نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تاریخ دانشگاه پیام نور

2 دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم اجتماعی، گروه تاریخ، مرکز اوز.

چکیده

بررسی تاریخ روابط ایران و آمریکا نشان می­دهد که این روابط از اواسط حکومت قاجار تا دوره مورد بررسی این پژوهش دو مرحله داشته است؛ در مرحله نخست، علی­رغم تمایل کنشگران سیاسی ایران برای حضور فعال آمریکا در عرصه سیاسی ایران، دولت­های آمریکا تحت تأثیر دکترین مونرو از مداخله در امور داخلی ایران خودداری می­کردند. در این دوره، فعالیت آمریکا در ایران غالباً در حوزه­های مذهبی، اجتماعی و اقتصادی به چشم می­خورد. این رویکرد همراه با برخی رویدادهای دیگر، تصویر ذهنی مثبتی از آمریکا در کنشگران سیاسی ایران پدید آورد و موضع­گیری آمریکا در برابر شوروی در قضیه آذربایجان، امیدواری را بیشتر کرد. با آغاز جنبش ملی شدن نفت، تداوم این تصویر ذهنی موجب شد تا بسیاری از نخبگان ایرانی انتظار داشته باشند آمریکا در اختلاف ایران و انگلستان جانب ایران را بگیرد، زیرا تحولات سیاست بین‌الملل موجب تغییر سیاست خارجی آمریکا و تلاش برای به دست آوردن جایگاه بریتانیا و حفظ منافع جهان سرمایه­داری شده بود. کودتای 28 مرداد 1332 نشان داد که خط‌مشی سیاسی کشورها برآمد هنجارها و قواعدی است که در محیط­های مختلف تغییر می­کنند. لذا این پژوهش بر آن است که بر اساس نظریه سازه­انگاری، تحولات سیاست خارجی آمریکا و بازتاب آن در ایران را از دهه­ 1320ش. تا کودتای 28 مرداد 1332 با موشکافی بیشتر بررسی نموده و نشان دهد که چگونه تصویر ذهنی کنشگران ایرانی نسبت به سیاست خارجی آمریکا و عدم درک صحیح تحولات سیاست خارجی این کشور در تصمیم­گیری­های دولت و شکست نهایی آن مؤثر واقع شد.

