نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه آموزشی تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ولایت، ایرانشهر، ایران.

چکیده

با تشکیل دولت صفوی و برقراری نظام متمرکز سیاسی، پس از یک دوره طولانی 900 ساله بعد از فروپاشی ساسانیان، حکومت صفویه به ‌عنوان قدرتی جدید در دنیای اسلام مطرح شد و با صف‌آرایی سیاسی و عقیدتی در جهان اسلام و در برابر عثمانی مورد توجه اروپائیان قرار گرفت. کشورهای اروپایی به سبب کسب منافع سیاسی و تجاری با دولت عثمانی ارتباط برقرار می‌کردند؛ اما با برآمدن صفویان، سیاحان اروپایی زیادی با اهداف متفاوت به ایران سفر کرده و هر کدام گزارش‌ها، یادداشت‌ها و سفرنامه‌هایی از خود در باره عصر‌ صفوی به جا گذاشتند و پرتغال از جمله دولت‌های اروپایی بود که با ایران باب روابط گشود. هدف پژوهش حاضر، پرداختن به این مسئله است که دلیل توجه دولت پرتغال به ایران عصر صفوی چه بود؟ و آنان چه فعالیت‌هایی در ایران انجام دادند؟ در راستای پاسخ به این پرسش اساسی، با تأکید بر منابع اصلی و پژوهشی و به روش توصیفی- تحلیلی تلاش شده است تا این موضوع واکاوی شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که پرتغالی‌ها به دنبال اکتشافات جغرافیایی، اهمیت سوق‌الجیشی ایران و خلیج ‌فارس، در قالب دسته‌های سیاسی، نظامی، تجاری و هیئت‌های مذهبی به ایران آمده و به توسعه قدرت دریایی و تحکیم نفوذ خود در آب‌های منتهی به اقیانوس هند پرداختند و علاوه برتجارت در منطقه هرموز، به ترویج و تبلیغ مسیحیت نیز دست زدند. در دوره شاه عباس صفوی، پرتغالی‌ها که جهت رسیدن به اهداف خود، رفتار خشونت‌باری با مردم ایران داشتند، شکست خورده و مجبور به ترک ایران برای همیشه شدند. 

