نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

جنگ‌‌های ‌ایران ‌و روس‌ در سالهای 1228-1218ق./1813-1803م. و 1243-1241ق./1827-1825م. بر سر تصرف‌ منطقة قفقاز، یکی از وقایع اثرگذار ‌دو قرن‌ اخیر ایران ‌در ابعاد سیاسی‌، اجتماعی ‌و اقتصادی‌ است. در این جنگها، فتحعلی شاه قاجار (۱۱۸۵-۱۲۵۰ق./1834-1771م.) برای دفاع از کشور و مقابله با روسها به مراجع و علما متوسل شد. مجتهدان با توجه به نیاز کشور به نیروهای مردمی و پشتیبانی بیشتر از جبهههای جنگ، رسایل و فتاوا برای مقابله با روسها نوشتند. این مقاله بر آن است با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، رسایل جهادی و محتوای آنها را مورد بررسی قرار دهد. سؤال اصلی مقاله این است که در دورة قاجار چه کسانی رسالههای جهادیه نوشتند و محتوای این رسایل چیست؟ از سوی دیگر انتشار این رسالهها چه تأثیری بر جای گذاشت؟ بر این اساس، رسالههای جهادیه مورد ارزیابی قرارگرفته و نشان داده می‌شود که پربسامدترین موضوعات مطرحشده در آنها، اعلان جهاد علیه روسها، بیان وظایف فرماندهان و احکام جهاد است. معرفی اشغالگران روسی به‌عنوان کفار حربی، اطاعت و فرمانبری از فرماندهان، اشاره به وظایف حاکمان و مشروعیتبخشی به فتحعلی شاه و عباس میرزا در جنگ با روسها از جمله مواردی بود که موردتوجه علما قرارگرفته و در کتابهای جهادیه آمده است. انتشار این رسالهها باعث تجهیز قوای مردمی برای حضور در جنگ و از سوی دیگر موجب شکلگیری ادبیات جهادی و مقاومت شد.

کلیدواژه‌ها