سیاسی ایران پدید آورد و موضع­گیری آمریکا در برابر شوروی در قضیه آذربایجان، امیدواری را بیشتر کرد. با آغاز جنبش ملی شدن نفت، تداوم این تصویر ذهنی موجب شد تا بسیاری از نخبگان ایرانی انتظار داشته باشند آمریکا در اختلاف ایران و انگلستان جانب ایران را بگیرد، زیرا تحولات سیاست بین‌الملل موجب تغییر سیاست خارجی آمریکا و تلاش برای به دست آوردن جایگاه بریتانیا و حفظ منافع جهان سرمایه­داری شده بود. کودتای 28 مرداد 1332 نشان داد که خط‌مشی سیاسی کشورها برآمد هنجارها و قواعدی است که در محیط­های مختلف تغییر می­کنند. لذا این پژوهش بر آن است که بر اساس نظریه سازه­انگاری، تحولات سیاست خارجی آمریکا و بازتاب آن در ایران را از دهه­ 1320ش. تا کودتای 28 مرداد 1332 با موشکافی بیشتر بررسی نموده و نشان دهد که چگونه تصویر ذهنی کنشگران ایرانی نسبت به سیاست خارجی آمریکا و عدم درک صحیح تحولات سیاست خارجی این کشور در تصمیم­گیری­های دولت و شکست نهایی آن مؤثر واقع شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 720.21 K

نقش حاکمان محلی در برهم‌ زدن امنیت ایالات سرحدی خراسان و استرآباد از قرارداد آخال تا پایان دولت تزاری

مجید نصرآبادی؛ مرتضی نورائی

دوره 22، شماره 87 ، تیر 1400، ، صفحه 109-126

چکیده

  این پژوهش نقش حاکمان محلی را در برهم‌زدن امنیت ایالات سرحدی خراسان و استرآباد از انعقاد قرارداد آخال تا پایان دولت ترازی بررسی می‌کند. پرسش‌های اصلی پژوهش حاضر عبارتند از: 1. حاکمان محلی چگونه باعث برهم‌زدن ...  بیشتر این پژوهش نقش حاکمان محلی را در برهم‌زدن امنیت ایالات سرحدی خراسان و استرآباد از انعقاد قرارداد آخال تا پایان دولت ترازی بررسی می‌کند. پرسش‌های اصلی پژوهش حاضر عبارتند از: 1. حاکمان محلی چگونه باعث برهم‌زدن امنیت مناطق تحت کنترل خود و سرزمین‌های اطراف می‌شدند؟ 2. دلایل تلاش حاکمان محلی برای برهم‌زدن امنیت این مناطق چه بود؟ این پژوهش دو فرضیه‌ دارد: حاکمان با تحریک ترکمن‌ها به آشوب و ایجاد ناامنی، باعث برهم‌زدن امنیت مناطق تحت کنترل خود و مناطق اطراف می‌شدند؛ منافع شخصی حاکمان محلی علت اصلی تلاش آنان برای برهم‌زدن امنیت این مناطق بود. روش پژوهش در مقاله حاضر، توصیفی- ‌تحلیلی و بر مبنای منابع اسنادی آرشیوی و چاپ‌شده، سفرنامه‌ها، خاطرات و آثار پژوهشی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 952.53 K

نقش حاکمان ایرانی‌تبار آرتاکسی ارمنستان در روابط خارجی ایران و روم در دوران فرهاد چهارم

