نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد تاریخ

چکیده

همزمان با شروع جنگ اول جهانی، کشور ایران دچار مصائب و مشکلات فراوانی شد و مناطق مرزی در غرب و شمال‌غرب، مورد تاخت و تاز عثمانی و روسیه قرار گرفت. در این دوره، ایالت آذربایجان، خصوصاً شهرهای غرب دریاچه ارومیه، دچار مشکلات عدیده‌ای شدند. شهرهای ارومیه و سلماس و خوی بیش از دیگر مناطق مورد غارت و کشتار و چپاول قرار گرفتند. اما آنچه مهم است، اینکه در این دوره، مسیحیان ساکن در این منطقه، اعم از آشوری و ارمنی در پی استقلال‌خواهی و ایجاد سرزمین مستقل برآمدند. کوچ اجباری مسیحیان ساکن شرق عثمانی که به جیلو معروف بودند، از علل مهم ایجاد اندیشه تفکر استقلال‌خواهی بود. تنوع قومی و زبانی، زندگی عشیره‌ای و ایلیاتی، حضور فعال میسیونرهای مذهبی و جبهه‌بندی‌های سیاسی و سرزمینی دولت‌های درگیر در جنگ اول جهانی، بهویژه کشورهای همسایه ایران؛ روسیه و عثمانی از عوامل مؤثر در ظهور ایده و اندیشه استقلال‌ و جدایی‌طلبی مسیحیان غرب دریاچه ارومیه بود. این پژوهش، در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که چرا مسیحیان ساکن غرب دریاچه‌ ارومیه به فکر استقلال افتادند و رؤیای ایجاد سرزمین آشور را در سر پروراندند و به همدستی با جیلوها و روس­ها پرداختند.