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند، 1377، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: کاظم فیروزمند و دیگران، تهران: نشر مرکز.
آپتون، جوزف ام.، 1361، نگرشی بر تاریخ ایران نوین، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: نیلوفر.
آوری، پیتر و دیگران، 1388، تاریخ ایران دوره پهلوی کمبریج، دفتر دوم از جلد هفتم، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
آوری، پیتر، 1376، تاریخ معاصر ایران از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه، جلد دوم، ترجمه: محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: مؤسسه عطایی.
ابتهاج، ابوالحسن، 1375، خاطرات ابوالحسن ابتهاج، جلد اول، تهران: علمی.
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره، 1390، در دهلیزهای قدرت، تهران: نشر تاریخ ایران.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن­، 1362، المآثر ولآثار، ج 1، به کوشش: ایرج افشار، تهران.
الدر، جان، 1333، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، ترجمه: سهیل آذری، تهران: نورجهان.
امیرتیمور (کلالی)، محمدابراهیم، 1380، ناگفته‌هایی از دولت دکتر مصدق، به کوشش: مرتضی رسولی‌پور، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
براون، ادوارد، 1329، انقلاب ایران، ترجمه: احمد پژوه، تهران: کانون معرفت.
بنجامین، ساموئل گرین، 1363، ایران و ایرانیان، ترجمه: حسین کردبچه، تهران: جاویدان.
بهار، ملک الشعراء، 1363، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران انقراض قاجاریه، تهران: امیرکبیر.
بیل، جیمز. ا.، 1371، شیر و عقاب، ترجمه: فروزنده برلیان، تهران: نشر فاخته.
بیل، جیمز و ویلیام راجر لوئیس، 1368، مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی و کاوه بیات، تهران: نشر نو.
پسیان، نجفقلی و خسرو معتضد، 1378، از سوادکوه تا ژوهانسبورگ (رضاخان)، تهران: نشر ثالث.
ترکمان، محمد، 1374، نامه‌های دکتر مصدق، تهران: نشر هزاران.
تمدن، محمد، 1350، اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، تهران: کتابفروشی اسلامیه، ارومیه: مؤسسه مطبوعاتی تمدن.
جامی، ن.، 1361، گذشته چراغ راه آینده است، تهران: ققنوس.
خان‌ملک (یزدی)، محمد، 1324، ارزش مساعی ایران در جنگ (1945- 1939)، ج 1، تهران: چاپخانه وزارت کشاورزی.
دلدم، اسکندر، 1371، حاجی واشنگتن، تهران: گلفام.
ریکس، توماس. ام.، "سیاست قدرت و فرهنگ سیاسی: آمریکا و ایران"، ترجمه: غلامرضا سرلک، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سوم، شماره اول و دوم، بهار و تابستان 1379، شماره مسلسل 7 و 8، 79- 56.
سلیمانی، کریم و جمیله عزیزخواه، "مخالفت علیه میلسپو در ایران"، پژوهش­های تاریخی، سال 5، شماره 3، پاییز 1392، 110- 97.
سیف‌پور فاطمی، نصرالله، 1379، گزند روزگار، تهران: شیرازه.
شوستر، مورگان، 1333 ق.، اختناق ایران، ترجمه: جلال‌الدین حسینی، کلکته: مطبعه حبل­المتین.
شیخ نوری، محمدامیر، 1388، تاریخ نفت در ایران و خاورمیانه، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
شیخ نوری، محمدامیر و محمد ولی‌پور "ایران، آمریکا، جنگ جهانی دوم"، ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی معاصر، سال پنجم، شماره 44، اردیبهشت 1385.
عاقلی، باقر، 1379، رضاشاه و قشون متحدالشکل، تهران: نشر نامک.
فاتح، مصطفی، [بی­تا]، پنجاه سال نفت ایران، تهران: کاوش.
فوران، جان، 1382، مقاومت شکننده، ترجمه: احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
کاتم، ریچارد، 1371، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه: فرشته سرلک، تهران: نشر گفتار.
کاتوزیان، محمدعلی همایون، 1373، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
کسروی، احمد، 1376، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
کینزر، استیفن، 1383، همه مردان شاه، ترجمه: شهریار خواجیان، تهران: نشر اختران.
گرانتوسکى، ا. آ. و دیگران، 1379، ‏تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه: کیخسرو کشاورزى، تهران‏: انتشارات پویش‏.
لنزوسکی، جرج، 1356، رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه: اسماعیل رائین، تهران: انتشارات جاویدان.
متینی، جلال، 1384، نگاهی به کارنامه سیاسی دکتر محمد مصدق، لس­آنجلس: شرکت کتاب.
مدنی، سیّدجلال‌الدین، 1375، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مسعود انصاری، عبدالحسین، 1374، خاطرات سیاسی و اجتماعی (مروری بر پنجاه سال تاریخ)، تهران: علمی.
مصدق، محمد، 1365، خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق، چاپ دوم، تهران: علمی
معین‌السلطنه، میرزا محمدعلی، 1363، سفرنامه شیکاگو (خاطرات حاج معین­السلطنه)، به کوشش: همایون شهیدی، تهران: انتشارات علمی.
مکی، حسین، 1361، تاریخ بیست ساله ایران، ج 3- 4- 6- 7- 8، تهران: علمی.
میلانی، عباس، 1380، معمای هویدا، تهران: اختران.
----------- ، 1392، نگاهی به شاه، تورنتو کانادا، پرشین سیرکل.
ناطق، هما، 1380، کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران، تهران: پژوهان.
نجاتی، غلامرضا، 1364، تاریخ بیست‌وپنج ساله ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
وزیری، شاهرخ، 1379، نفت و قدرت در ایران، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر، تهران: انتشارات عطایی.
ویشارد، جان، 1363، بیست سال در ایران، ترجمه: علی پیرنیا، تهران: انتشارات نوین.
هوشنگ‌مهدوی، عبدالرضا ، 1349، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: امیرکبیر.
--------------------، 1377، صحنه‌هایی از تاریخ معاصر ایران، تهران: انتشارات علمی.