محمد ملکی

دوره 21، شماره 83 ، تیر 1399، ، صفحه 115-134

چکیده

  بررسی روابط اشکانیان و روم، با محوریت حاکمان ایرانی‌‌تبار آرتاکسی ارمنستان و تعیین مرز رسمی فرات در نتیجة اثرپذیری از آن‌ها در نیمۀ دوم قرن یکم قبل از میلاد موضوعی است که این جستار بدان پرداخته ...  بیشتر بررسی روابط اشکانیان و روم، با محوریت حاکمان ایرانی‌‌تبار آرتاکسی ارمنستان و تعیین مرز رسمی فرات در نتیجة اثرپذیری از آن‌ها در نیمۀ دوم قرن یکم قبل از میلاد موضوعی است که این جستار بدان پرداخته است. هدف از این مقاله، روشن‌کردن محدودیت‌های تأثیرات روم و ایران در امتداد خط رودخانة فرات و نقش حاکمان آرتاکسی ارمنستان در این فرایند است؛ بنابراین، مسئلة اصلی این تحقیق پاسخ به چرایی و چگونگی نقش حاکمان آرتاکسی ارمنستان در تصمیمات مهم و سرنوشت‌ساز دو قدرت ایران و روم در دوران فرهاد چهارم است که با روش توصیف و تحلیل داده‌های منابع بدان پرداخته شده است. مهم‌ترین دستاورد این تحقیق، نقش تأثیرگذار خاندان آرتاکسی ارمنستان بر روابط سیاسی اشکانیان با روم در سراسر نیمۀ دوم قرن یکم قبل از میلاد است که در سایة شناخت این دستاورد، بسیاری از عملکردهای ایران و روم در حوزه سیاست خارجی معنا پیدا می‌کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.19 M

نقش انگلستان در تحولات پس از مشروطه از دیدگاه روزنامه جنوب

رضا معینی رودبالی

دوره 24، شماره 95 ، تیر 1402، ، صفحه 115-136

چکیده

  انقلاب مشروطه از تحولات مهم تاریخ معاصر ایران است. مقابله با نفوذ روزافزون روس‌ها در ایران و همزمان به‌حاشیه رانده‌شدن انگلیسی‌ها از جمله دلایل حمایت انگلیس از مشروطه در ایران بود. با تحقق مشروطیت ...  بیشتر انقلاب مشروطه از تحولات مهم تاریخ معاصر ایران است. مقابله با نفوذ روزافزون روس‌ها در ایران و همزمان به‌حاشیه رانده‌شدن انگلیسی‌ها از جمله دلایل حمایت انگلیس از مشروطه در ایران بود. با تحقق مشروطیت و تغییر سیاست‌های جهانی انگلیس و روس، انگلیس به‌ صف مخالفان مشروطه پیوست. در مقاله حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی و با اتکاء به روزنامه جنوب سامان ‌یافته است، دیدگاه‌های روزنامه جنوب نسبت به این تغییر سیاست بررسی می‌شود. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال است که دلایل مخالفت این روزنامه با انگلیسی‌ها پس از مشروطه چه بود؟ یافته‌ها حکایت از آن دارد که منافع اقتصادی انگلیس که در قالب عهدنامه‌ها و قراردادهایی چون عهدنامه لینچ و قرارداد 1907م. سامان‌یافته بود، عدم توجه به تمامیت ارضی ایران، توزیع و قاچاق اسلحه در مناطق جنوبی، بیداری و آگاهی ایرانیان بعد از مشروطه در مبارزه با قراردادها و امتیازهای استعماری در مخالفت گردانندگان روزنامه با آنان مؤثر بوده است و این روزنامه با انتشار مقالات تحلیلی به واکاوی مخالفت با سیاست‌های انگلیس پرداخته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 5.13 M

