نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

2 کارشناس ارشد علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

چکیده

سیاست خارجی به فعالیت­های برون‌مرزی یک دولت در ارتباط با سایر واحدهای سیاسی در نظام بین‌الملل اطلاق می­شود­. سیاست خارجی ایران با پایان جنگ جهانی دوم بر مبنای سیاست‌های متفقین تعیین و اجراء می‌شد. پس از کودتای 28 مرداد، سیاست ناسیونالیسم مثبت در پرتو اتحاد و ائتلاف با آمریکا، مبنای سیاست خارجی حکومت پهلوی قرار گرفت. پس از کودتا، نقش شاه در عرصه سیاست ایران پررنگ­تر شد؛ به­گونه­ای که او خود سکان سیاست خارجی را به دست گرفت. نوشتار حاضر می­کوشد تا با اتکاء به نظریه هالستی و تحلیل سخنان و مکتوبات پهلوی دوم، برداشت او از نقش ملی و جایگاهش در جهت­دهی سیاست خارجی ایران را نشان دهد. وی با برگزیدن استراتژی اتحاد و ائتلاف با آمریکا و در پیش گرفتن نقش ژاندارمی منطقه، سیاست خارجی وابسته و دست­نشانده­ای در جهت منافع این کشور اتخاذ نمود.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
ازغندی، علیرضا، 1387، روابط خارجی ایران 1357-1320، تهران: نشر قومس.
الوندی، رهام ،1395، نیکسون- کیسینجر و شاه- روابط ایالات‌متحده و ایران در جنگ سرد، ترجمه: غلامرضا علی‌بابایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه،
------، 1391، چارچوب‌ها و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی، چاپ دوم، تهران: نشر قومس.
بیل، جیمز، 1371، شیر و عقاب روابط بدفرجام ایران و آمریکا، ترجمه: فروزنده برلیان (جهانشاهی)، تهران: نشر فاخته.
پارسونز، سر آنتونی، 1363، غرور و سقوط، خاطرات سفیر سابق انگلیس در ایران، ترجمه: منوچهر راستین، چاپ دوم، تهران: انتشارات هفته.
پهلوی، محمدرضا، [بی‌تا]، مجموعه تألیفات، نطق‌ها، پیام‌ها، مصاحبه‌ها و بیانات، [بی‌جا]، [بی‌نا]‌‌.
پهلوی، محمدرضا، 1345،  انقلاب سفید، تهران: چاپخانه بانک ملی.
------، 1340، مأموریت برای وطنم، چاپ دوم، [بی‌جا]: انتشارات پرک.
-----، 1355، بسوی تمدن بزرگ، تهران: مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی با همکاری کتابخانه پهلوی.
خلیلی، محسن و فاطمه صلواتی طرقی، 1389، «پیوند حامی پیرو و سقوط نظام پهلوی؛ ساختار توازن قدرت و کارگزار انقلابی»، علوم سیاسی، سال ششم، شماره اول، صص 108- 75.
دانشور، فاطمه، سمانه شفیع‌زاده و محسن خلیلی، 1393، «دکترین نیکسون و سیاست نفتی ایران در دهه 1350 بررسی مقایسه‌ای بر اساس مدل پیوستگی روزنا»، سیاست بین‌الملل، سال دوم، شماره دوم، صص 69- 44.
شمیم، علی‌اصغر، 1346، ایران در دوره سلطنت اعلیحضرت محمدرضا پهلوی، تهران: چاپخانه ایرانیان.
شوکراس، ویلیام، 1381، آخرین سفر شاه، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: چاپ دوازدهم، نشر پیکان.
فونتن، آندره، 1362، یک بستر و دو رؤیا تاریخ تنش­زدایی، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر نو.
فوران، جان، 1392، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس ‌از انقلاب اسلامی، ترجمه: احمد تدین، چاپ چهاردهم: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
عطایی، فرهاد و جهانشیر منصوری مقدم، 1387، «سیاست خارجی ایران در قبال ایالات‌متحده از منظر نظریه پیوستگی جیمز روزنا در سال‌های 1332 تا 1357»، دانش سیاسی، سال چهارم، شماره دوم، صص 156- 129.
علم، اسدالله، 1377، یادداشت‌های امیر اسدالله علم، ویرایش: علینقی عالیخانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات کتابسرا.
گازیورسکی، مارک. ج، 1371، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه: فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز.
لاینگ، مارگارت، 1371، مصاحبه با شاه، ترجمه: اردشیر روشنگر، چاپ دوم، تهران: نشر البرز.
متقی، ابراهیم، 1378، «جهت‌گیری سیاست خارجی و نقش ملی ایران از کودتا تا انقلاب اسلامی 1357- 1332» نامه مفید، شماره نوزدهم. صص 206- 177.
ملک­محمدی، حمیدرضا، 1375، ژاندارم و ژنرال نگاهی به روابط ایران و آمریکا در دوره پهلوی دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مشیرزاده، حمیرا و فاطمه طرقی صلواتی، 1394، «برداشت از نقش ملی و سیاست خارجی مصر در دوره انور سادات و حسنی مبارک»، پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، شماره 12، صص 191- 163.
نیکسون، ریچارد، 1976، مجله فارن افایرز- آسیا پس از ویتنام.
واسیلیف، الکسی، 1358، مشعل‌های خلیج‌فارس، ترجمه: سیروس ایزدی، تهران: [بی‌جا].
هالستی،کی.جی، 1376، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ترجمه: بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1375، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1357- 1300، چاپ سوم، تهران: نشر البرز.
-------------------، 1385، ایران در تندباد سیاست خارجی، مجموعه مقالات، تهران: نشر پیکان.
 
مصاحبه‌ها
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1384، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
از مصاحبه مطبوعاتی شاه با روزنامه‌نگاران ایران- 3 تیر 1338.
از نطق شاه در کنگره ملی آرژانتین،21 اردیبهشت 1344.
نطق شاه در نخستین جلسه برنامه عمرانی پنجم در تخت‌جمشید، 15 آبان 1351.
از پیام شاه به مناسبت آغاز هفته سازمان برادری جهانی در ایران- 27 بهمن 1336.
مصاحبه مطبوعاتی شاه با روزنامه‌نگاران ایران- 3 اسفند 1337.
مصاحبه مطبوعاتی شاه با روزنامه‌نگاران ایران- 6 دی 1338.
 
نشریات
روزنامه اطلاعات، 4/9/1352.
اطلاعات، 2/2/1353.
روزنامه اطلاعات، 4/2/1353.
مجله ارتش شاهنشاهی، 7/7/1354