نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ دانشگاه تبریز،ایران

2 پژوهشگر تاریخ و مدرس دانشگاه تبریز، تبریز - ایران

3 دانشکده حقوق دانشگاه تبریز

چکیده

رسمیت‌یافتن مذهب تشیع توسط صفویان در ایران به‌عنوان مسئله‌ای چالش‌برانگیز برای دولت‌های هم‌مرز با ایران از جمله خانات محلیِ تحت حاکمیت ازبک‌ها در منطقۀ آسیای مرکزی، بازتاب داشت. نمودهای عینی مواضع و سیاست خانات خیوه و خوارزم در قبال صفویان از آغاز تا اضمحلال، موازی با خوانش‌های خودمختاری در ابتدای تأسیس، تحت سلطه‌بودن در دورۀ شاه عباس بزرگ و  استقلال از ایران در دورۀ فروپاشی انعکاس یافتند. در راستای این مسئله، سیاست‌های تحریک‌آمیز و توسعه‌طلبانۀ خانات منطقۀ خوارزم، هم‌زمان با اواخر دورۀ حکومت صفویان، حاکمیت ایران آن دوره را برای مدتی با چالش جدّی مواجه ساخت. رهیافتی در باب مسئلۀ مذکور که شروع آن توسط افغان‌ها و تداوم آن با پشتیبانی و حمایت خوانین وقت آسیای مرکزی در خیوه تحت حاکمیت شیرغازی خان و بعد ایلبارس خان تدارک و پشتیبانی می‌شدند و نیز رهیافتی در باب مسئلۀ هم‌عرض با آن، هنگام لشکرکشی نادر شاه به هند و همانا ورود شورشیانی از منطقۀ خوارزم به هدایت و تحریک ایلبارس، خان وقت خیوه به منطقۀ خراسان درخور توصیف هستند؛ تحولاتی که در نوع خود از جمله علت‌های توجه و لشکرکشی نادر به منطقۀ خوارزم بودند. پژوهش حاضر بر اساس این مسئله شکل گرفته است که روابط سیاسی نادر شاه با خانات خیوه به چه شکل بود و به چه نتایجی منتهی گردید؟

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آوری، پیتر، گاوین هامبلی و چارلز ملویل، 1391، تاریخ ایران کمبریج، ج ۷- قسمت اول از نادر شاه تا زندیه، ترجمۀ: دکتر تیمور قادری، تهران: مهتاب.
آرونوا، م. ر. و ک. ز. اشرافیان، 1352، دولت نادر شاه افشار، ترجمۀ: حمید مؤمنی، ]بی‌جا[: شبگیر.
استرآبادی، میرزا مهدی خان، 1377، تاریخ جهانگشای نادری، به‌تصحیح: سید عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اوتر، ژان، 1363، سفرنامه ژان اوتر (عصر نادر شاه)، ترجمۀ: دکتر علی اقبالی، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
پیگولوسکایا و دیگران، 1349، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هیجدهم، ج۲، ترجمۀ: کریم کشاورز، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
حسینی فسائی، حسن، 1378، فارس‌نامه ناصری، ج 1، به‌تصحیح: منصور رستگار فسائی، تهران: امیرکبیر.
سامی، عبدالعظیم، 1962، تاریخ سلاطین منغیتیه، ترجمه و ایضاحات: ل. م. یپیفانوا، مسکو: ]بی‌نا[.
سردادور، ابوتراب، 1354، تاریخ نظامی و سیاسی دوران نادرشاه، ]بی‌جا[: ستاد بزرگ ارتشتاران.
طهرانی (وارد)، محمدشفیع، 1349، تاریخ نادرشاهی (نادرنامه)، به‌اهتمام: رضا شعبانی، ]بی‌جا[: بنیاد فرهنگ ایران.
قدوسی، محمدحسین، 1339، نادرنامه، ]بی‌جا[: نشریه انجمن آثار ملی خراسان.
قوزانلو، جمیل، 1310، قشون‌کشی به ممالک توران (ترکستان غربی، بخارا، خیوه و ترکستان)، تهران: ]بی‌نا[.
کستنکو، 1383، شرح آسیای مرکزی و انتشار سیویلیزاسیون روسی در آن، ترجمۀ: مادروس داودخانف، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
کولایی، الهه، 1376، سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران: سمت.
گروسه، رنه، 1377، امپراتوری صحرانوردان، ترجمۀ: عبدالحسین میکده، تهران: علمی و فرهنگی.
لکهارت، 1331، نادر شاه، ترجمۀ: مشفق همدانی، تهران: نشریات کتاب‌فروشی ابن‌سینا و بنگاه مطبوعاتی صفی علی شاه.
مالکوم، سر جان، 1362، تاریخ ایران، ج 2، ترجمۀ: میرزا اسماعیل حیرت، تهران: یساولی.
مروی، محمدکاظم، 1374، عالم‌آرای نادری، به‌تصحیح: دکتر محمدامین ریاحی، تهران: علمی.
مینورسکی، 1356، تاریخچه نادرشاه، ترجمۀ: رشید یاسمی، تهران: سیمرغ.
مینورسکی و دیگران، 1381، ایران در زمان نادر شاه، ترجمۀ: رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
میمندی‌نژاد، محمدحسین، 1362، زندگی پرماجرای نادر شاه افشار، ]بی‌جا[: جاویدان.
رضا شعبانی (به‌کوشش)، 2536، حدیث نادرشاهی، تهران: دانشگاه ملی ایران.
هدایت، رضاقلی خان، 1380، تاریخ روضه الصفای ناصری، جلد ۸، به‌تصحیح: جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
هنوی، جونس، 1346، زندگی نادر شاه، ترجمۀ: اسماعیل دولتشاهی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.