نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری روابط بین الملل دانشگه علامه طباطبایی

چکیده

نهاد سلطنت به‌عنوان قدرت مطلقه حاکم بر کشور و شخص پادشاه، یکی از مهمترین متغیرهای مؤثر بر سیاست خارجی دوره پهلوی دوم بوده است. به‌ویژه اینکه نقش شاه در ساختار قدرت سیاسی به شکل مستمر افزایش یافته، تا جایی که رژیم پهلوی در دو دهه پایانی، واجد مؤلفه‌های یک نظام سلطانی بوده است. به همین جهت باید انتظار داشت که نگرش‌های فردی و ایستارهای شخصی شاه، تأثیری اساسی بر فرایند تصمیم‌گیری در سیاست خارجی داشته باشد. بر همین پایه، هدف اساسی پژوهش حاضر، بررسی تأثیرات شخصیت پهلوی دوم بر روند سیاست خارجی ایران است. لذا پرسش اصلی مقاله حاضر این است که چگونه مؤلفه‌های روان‌شناختی وی، روابط خارجی ایران با قدرت‌های بزرگ در سال­های 1320 تا 1357ش. را تحت تأثیر قرار داد؟ برای پاسخگویی به این پرسش، روانشناسی شخصیت شاه مورد بررسی قرار گرفته و برای تبیین جایگاه متغیر وی در سیاست خارجی ایران، از رویکرد سلطانیسمِ ماکس وبر و نیز پیش نظریه سیاست خارجیِ جیمز روزنا استفاده شده است. همچنین روند ساخت شخصیت شاه و تأثیرات آن بر سیاست خارجی، از طریق مطالعه قرینه‌های گفتاری او صورت گرفته است و بر همین اساس سیاست خارجی دوره پهلوی به ادوار مختلفی تقسیم‌بندی شده است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آبراهامیان، یرواند، 1377، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
__________، 1988، دو مقاله در باره جمهوری اسلامی، ترجمه: رضا جباری، سوئد: یوتوبوری.
__________، 1389، تاریخ ایران مدرن، ترجمه: محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
ادیب زاده، مجید، 1387، زبان، گفتمان و سیاست خارجی، تهران: اختران
ازغندی، علیرضا، 1379، روابط خارجی ایران از 1300 تا 1357، تهران: قومس.
اسفندیاری، ثریا، 1377، کاخ تنهایی، ترجمه: نادعلی همدانی، تهران: فرهاد.
الهی‌زاده، محمدحسن و حبیب حیاری، 1393، ساختار قدرت سیاسی پهلوی دوم و تأثیر آن در بروز انقلاب اسلامی، پژوهش در تاریخ، شماره پیاپی 14.
اورنگ، قدرت‌الله، 1347، شخصیتجهانیشاهنشاهآریامهرازنظرسرانکشورهای گیتی، تهران: بینا
بختیار، شاپور، 1363، پروژه تاریخ شفاهی هاروارد، به کوشش: حبیب لاجوردی، جلد هفتم، نوار 4-1، هاروارد: متن الکترونیک
بنی‌جمالی، احمد، 1388، درآمدی بر روانشناسی سیاسی رهبران، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره 8.
بیل، جیمز، 1371، شیر و عقاب- تراژدی روابط ایران و آمریکا، ترجمه: فروزنده برلیان، تهران: فاخته.
پارسونز، آنتونی، 1362، غرور و سقوط، ترجمه: منوچهر راستین، تهران: هفته.
پهلوی، محمدرضا، [بی‌تا]، مجموعه نطق‌ها، پیام‌ها و مصاحبه‌ها و بیانات آریامهر شاهنشاه ایران از 1340- 1320، جلد 9، تهران: کیهان.
__________، 1345، انقلاب سفید، تهران: کتابخانه سلطنت پهلوی.
__________، 1350، مأموریت برای وطنم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
__________، 1356، به‌سوی تمدن بزرگ، تهران: مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی پهلوی.
__________، 1371، پاسخ به تاریخ، ترجمه: حسین ابوترابیان، تهران: مترجم.
پورافکاری، نصرت الله، 1386، فرهنگ روانشناسی و روان‌پزشکی، تهران: فرهنگ معاصر.
تاریخ کمبریج، 1371، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمه: عباس مخبر، تهران: طرح نو.
ثابتی، پرویز، 2012، در دامگه حادثه، لس‌آنجلس: شرکت کتاب.