کلیدواژه‌ها

آقاسی، مهدی، 1350، تاریخ خوی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
اتابکی،‌ تورج، 1389، "پیش به سوی شرق: فعالیت تشکیلات سری عثمانی در ایران"، مجموعه مقالات ایران و جنگ جهانی اول، آوردگاه ابردولت‌ها، ویراسته: تورج اتابکی، ترجمه: حسن افشار، تهران: نشر ماهی.
---------، "آذربایجان و ناسیونالیسم ایرانی"، گفتگو، 1381، شماره 33، صص. 36-17.
الدر، جان، 1333، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، ترجمه: سهیل آذری، تهران: نورجهان.
انزلی، حسن، 1378، ارومیه در گذر زمان، ارومیه: انتشارات انزلی.
اسکندری، ابراهیم، 1366، ساختار و سازمان ایلات و شیوه معیشت عشایر آذربایجان غربی، ارومیه : انتشارات انزلی.
برومند، صفورا و ویدا همراز، "نگاهی به فعالیت مبلغان ارتدوکس در ایران از آغاز ورود تا مشروطیت"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، 1380، سال 2، شماره 6 و 5، صص. 92-69.
بهار، محمدتقی، 1371، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: امیرکبیر.
بیات، کاوه، 1369، ایران و جنگ جهانی اول (اسناد وزارت خارجه)، به‌کوشش: کاوه بیات، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
تمدن، محمد، 1350، اوضاع ایران در جنگ جهانی اول (تاریخ رضائیه)، ارومیه: انتشارات مؤسسه مطبوعاتی تمدن.
توفیق، رحمت‌اله، 1393، تاریخچه ارومیه (یادداشت‌هایی از سال‌های جنگ اول جهانی و آشوب بعد از آن)، چاپ دوم، تهران: انتشارات پردیس دانش.
جمالزاده، محمدعلی، "مشاهدات شخصی من در جنگ جهانی اول"، هور، 1350، سال اول، شماره 2، صص. 25-18.
خسروزاده، سیروان،‌ 1397، راه بیسرانجام؛ نگاهی به سرگذشت آسوریان در جنگ جهانی اول، تهران: نشر شیرازه.
 دهقان، علی، 1348، سرزمین زرتشت، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
دیگار، ژان پیر، برنار هورکاد و یان ریشار، 1377، ایران در قرن بیستم، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی، تهران: البرز.
 ریاحی، محمدامین، 1372، تاریخ خوی، تهران: انتشارات توس.
رائین، اسماعیل، 1351، قتل عام ارمنیان در دوران سلاطین آل عثمان، تهران: مازگرانیک.
 رایت، دنیس، 1357، انگلیسی‌ها در میان ایرانیان در طول دوره‌ قاجاریه (1921-1787 م.)، ترجمه: غلامحسین صدری‌‌افشار، تهران: دنیا.
 رینگر، مونیکا ام.، 1385، آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه: مهدی حقیقت‌خواه، چاپ دوم، تهران: ققنوس.
 زارع شاهمرسی، پرویز، 1385، آذربایجان ایران و آذربایجان قفقاز، تبریز: اختر.
 زیرینسکی، مایکل،1380، "میسیونرهای پرسبیتری آمریکایی در شهر ارومیه در جنگ جهانی اول"، ایران در جنگ جهانی اول، مجموعه مقالات، به‌کوشش: صفا اخوان، تهران: وزارت امور خارجه.
سایکس، سرپرسی، 1363، تاریخ ایران، جلد دوم، ترجمه: سید محمد فخرداعی، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
سپهر، احمدعلی (مورخ الدوله)، 1336، ایران در جنگ بزرگ 1918 1914م.، تهران: پژواک کیوان.
سویتو چفسکی، تادیوش، 1381، آذربایجان روسیه، شکل‌گیری هویت ملی در یک جامعه مسلمان، ترجمه: کاظم فیروزمند، تهران: نشر شادگان.
فرساد، منوچهر، "نظری به تاریخ و درس عبرت"، روزنامه کاوه، ربیع‌الاول 1335ق./ ژانویه 1917م.، برلن، شماره 17، صص. 8-1.
کاتوزیان، محمدعلی، 1380، دولت و جامعه در ایران (انقراض قاجار و استقرار پهلوی)، ترجمه: حسن افشار، تهران: مرکز.
کاویانپور، احمد، 1344، تاریخ رضائیه، تهران: آسیا.
کحال‌زاده، ابوالقاسم، 1370، دیده‌ها و شنیده‌ها "خاطرات میرزا ابوالقاسم کحال‌زاده منشی سفارت امپراطوری آلمان در ایران در مورد مشکلات ایران در جنگ بینالملل 1918-1914م.»، به‌کوشش: مرتضی کامران، تهران: البرز.
کدی، نیکی، آر.، 1381، ایران در دوران قاجار و برآمدن رضاخان، ترجمه: مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
کسروی، احمد، 1350، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
 -----------، 1363، تاریخ مشروطه ایران، جلد یک، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
لوفت، جی. پی.، "سیاست بریتانیا در شرق ایران طی جنگ جهانی اول"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، تابستان و پاییز1380، شماره 8 و7، صص. 65-11.
مکی، حسین، 1385، تاریخ بیست ساله ایران، جلد یک، تهران: امیرکبیر.
ملائی‌توانی، علیرضا، 1378، ایران و دولت ملی در جنگ جهانی اول، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
معتمدالوزاره، رحمت‌الله خان، 1389، ارومیه در محاربه عالم‌سوز (از مقدمه نصارا تا بلوای اسمعیل آقا 1300-1298ش.)، چاپ دوم، به‌کوشش: کاوه بیات، تهران: اکسیر.
مینورسکی، ولادیمیر، 1377، تاریخ تبریز، چاپ اول، ترجمه: عبدالعلی کارنگ، تبریز: بینا.
نصیری‌مقدم، محمدناصر، 1374، گزیده اسناد دریای خزر و مناطق شمالی ایران در جنگ جهانی اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
نیکتین، بازل، 1326، ایرانی که من شناختهام، با مقدمه‌ای از: ملک‌الشعرا بهار، ترجمه: بهرام فره‌وشی، تهران: نورمعرفت.
وزارت امور خارجه، 1372، گزینه اسناد سیاسی ایران و عثمانی دوره قاجاریه، جلد ششم، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
هدایت، مهدیقلی خان، 1361، خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
 
Maher A.,Kamal, K. ,1994; During the First World War, Translated by Ali Maher Ibrahim, For Reviewer by Akram Jaff, London:SaqiBooks.