نقش حاکمان ایرانی‌تبار آناتولی و قفقاز در شکل‌گیری روابط اشکانیان با روم

محمد ملکی

دوره 22، شماره 86 ، خرداد 1400، ، صفحه 119-140

چکیده

  شکل ­گیری روابط دیپلماتیک ایران و روم در آغاز قرن یکم پیش از میلاد، در نتیجه توسعه­ طلبی روم به سمت شرق و اشکانیان به سمت غرب، منجر به رویارویی ایران و روم شد. از دید این جستار، کشمکش ایران و روم در طول ...  بیشتر شکل ­گیری روابط دیپلماتیک ایران و روم در آغاز قرن یکم پیش از میلاد، در نتیجه توسعه­ طلبی روم به سمت شرق و اشکانیان به سمت غرب، منجر به رویارویی ایران و روم شد. از دید این جستار، کشمکش ایران و روم در طول قرن یکم قبل از میلاد، محصول واقعی عملکرد حاکمان دست­ نشانده ایرانی­‌تبار قفقاز و آناتولی است که نقش آنها در بسیاری از وقایع، با تکیه بر تحلیل روایات مورخان یونانی و رومی پیرامون حوادث این دوره مشهود است. بنابراین، هدف از تحقیق حاضر، آشکار ساختن جایگاه حاکمان محلی آناتولی و قفقاز، به­‌خصوص آرتاکسیان ارمنستان در شکل­‌گیری روابط ایران و روم در آغاز قرن یکم قبل از میلاد، از طریق توصیف و تحلیل داده‌­های منابع است که در سایه دستاورد تحقیق فوق، بسیاری از مسائل ایران و روم در ارتباط مستقیم با حوادث این مناطق و حاکمان آن تا حدودی توجیه تاریخی پیدا می­‌کند. چرایی و چگونگی نقش حاکمان ایرانی‌تبار آناتولی و قفقاز در شکل‌­گیری روابط ایران و روم پرسشی است که در اینجا مطرح می­‌شود و فرضیه تحقیق نیز بر اثرگذار بودن این پادشاهی­‌ها در نتیجه رقابت بین آنها و حمایت­‌هایی که از سوی ایران و روم می­‌شدند، تأکید دارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1017.44 K

بررسی جایگاه خلیج فارس در سیاست خارجی منطقه‌ای ایالات متحده آمریکا با محوریت نقش ایران (سال‌های 1357-1348ش.)

تارا جهانگیری

دوره 23، شماره 92 ، مهر 1401، ، صفحه 119-138

چکیده

  با اعلام خروج نیروهای انگلستان از شرق سوئز و خلیج فارس در سال 1347ش.، آمریکا پس از جنگ جهانی دوم به‌عنوان ابرقدرت غرب به‌تدریج نفوذ خود را در منطقه خلیج فارس گسترش داد تا از توسعه نفوذ شوروی در منطقه جلوگیری ...  بیشتر با اعلام خروج نیروهای انگلستان از شرق سوئز و خلیج فارس در سال 1347ش.، آمریکا پس از جنگ جهانی دوم به‌عنوان ابرقدرت غرب به‌تدریج نفوذ خود را در منطقه خلیج فارس گسترش داد تا از توسعه نفوذ شوروی در منطقه جلوگیری نماید. با مطرح شدن خلاء قدرت و تغییر موازنه قدرت در منطقه، آمریکا با زمینه‌سازی‌های سیاسی و تبلیغاتی حضور رسمی خود را به‌عنوان حافظ منافع غرب در خلیج فارس اعلام کرد. با توجه به اهمیت راهبردی خلیج فارس در سیاست خارجی منطقه‌ای آمریکا، در سال 1348ش. بر اساس دکترین نیکسون- کیسینجر، سیاستی به نام سیاست دو ستونی برای حفظ سلطه بر منطقه با هزینه دولت‌های محلی جهت بومی کردن مسائل منطقه‌ای اتخاذ شد که بر مبنای آن، ایران ستون نظامی و عربستان ستون مالی آن را تشکیل می‌دادند. سیاست دو ستونی حدود 10 سال در منطقه ادامه یافت تا اینکه با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357ش. و از دست رفتن حمایت ایران به‌عنوان یکی از پایه‌های سیاست دو ستونی، راهبرد منطقه‌ای آمریکا در خلیج فارس در خلال دهه 1350ش. با شکست مواجه شد. در این مقاله سعی شده است تا جایگاه خلیج فارس در سیاست خارجی آمریکا در چارچوب دکترین نیکسون و با محوریت نقش ایران طی سال‌های 1357-1348ش. بررسی شود. روش پژوهش در این مقاله بر اساس منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی و از نوع توصیفی- تحلیلی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 718.72 K