حجاریان، سعید، 1374، ساخت اقتدار سلطانی، آسیب‌پذیری‌ها و بدیل‌ها، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 2-91.
حشمت زاده، محمدباقر، 1388، نفت ایران بین دو انقلاب، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
خلیل‌الله مقدم، احمد، 1377، تاریخ‌ جامع‌ ملی‌ شدن‌ نفت، تهران: علمی.
دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، 1386، مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
دیگار، ژان پیر، برنار هوکارد و یان ریشار، 1378، ایران در قرن بیستم: بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر البرز
راجی، پرویز، 1378، خدمتگزار تخت طاووس، ترجمه: ح. ا. مهران، تهران: اطلاعات.
رمضانی، روح‌الله 1383، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه‌: علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
رهبری، مهدی، 1383، ‌اقتصاد و انقلاب اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
زاهدی، اردشیر، 1381، 25 سال در کنار پادشاه، خاطرات اردشیر زاهدی، تهران: آشیانه کتاب.
زیباکلام، صادق، 1372، مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، تهران: روزنه.
زونیس، ماروین، 1370، شکست شاهانه، ترجمه: عباس مخبر، تهران: طرح نو.
سولیوان، ویلیام، 1361، مأموریت در ایران، ترجمه: محمود مشرقی، تهران: هفته.
شاملو، سعید، 1382، مکتب‌ها و نظریه‌ها در روانشناسی شخصیت، تهران: رشد.
شاهدی، مظفر، 1387، سه حزب: مردم ملیون ایران نوین، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
شمسینی غیاثوند، حسن، 1383، پهلوی‌ها و سلطانیسم ماکس وبر، فصلنامه زمانه، شماره 22.
شهبازی، عبدالله، 1382، سلطانیسم ماکس وبر و انطباق آن بر عثمانی و ایران: بررسی انتقادی، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، شماره 25.
شوکراس، ویلیام، 1374، آخرین سفر شاه، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر البرز.
شولتز، دوان پی، 1374، نظریه‌های شخصیت، ترجمه: یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر ویرایش.
طاهری، مهدی، 1389، روانشناسی سیاسی شخصیت محمد‌رضا پهلوی با تکیه‌ بر نظریه کارن هورنای، جستارهای سیاسی معاصر، سال اول، شماره 2.
عبدالملکی، سعید، 1394، روانشناسی سیاسی، تهران: دانشگاه پیام نور.
عطایی، فرهاد و جهانشیر منصوری مقدم، 1387، سیاست خارجی ایران در قبال ایالات متحده آمریکا از منظر نظریه پیوستگی جیمز روزنا، دانش سیاسی، سال چهارم، شماره دوم.
عظیمی‌نژادان، بیتا، 1388، شاه در آینه شاه؛ بررسی مصاحبه‌های مطبوعاتی شاه 1357-1320، تهران: نگاه معاصر.
علم، اسدالله، 1371، گفت‌وگوی من با شاه، دو جلد، زیر نظر: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: طرح نو.
_______، 1372، یادداشت‌های علم، ویراستار: علینقی عالیخانی، دوره شش‌جلدی، تهران: انتشارات مازیار و معین.
غنی، قاسم، 1361، یادداشت‌هایآرامش، تهران: فروزان.
فالاچی، اوریانا، 1356، مصاحبه با تاریخ‌سازان جهان، جلد 2، تهران‏: امیرکبیر.
________، 1387، گفتگوهای اوریانا فالاچی، انتخاب و ترجمه: غلامرضا امامی، تهران: افق.
فرامرزی، برزو، 1974، به سوی تمدن بزرگ، تهران: وزارت اطلاعات.
فردوست، حسین،‌ 1369، ظهور و سقوط‌ سلطنت‌ پهلوی، جلد 2، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
فوران، جان، 1383، مقاومت شکننده، ترجمه: احمد تدین، تهران: رسا.
فولر، گراهام، 1373، قبله عالم؛ ژئوپلتیک ایران، ترجمه: عباس مخبر، تهران: مرکز.
کاتوزیان، همایون، 1373، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز نوروزی، تهران: مرکز.
__________، 1379، رژیم‌های سلطانی، رژیم پهلوی در ایران، ترجمه: امیرمحمد یوسفی، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 4-153.
گازیوروسکی، مارک، 1373، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه: جمشید زنگنه، تهران: رسا.
