نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

مسئول کتابخانه عمومی فدک و عضو پژوهش و برنامه استانداری اردبیل

چکیده

آغاز مداخلات روسیه تزاری در قفقاز، مناسبات کریم­خان زند و دولت عثمانی را در قبال حمایت از خان­نشین ایروان در برابر تهدیدهای روسیه و گرجستان بهبود بخشید. اما این روابط دوستانه در مسئله بصره رو به تیرگی نهاد و مناسبات سیاسی جدیدی میان دو دولت شکل گرفت. در این بین، خوانین منطقه قفقاز و آذربایجان از جمله حسینعلی­خان قاجار ایروانی متأثر از روابط پرتنش دو کشور، اقدام به اتخاذ موضع در این مسئله کردند. این سؤالات مطرح است که خان ایروان در روابط خصمانه میان این دو دولت در مسئله بصره چه موضعی اتخاذ نمود؟ دولت عثمانی برای جلب همراهی خوانین قفقاز به‌ویژه خان ایروان چه سیاستی در پیش گرفت؟ خان ایروان به سبب داشتن مرز مشترک با دولت عثمانی و دوری قدرت جغرافیای سیاسی خان زند، به جانبداری از مواضع دولت عثمانی در غائله بصره پرداخت و اقدامات دولت عثمانی در ارسال نامه، هدایا و نمایش قدرت جنگی در مرزهای مشترک با قلمرو خوانین قفقاز و آذربایجان، در گرایش خان ایروان به دولت عثمانی در مسئله بصره نیز تأثیرگذار بود. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای منابع تاریخنگاری ایرانی و عثمانی، فرضیه مقاله را مورد بررسی قرار خواهد داد. 

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آصف، محمدهاشم، 1352، رستم­التواریخ، به تصحیح: محمد مشیری، تهران: امیرکبیر.
آهنگران، امیر، 1389، خان­های سلسله زند و مسئله قفقاز جنوبی، فصلنامه گنجینه اسناد، شماره 78، ص 47- 32.
 
تیموری، ابراهیم، 1392، تاریخ سیاسی ایران در دوره قاجار، 2 جلدی، تهران: سخن.
پری، جان، 1382، کریم­خان زند، ترجمه: علی‌محمد ساکی، تهران: آسونه.
جودت­پاشا، احمد، 1296ق، تاریخ جودت، جلد یکم، استانبول: مطبعه عامره­سی.
حسینی فسایی، میرزا حسین، 1392، فارسنامه ناصری، جلد اول و دوم، به تصحیح: منصور رستگاری فسایی، تهران: امیرکبیر.
دنبلی، عبدالرزاق­بیگ مفتون، 1349، تجربه‌الاحرار و تسلیه­الابرار، جلد اول، به تصحیح: حسن قاضی طباطبایی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
________________، 1350، تجربه­الاحرار و تسلیه‌الابرار، جلد دوم، به تصحیح: حسن قاضی طباطبایی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
راسم، احمد، 1329 ـ 1327ق، رسملی و خریطلی عثمانلی تاریخی، جلد سوم، استانبول: صاحب و ناشری اقبال کتابخانه­سی حسین.
ریاحی، محمدامین، 1368، سفارتنامه­های ایران (گزارش‌های مسافرت و مأموریت سفیران عثمانی در ایران)، تهران: توس.
رشتیانی، گودرز، 1384، گرجستان از سقوط صفویه تا عهدنامه گلستان، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
سایکس، سرپرسی، 1391، تاریخ ایران، جلد دوم، ترجمه: فخر داعی گیلانی، تهران: نگاه.
عزیزنژاد، محمد و رضا دهقانی، 1393، روابط خانات ایروان با گرجی­ها و نقش قدرتهای پیرامونی در دوره حکمرانی حسینعلی­خان قاجار ایروانی، مجله تاریخ ایران، شماره 5/74، صص 112- 90.
غفاری کاشانی، ابوالحسن، 1369، گلشن مراد، به تصحیح: غلامرضا طباطبایی، تهران: طهوری.
گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین، 1344، مجمل­التواریخ، به تصحیح: مدرس رضوی، تهران: کتابخانه ابن­سینا.
گوگچه، جمال، 1373،  قفقاز و سیاست­های امپراتوری عثمانی، ترجمه: وهاب ولی، تهران: وزارت امور خارجه.
مسلمانیان قبادیانی، رحیم و  بهروز مسلمانیان قبادیانی (مترجمین)، 1387،  اسنادی از روابط ایران و روسیه (از صفویه تا قاجاریه)، تهران: وزارت امور خارجه.
موسوی نامی اصفهانی، میرزا محمدصادق، 1363، تاریخ گیتی­گشا، به تصحیح: سعید نفیسی، تهران: اقبال.
نصیری، محمدرضا، 1366، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (قاجاریه)، جلد یکم و دوم، تهران: کیهان.
__________، 1384، مناسبات خانات آذربایجان با دولت عثمانی در اواخر زندیه، مجله پیک نور، ضمیمه زمستان.
__________، 1354، چند سند تاریخی از دوره زندیه و قاجاریه، مجله بررسی­های تاریخی، شماره 61، سال دهم.
__________، 1354، چند سند تاریخی، مجله بررسی­های تاریخی، شماره 56، سال دهم.
 
لاتین
Ateş, Abdurrahman, 2008, XVII.YY’in Ikinci Yarisinda Osmanli-Iran ilişkileri(1774-1779), Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:X, Sayi 3.
Akopyan, Alexander, 2008, Ganja Coins of Georgian Types, AH 1200–1205, Journal of the Oriental Numismatic Society, Autumn.
Babayev, Elgün, 2003, iz Istorii Gyandzhinskogo Khanstva, Baki: Nulan.
Çakmak, Mehmet Ali, 1996, Hanlıklar Devrinde Azerbaycan Türkiye Münasebetleri (1723-1829), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Genel Turk Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
Osmanlı dеvlеti ilə Azеrbaycan Turk Hanlıkları Arasındakı Munasibеtlərə Dair Arşiv Bеlgеlеri(1578-1914), 1992, C.I. Başbakanlik Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara.
Osmanli belgelerinde Karabağ, 2009, Başbakanlik Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, İstanbul.
Markova O.P, 1966, Rossiya, Zakavkaz'ye i mezhdunarodnyye otnosheniya v DSSS veke, Iz-vo Nauka, Moskva.
Nəcəfli, Guntəkin, 2002, Azərbaycan Xanlıqlarının Osmanlı Dovləti ilə Siyasi əlaqələri (XVIII əsrin II yarısı), Bakı.
Yerevantsi, Simeon, 1958, Jambr, Mughni Hratarakchutyun, Yerevan.