تحلیل سیر تاریخی دیپلماسی بین‌المللی ورزش ایران در دوره پهلوی دوم

آرمان طاهری نامقی؛ مرتضی دوستی پاشاکلایی

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 121-142

چکیده

  دیپلماسی ورزش با تمرکز بر رویدادهای ورزشی، عرصه منحصربه‌فردی را برای ملت میزبان فراهم می‌سازد تا دیپلماسی عمومی‌اش را به کار گیرد و همین امر موجب شده است که در دیپلماسی کشورها به جایگاه ورزش توجهی ...  بیشتر دیپلماسی ورزش با تمرکز بر رویدادهای ورزشی، عرصه منحصربه‌فردی را برای ملت میزبان فراهم می‌سازد تا دیپلماسی عمومی‌اش را به کار گیرد و همین امر موجب شده است که در دیپلماسی کشورها به جایگاه ورزش توجهی ویژه‌ شود. هدف پژوهش حاضر، تبیین تحولات در عرصه دیپلماسی بین‌المللی ورزش ایران در دوره پهلوی دوم است. فرضیه مطرح این است که اصلی‌ترین عامل در این تحولات، عامل سیاسی بود. این پژوهش، ضمن درنظرداشتن جنبه کیفی موضوع با رویکرد کاربردی و روش کتابخانه‌ای همراه با بهره‌مندی از شیوه داده‌محور دریافت که تحولات سیاسی در این دوره از جمله ورود مدرنیته به ایران که در گرو بهبود تعاملات اجتماعی طی سفر دولتمردان به اروپا و بهبود روابط ایران با کشورهای غربی بود، تغییرات اساسی پیدا کرد و روابط اجتماعی- سیاسی ایران با کشورهای غربی موجب بهبود و پیشرفت عرصه بین‌المللی ورزش ایران شد؛ زیرا در این دوره، با قرارگرفتن ورزش در عرصه دیپلماسی، از آن به‌عنوان سرگرمی و ابزاری در دست حکومت، جهت نشان‌دادن قدرت و برتری استفاده می‌شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.02 M

اهمیت استراتژیک قندهار و تأثیر آن بر روابط صفویان با گورکانیان هند (دوره سلطنت شاه‌ عباس اول)

محمد منصوری مقدم؛ محمدرضا قلیزاده؛ مجتبی الهی

دوره 23، شماره 89 ، دی 1400، ، صفحه 121-138

چکیده

  مقارن با شکل‌گیری حکومت صفویه در ایران، سلسله گورکانیان در هند تأسیس شد. شاهان این دو سلسله به تأسی از نیاکانشان، سعی در استمرار روابط حسنه و غیرخصمانه داشتند؛ اما مسئله قندهار همواره بر این روابط دوستانه ...  بیشتر مقارن با شکل‌گیری حکومت صفویه در ایران، سلسله گورکانیان در هند تأسیس شد. شاهان این دو سلسله به تأسی از نیاکانشان، سعی در استمرار روابط حسنه و غیرخصمانه داشتند؛ اما مسئله قندهار همواره بر این روابط دوستانه تأثیرگذار بود. اداره این منطقه، به جنگ یا با سیاست، به‌طور متناوب در اختیار ایران و هند قرار داشت و جایگاه قندهار برای شاه ‌عباس صفوی نیز از اهمیت ویژه­ای برخوردار بود، تا‌ جایی ‌که پس از تثبیت قدرت و بیرون‌راندن مهاجمان خارجی، بازپس‌گیری آن اولویت اصلی شاه بود و سرانجام با حمله­ای نظامی، آن شهر را پس از سی سال، بار دیگر تحت حاکمیت ایران بازگرداند. نظر به جایگاه اساسی قندهار در روابط ایران و هند، بررسی دلایل اهمیت این منطقه و چگونگی روند بازپس­گیری آن توسط شاه ‌عباس اول، موضوع اصلی پژوهش حاضر است. نگارندگان با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به این نتیجه دست یافتند که موقعیت سرزمینی قندهار و اهمیت نظامی و اقتصادی آن موجب گردید که حاکمان صفوی و گورکانی، نگاهی راهبردی به این منطقه داشته باشند. شاه‌ عباس در ابتدا با تلاش دیپلماتیک، سعی در بازپس­گیری این شهر داشت؛ اما پس از موفق‌نشدن در این رویه، از طریق حمله نظامی، دوباره آن را به تصرف حکومت صفوی درآورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 484.27 K