کلیدواژه‌ها

آقاجری، هاشم، 1388، مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
آقامحمد زنجانی، مهدی(ترجمه و تنظیم)، 1383، اسناد تاریخی ایران و پرتغال (سال‌های 1500 تا 1758 میلادی)، تهران: مرکز اسناد و خدمات پژوهشی وزارت امور خارجه.
ابن‌بطوطه، 1337، سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه: محمدعلی موحدی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الهی، همایون، 1384، خلیج ‌فارس و مسائل آن، تهران: قومس.
امین، عبدالامیر، 1367، منافع انگلیسی‌ها در خلیج ‌فارس، ترجمه: علی میرسعید قاضی، تهران: انتشارات زرین.
اوتر، ژان، 1363، سفرنامه ژان اوتر، ترجمه: علی اقبالی، تهران: نشر جاویدان.
اولئاریوس، آدام، 1385، سفرنامه اولئاریوس، ترجمه: احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
بوسه، هریبرت، 1367، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد دوران آق‌قویونلو و قراقویونلو و صفوی، ترجمه: غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
پالمر، ر.، ر.، 1357، تاریخ جهان نو، ترجمه: ابوالقاسم طاهری، تهران: امیرکبیر.
تاورنیه، ژان باتیست، 1369، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، به‌تصحیح: حمید شیرانی، تهران: کتابخانه سنایی و کتابفروشی تأیید اصفهان.
ترکمان، اسکندر بیک منشی، 1377، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.
تقی‌زاده، حسن، 1339، "چاپخانه و روزنامه در ایران"، کاوه، ج 6، ش 5.
ثواقب، جهانبخش، 1380، تاریخ‌نگاری عصر صفوی و شناخت منابع و مآخذ، شیراز: نوید شیراز.
روملو، حسن، 1349، احسن التواریخ، ج 2، به‌تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دلاواله، پیترو، 1370، سفرنامه دلاواله، ترجمه: شجاع‌الدین شفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
----------- 1380، سفرنامه دلاواله، ترجمه: محمود بهفروزی، تهران: قطره.
خاتون‌آبادی، محمدباقر بن اسماعیل حسینی، 1384، ترجمه: اناجیل اربعه، گردآورنده: رسول جعفریان، تهران: میراث مکتوب.
خواندمیر، امیرمحمود، 1370، تاریخ شاه اسماعیل و طهماسب، به‌تصحیح: محمدعلی جزایری، تهران: نشر گستره.
حائری، عبدالهادی، 1367، نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایرانی با دورویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
جوادی، حسن، 1378، ایران از دیدگاه سیاحان اروپایی، ج 1، تهران: بوته.
ستوده، منوچهر، 1383، اسناد پادریان کرملی، تهران: میراث مکتوب.
سرور، غلام، 1374، تاریخ شاه اسماعیل صفوی، ترجمه: محمدباقر آرام و عباسقلی غفاری‌فرد، تهران: نشر دانشگاهی.
سدیدالسلطنه، محمدعلی، 1368، بندرعباس و خلیج ‌فارس (اعلام الناس فی‌ احوال بندرعباس)، به‌کوشش: علی ستایش، به‌تصحیح و دیباچه از: احمد اقتداری، تهران: دنیای کتاب.
سیوری، راجر، 1372، ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
شاردن، ژان، 1345، سیاحت‌نامه شاردن، ترجمه: محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
شرلی، آنتونی و رابرت شرلی، 1387، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه: ماسی یان هوانس، به‌کوشش: علی دهباشی، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
شوستر والسر، سیبیلا، 1364، ایران عصر صفوی از دیدگاه سفرنامه‌های اروپائیان، ج 1، ترجمه: غلامرضا ورهرام، تهران: امیرکبیر.
صفت‌گل، منصور، 1392، تاریخ‌نویسی سلسله‌ای صفوی، تهران: ]بی‌جا[.
عالم‌آرای صفوی،1363، به‌کوشش: یدالله شکری، تهران: اطلاعات.
غفاری‌فرد، عباسقلی، 1381، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره صفویه، تهران: سمت.
فلسفی، نصرالله، 1342، سیاست خارجی ایران در دوره صفویه، تهران: کتاب‌های جیبی.
------------، 1316، تاریخ روابط ایران با اروپا در دوره صفوی، تهران: ]بی‌جا[.
------------، 1353، زندگانی شاه عباس اول، ج 3، تهران: دانشگاه تهران.
فوران، جان، 1377، تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه: احمد تدین، تهران: رسا.
فیگوئروا، دن گارسیا د سیلوا، 1363، سفرنامه دن گارسیا، ترجمه: غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
کروسینسکی، تادوزیوا، 1363، سفرنامه کروسینسکی، یادداشت‌های کشیش لهستانی عصر صفوی، ترجمه: عبدالرزاق دنبلی، مقدمه و تصحیح: مریم میراحمدی، تهران: توس.
کمپفر، انگلبرت، 1360، سفرنامه کمپفر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
قائم‌مقامی، جهانگیر، 1354، اسناد فارسی، عربی و ترکی در آرشیو علمی پرتغال درباره هرمز و خلیج‌فارس، تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران.
لکهارت، لارنس، 1380، تاریخ ایران: دوره صفویان، پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: جامی.
محمدیوسف مورخ، 1317، ذیل تاریخ عالم‌آرای عباسی، به‌تصحیح: سهیلی خوانساری، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
مرعشی، سیّد محمّدحسین، 1386، " امتیازهای اعطایی صفویان به هیئت‌های تبلیغی" (سندهای منتشرنشده)، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، آبان و آذر، ش 115ـ114، صص 103ـ102.
میرفندرسکی، احمد، 1341، پیدایش و سقوط امپراتوری پرتغال در هند، تهران: ابن‌سینا.
مهمید، محمدعلی، 1361، پژوهشی در تاریخ دیپلماسی ایران (قبل از هخامنشیان تا پایان قاجاریه)، تهران: میترا.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف، 1380، خلد برین (ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم)، تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات: محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
وثوقی، محمدباقر، 1393، ملوک هرمز از آغاز تا ورود پرتغالی‌ها، در تاریخ خلیج ‌فارس از قدیم‌ترین دوران تاکنون، ترجمه: هاشم آقاجری، تهران: ققنوس.
ویلسون، سر آرنولد، 1366، خلیج ‌فارس، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
هربرت، موریس، 1362، محمدرضا بیگ سفیر ایران در دربار لویی چهاردهم، ترجمه: عبدالحسین وجدانی، به‌کوشش: همایون سعیدی، تهران: نشر گزارش.
همایون، غلامعلی، 1348، اسناد مصور اروپائیان، تهران: دانشگاه تهران.
هوشنگ‌مهدوی، عبدالرضا، 1379، تاریخ روابط خارجی ایران (از صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم)، تهران: امیرکبیر.
 
لاتین
A Chronicle of the Carmelites in Persia and the papal mission of the XVII and XVII centuries, Volume 1- 2, 1939, London, Eyre and spttiswoode.
Alonso Vanes, Carlos, 2012, “The Augustians in Hormuz”, Iran and the World in the Safavid age, ed. Edmuned Herzig & willem floor, London.
Aubin, jean, 1988, L’Avenement des Safavides, Moyen orient et ocean. V. 5. Paris.
Bayani, kh, 1937, Les Relation de L’Europeoccidentale a L’Epoquesafavide, paris.
Flannery, Joan M, 2013, The Mission of the Portuguese Augustinians to Persia and Beyond (1602 – 1747). Leiden & Boston: Brill.
Richard, Francis, 1998, “Les privileges accordes aux religieux catholigues par les safavids, quelques documents im edits”, Dabireh: paris.
Latourette, Kenneth Scott, 1953, A History of Christianity,New York: Harpen.
Smith, Ronald Bishop, 1970, The First ago of the Portuguese Embassies, Navigations, and Peregrinations in Persia (1507-1524), Decatur Press.
Comentarions do Grande Afonso de Albuquerque, 2018, Capitao Geral Que Foy das Indias Orientais em Tempo do Muito poderoso Rey D. Manuel, o Primeiro Deste, Classic Reprint, Portuguese Edition.