لدین، مایکل و ویلیام لوئیس، 1363، هزیمت؛ رسوایی شکست امریکا در ایران، ترجمه: احمد سمیعی گیلانی، تهران: نشر ناشر.
لینز، خوان و هوشنگ شهابی، 1380، نظام‌های سلطانی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: شیرازه.
محمدی، منوچهر، 1381، انگلیس پشت پرده، فصلنامه زمانه، شماره 3 و 4
مجد، محمدقلی، 1389، رضاشاه و بریتانیا؛ به روایت اسناد وزارت خارجه آمریکا، ترجمه: مصطفی امیری، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
معتضد، خسرو، 1378، هویدا، جلد دوم، تهران: زرین.
منوچهری، عباس، 1376، کودتای سوم اسفند 1299 و سلطانیسم ایرانی، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، سال اول، شماره چهارم.
موسوی نیا، سیدرضا، 1392، الگوهای تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ایران، قم: دانشگاه مفید.
موحد، محمدعلی، 1378، خواب آشفته نفت، جلد اول، تهران: کارنامه
میرزایی، عزت‌الله و حسین قائمی فر، 1388، رفتارهای وندالیستی و احتمال ارتکاب جرم، شیراز: ایلاف
میرفندرسکی، احمد، 1382، دیپلماسیوسیاستخارجیایران، تهران: علم.
میلانی، عباس، 1380، معمای هویدا، تهران: اختران.
------------ 1387، شخصیت بسان سرنوشت، کتابخانه مجازی ایران، 13 شهریور.
-----------  2011، نگاهی به شاه، کانادا: پرشین سیرکل.
میلانی، جمیل، 1393، چرخش در سیاست خارجی ایران در دهه بعد از کودتای 28 مرداد 1332 از موازنه منفی تا وابستگی، فصلنامه سیاست، سال اول، شماره 4.
لسناف، مایکل، 1384، فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، ترجمه: خشایار دیهیمی، تهران: ماهی.
نجاتی، غلامرضا، 1373، تاریخ سیاسی بیست‌وپنج‌ساله‌ ایران، تهران: رسا.
نراقی، احسان، 1372، از کاخ شاه تا زندان اوین، ترجمه: سعید آذری، تهران: رسا.
واعظ، نفیسه، 1388، تأثیر متغیر شخصیت در فرایند تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ایران در واپسین دهه حکومت پهلوی دوم، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال اول، شماره 2.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1373، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، تهران، البرز.
---------------------- 1387، پشتیبانی مستمر انگلیسی‌ها از دیکتاتوری پهلوی‌ها، مجموعه مقالات همایش بررسی علل فروپاشی سلطنت پهلوی، جلد دوم، تهران: مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
هویدا، فریدون، 1390، رؤیای بی‌پایان شاه: تحلیل شخصیت محمدرضا پهلوی از کودکی تا سقوط، ترجمه: بابک واحدی، پایگاه اینترنتی تاریخ ایرانی، 18 بهمن.
هیکل، حسین، 1362، ایران روایتی که ناگفته ماند، ترجمه: حمید احمدی، تهران: الهام.
هویدا، فریدون، 1373، سقوط شاه، تهران: اطلاعات.
یوناه، الکساندر و آلن نانز، 1378، ایران و ایالات‌متحده امریکا- تاریخ مستند روابط دوجانبه ترجمه: سعیده لطفیان و احمد صادقی، تهران: قومس.
Rosenau, James, 1971, The Scientific Study of Foreign Policy, New York: Free Press.
Ameir Arjomand, 1989, The Turban for The Crown: The Islamic Revolution in Iran, New York: Oxford University press.
Helms, Cynthia, 1981, An Ambassadors wife in Iran, New York: Virtage Books.
Hunter, Robert & Edward Gnehm & George Joulwan, 2008, Integrating Instruments of Power and Influence, Lessons, Learned and Best Practices, Rand Corporation and American Academy of Diplomacy.
Ramazani, Rouhollah K, 1975, Iran’s Foreign Policy 1941- 73: A Study of Foreign Policy in Modernizing Nation, United States: University Press of Virginia.
Rubin, Barry, 1980, Pared with Good Internations: The American experience and Iran, oxford: university press.
Joseph, Jonathan, 2008, Hegemony and the Structure Agency Problem in International Relations: A Scientific Realist Contribution, Review of International Studies, vol.34, no.1.