ساسانیان و خلیج‌فارس (دریای ما)

تورج دریایی؛ حیدر امیری

دوره 20، شماره 80 ، مهر 1398، ، صفحه 123-144

چکیده

  با تشکیل امپراتوری روم باستان، به‌مرور زمان رومیان نام دریای مدیترانه را تغییر دادند و عنوان mare nostrum به معنی "دریای ما" را به آن دادند. رومیان در راستای این اندیشه شمال آفریقا را نیز تصرف کردند. این مقاله ...  بیشتر با تشکیل امپراتوری روم باستان، به‌مرور زمان رومیان نام دریای مدیترانه را تغییر دادند و عنوان mare nostrum به معنی "دریای ما" را به آن دادند. رومیان در راستای این اندیشه شمال آفریقا را نیز تصرف کردند. این مقاله با استفاده از تحقیقات تاریخی و باستان­شناسی نشان می­دهد، به همان صورت که دریای مدیترانه تحت عنوان "دریای ما" برای رومیان بود، خلیج‌فارس نیز برای ساسانیان عنوان "دریای ما" را داشته است. ساسانیان نیز با توجه به اندیشه­های مذهبی و سیاسی، خلیج‌فارس را به‌عنوان بخشی از امپراتوری خود می­دانستند و از ابتدای تشکیل حکومت‌شان در قرن سوم میلادی، برای حفظ و کنترل آن، تلاش­های منظم و مستمر انجام دادند.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.55 M

ارزیابی اهمیت حکومت محلی ارزنجان در روابط خارجی تیموریان

فائزه نیاستی؛ آتنا فر اهانی

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 123-138

چکیده

  ارزنجان از شهرهای مهم دوره تیموریان است و به‌دلیل واقع‌شدن در منطقه میان شمال غرب ایران، ارمنستان و آناتولی نقش مهمی در معادلات سیاسی و نظامی دولت‌های قدرتمند تیموریان، عثمانی‌ها و ترکمانان ایفا ...  بیشتر ارزنجان از شهرهای مهم دوره تیموریان است و به‌دلیل واقع‌شدن در منطقه میان شمال غرب ایران، ارمنستان و آناتولی نقش مهمی در معادلات سیاسی و نظامی دولت‌های قدرتمند تیموریان، عثمانی‌ها و ترکمانان ایفا می‌کرد. این شهر همیشه در کشمکش میان قدرت‌های بزرگ منطقه قرار داشت و با این ‌حال، امور داخلی آن توسط حاکمان محلی دست‌نشانده اداره می‌شد. با ظهور و آغاز تکاپوهای تیمور گورکان، طهرتن والی ارزنجان با اعلام پیروی از تیمور تلاش کرد موقعیت خود را در منطقه تثبیت نماید. این مقاله در پی پاسخ‌گویی به این پرسش است که روابط حاکمان محلی ارزنجان با تیموریان چگونه و مبتنی بر چه سیاست‌هایی بوده است؟ برای پاسخ به این پرسش از روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که منطقه ارزنجان در سده نهم هجری قمری نقش تعیین‌کننده‌ای در روابط قدرت‌های بزرگ داشت. تیمور علاوه بر کسب اتحاد و حمایت حاکمان محلی ارزنجان برای تسلط بر این نواحی و صدور قدرت خود به‌سوی آناتولی و ارمنستان، از این منطقه به‌عنوان سد و دژی برای حفاظت از سرزمین‌های اصلی خود در ایران و آسیای مرکزی برابر رقیبان استفاده نمود. حاکمان ارزنجان نیز برای بقای خود در مقابل سیاست‌های سرزمینی عثمانی‌ها و ترکمانان به اتحاد با تیمور پیوستند، اما این منطقه با شکست تیموریان و خروج آنان از ارزنجان به سیطره ترکمانان و بعد عثمانی‌ها در آمده و حکومت محلی منطقه از بین رفت.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 734 K

دیپلماسی در آستانه بحران سفارت میرزا محمدصادق وقایع‌نگار در تفلیس

گودرز رشتیانی

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 123-144

چکیده

  با پایان یافتن جنگ اول ایران و روسیه (1228-1219ق./ 1819-1804م.) که به توافقنامه گلستان منجر گردید و بخش‌های زیادی از قفقاز به دولت تزاری واگذار شد، دولتمردان ایرانی انتظار داشتند بتوانند از طریق دیپلماسی و درخواست ...  بیشتر با پایان یافتن جنگ اول ایران و روسیه (1228-1219ق./ 1819-1804م.) که به توافقنامه گلستان منجر گردید و بخش‌های زیادی از قفقاز به دولت تزاری واگذار شد، دولتمردان ایرانی انتظار داشتند بتوانند از طریق دیپلماسی و درخواست مستقیم از تزار الکساندر اول (1825-1801م.) بخشی از مناطق ازدست‌رفته را باز پس بگیرند. این درخواست توسط ابوالحسن خان ایلچی در سفارت به پترزبورگ (سال ۱۸۱۴م.) دنبال شد و طبق تصمیم الکساندر اول، پیگیری آن منوط به مذاکره با سفیر جدید روسیه، ژنرال یرملوف در ایران گردید که به سال ۱۸۱۷م. با عباس میرزا و فتحعلی شاه قاجار دیدار بی‌نتیجه‌ای به عمل آورد. این سفارت نه‌تنها دستاوردی برای ایرانیان در بازپس‌گیری مناطقی از قفقاز نداشت، بلکه موجب اختلافات و سوَء‌تفاهم‌های جدیدی شد که به برافروختن جنگ دوم در سال ۱۸۲۶م. منجر شد. آخرین مأموریت‌، سفارت میرزا محمدصادق وقایع‌نگار، چهره صاحب نفوذ دربار ایران بود که در سال ۱۲۴۱ق./ ۱۸۲۶م. با سفارت در تفلیس، مأمور حل‌وفصل اختلافات مرزی با ژنرال یرملوف شد. از مهم‌ترین ویژگی‌های این سفارت ابلاغ «دستورالعمل مذاکره» به وقایع‌نگار بود که از نخستین تجربه‌های آداب دیپلماتیک در تاریخ ایران به شمار می‌آید. بررسی منابع و اسناد نشان می‌دهد که عباس میرزا و دربار ایران، طرح‌های مختلف برای پیشبرد گام‌به‌گام خواسته‌ها و مجاب کردن روس‌ها به قبول شرایط ایران را از قبل ترسیم کرده بودند و سرانجام نیز که به دلایل مختلف امکان تحقق مفاد دستورالعمل فراهم نشد، مذاکره به پایان رسید و جنگ سه‌ساله دوم که به عهدنامه ترکمانچای منجر شد، آغاز گردید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.75 M

ابریشم‌های درباری (پارچه‌های ابریشم صفوی در مجموعه‌های ژاپنی

آبه کاتس؛ محمد چگینی

دوره 21، شماره 81 ، دی 1398، ، صفحه 125-144

چکیده

  وجود آثار تاریخی مربوط به دوره صفویه در موزه­ها و مجموعه­های اشراف ژاپنی حکایت از برقراری رابطه غیرمستقیم بین دو کشور ایران و ژاپن در قرن هفدهم میلادی دارد. هدف مقاله حاضر، بررسی مصداقی برخی منسوجات، ...  بیشتر وجود آثار تاریخی مربوط به دوره صفویه در موزه­ها و مجموعه­های اشراف ژاپنی حکایت از برقراری رابطه غیرمستقیم بین دو کشور ایران و ژاپن در قرن هفدهم میلادی دارد. هدف مقاله حاضر، بررسی مصداقی برخی منسوجات، پارچه­های ابریشمی و فرش­های به‌‌جا مانده از دوره صفوی در ژاپن است. چگونگی راه یافتن این آثار به دربار سلطنتی، خاندان‌های اشرافی، بازار شهر ادو و دیگر نقاط ژاپن از دیگر اهداف تحقیق است. شناخت اقشار مصرف‌کننده این نوع منسوجات می­تواند به شناخت بهتر تاریخ اجتماعی ژاپن در دوره حکومت خاندان توکوگاوا کمک نماید. اسناد و شواهد نشان می­دهد که بیشتر این آثار توسط شرکت هند شرقی هلند یا بازرگانان دیگر کشورها به دربار خاندان سلطنتی و خانه اشراف راه یافته و در مراسم اعیانی مانند جشن چای مورد استفاده قرار گرفته است. در این تحقیق، مواد به کار رفته در منسوجات و نوع طرح و رنگ ابریشم مورد استفاده در آن با دیگر آثار به‌جا مانده در موزه­ لوور و اماکن مقدس نجف مقایسه می‌شود. نویسنده با تمرکز بر چند نمونه به دنبال یافتن پاسخ عینی برای سؤال‌های مطرح‌شده در پژوهش حاضر است. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 817.31 K

مناسبات تجاری ایران و شمال قفقاز در دوره صفویان

جواد مرشدلو

دوره 22، شماره 85 ، دی 1399، ، صفحه 125-144

چکیده

  پیشینه ارتباطات تجاری ایران با شمال قفقاز را تا دوره باستان می‌توان ردیابی کرد. این مناسبات در دوره میانه، تحت تأثیر یورش‌های مکرر اقوام غز و مغول به جنوب قفقاز و پیامدهای آن، از جمله جابه‌جایی‌های ...  بیشتر پیشینه ارتباطات تجاری ایران با شمال قفقاز را تا دوره باستان می‌توان ردیابی کرد. این مناسبات در دوره میانه، تحت تأثیر یورش‌های مکرر اقوام غز و مغول به جنوب قفقاز و پیامدهای آن، از جمله جابه‌جایی‌های جمعیتی دچار وقفه شد. ظهور صفویان که خاستگاه قدرت سیاسی آنها نسبت معینی با قفقاز داشت، نویدبخش دوره جدیدی از مناسبات سیاسی با شمال قفقاز بود. در پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده، مناسبات ایران و شمال قفقاز، اغلب از زاویه سیاسی و فرهنگی بررسی شده و مقوله تجارت به رغم اهمیت آن مغفول مانده است. دلیل این غفلت را بیش از هر چیز می‌توان در مشکل دسترسی به منابع جستجو کرد. در منابع فارسی که توجهی به روابط ایران و شمال قفقاز داشته‌اند، موضوعات نظامی و سیاسی در کانون توجه قرار داشته است. اما در برخی گزارش‌های سفرنامه‌ای بر جای مانده از دوره صفویه، اشاره‌هایی نیز به مناسبات تجاری ایران و شمال قفقاز دیده می‎شود. این منابع سفرنامه‌ای، آثاری است که جهانگردان اروپایی، روس یا ترک باقی گذاشته‌اند و از لابه‌لای این اشاره‌ها می‌توان به درک و شناختی از کیفیت تجارت، راه‌های تجاری و اقلام تجاری رایج دست یافت. در پژوهش حاضر تلاش می‌شود تا با تمرکز بر مقوله تجارت و کیفیت آن، این جلوه از مناسبات ایران و شمال قفقاز در دوره صفوی بررسی شود. تمرکز اصلی این پژوهش بر شماخی، مرکز ایالت شیروان و بازار آن در دوره متأخر صفوی است که کانون اصلی تجارت جهانی ایران در شمال این کشور بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 886.9 K