نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی
نویسنده
علوم سیاسی دانشگاه رازی
چکیده
در قرن نوزدهم میلادی، ایران در کانون سیاست خارجی قدرتهای بزرگ قرار داشت که در واقع بیانگر اهمیت راهبردی این سرزمین به‌منظور تأمین و تضمین منافع قدرتهای مزبور بود. هدف از پژوهش حاضر آن است که سیاست خارجی ایران و فرانسه را بر اساس نظریه نظام جهانی و با تأکید بر بازه زمانی 1848-1798م. بررسی کند که هم‌زمان با دوره سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار بود. پرسش اصلی این است که چه مؤلفه‌ها و عواملی در تعیین و تنظیم سیاست خارجی ایران و فرانسه در زمان یادشده تأثیرگذار بودند؟ آیا از سرگیری روابط خارجی ایران و فرانسه در دوره قاجار بر پایه نگرش و منافعی مشترک انجام گرفت؟ یافته‌های تاریخی از اهداف واحد، خواستههای مشترک و تعقیب منافع دوسویه از طرف این دو کشور حکایت می‌کنند؛ اما با توجه به بررسیهای انجام‌شده می‌توان چنین اظهار کرد که منافع کشورهای نیمه‌مستقل همچون ایران در راستای موقعیت دولت‌های مرکزی و پیرامونی در نظام جهانی و همچنین در ارتباط با رقابت قدرتهای بزرگ تعریف می‌شد و بنا بر این، مناسبات دو کشور ایران و فرانسه در تمام جنبه‌های سیاست خارجی بر اساس گزاره وابستگی تعیین و تنظیم می‌گردید.
کلیدواژه‌ها
منابع و مآخذ
فارسی:
آوری، پیتر، 1373، تاریخ معاصر ایران؛ از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه، ترجمه: محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: عطایی.
اتحادیه، منصوره، ]بیتا[، گوشههایی از روابط خارجی ایران، تهران: آگاه.
احمدی، حمید، 1376، "ساختارگرایی در نظریه روابط بینالملل"، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، س 19، ش 37، صص140-111.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، 1357، صدر التواریخ یا تاریخ صدور قاجار (شرح‌‌حال یازده نفر از صدراعظمهای پادشاهان قاجار)، تهران: روزبهان.
الگار، حامد، 1369، دین و دولت در ایران؛ نقش علما در عصر قاجار، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.
انصافپور، غلامرضا، 1362، ایران و ایرانی به تحقیق در صد سفرنامه خارجی (مربوط به دوران قاجاریان)، تهران: زوار.
بشیریه، حسین، 1391، جامعهشناسی سیاسی (نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی)، تهران: نی.
بن‌تان، آگوست، 1354، سفرنامه بن‌تان، ترجمه: منصوره اتحادیه، تهران: سپهر.
بهنام. جمشید، 1375، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: فرزان روز.
بوشاسب، فیضالله، 1373، "بررسی تاریخ روابط خارجی ایران با غرب در اوایل دوره قاجار"، فصلنامه مصباح، س۳، ش12، صص175- 165.
پناهی‌سمنانی، محمد احمد، 1376، فتحعلی شاه قاجار (سقوط در کام استعمار)، تهران: نمونه.
پیرنیا، حسن و عباس اقبال آشتیانی، 1388، تاریخ کامل ایران، تهران: بهزاد.
تاجبخش، احمد، 1362، سیاستهای استعماری در روسیه تزاری، انگلستان و فرانسه در ایران (اقتباس از اسناد سیاسی وزارت خارجه فرانسه)، تهران: اقبال.
توکلی‌طرقی، محمد، 1369، "اثر آگاهی از انقلاب فرانسه در شکلگیری انگاره مشروطیت در ایران"، مجله تحقیقات ایرانشناسی، س ۸، ش 3، صص 439-411.
حائری، عبدالهادی، 1367، نخستین رویاروییهای اندیشهگران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
حافظنیا، محمدرضا، 1388، جغرافیای سیاسی ایران، تهران: سمت.
خوجملی، عبدالوهاب، 1392، "تبیین موقعیت ژئوپلیتیک ایران"، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، س۱۲، ش44، صص86-71.
دورانت، ویل، 1380، تاریخ تمدن؛ عصر ناپلئون، ترجمه: اسماعیل دولتشاهی و علی‌اصغر بهرامبیگی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دوگاردان، کنت آلفرد، 1362، مأموریت گاردان در ایران، ترجمه: عباس اقبال، تهران: نگاه.
روده، جرج، 1380، انقلاب کبیر فرانسه و پیامدهای جهانی آن، ترجمه: مجید امین‌مؤید، تهران: اشاره.
روشن‌ضمیر، مونیکا، 1356، "نفوذ سیاسی انگلیس در دربار قاجار و رقابت با سیاست فرانسه در ایران"، مجله بررسیهای تاریخی، س 12، ش 7، صص40-13.
زیباکلام، صادق، 1388، ما چگونه ما شدیم؟، تهران: روزنه.
------------، 1392، سنت و مدرنیته؛ ریشهیابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، تهران: روزنه.
سازمند، بهاره، 1390، سیاست خارجی قدرتهای بزرگ، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران.
ساسانی، خان‌ملک، 1354، سیاستگران دوره قاجار، تهران: بابک.
ساعی، احمد، 1384، توسعه در مکاتب متعارض، تهران: سمت.
----------، 1388، "ﻧﻘﺪ ﻭ ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻈﺎﻡ ﺟﻬﺎنی: ﻣﻮﺍﻓﻘﺎﻥ ﻭ ﻣﻨﺘﻘﺪﺍﻥ"، فصلنامه مطالعات سیاسی، س۲، ش ۵، صص 25-1.
----------، 1390، مسائل سیاسی- اقتصادی جهان سوم، تهران: سمت.
سلیمی، حسن، 1375، "تأملی در نظریه نظام جهانی"، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، س 11، ش 108-107، صص99-88.
شمیم، علی‌اصغر، 1389، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: بهزاد.
علم، محمدرضا و محمد امیری، 1386، "بازشناسی روابط خارجی ایران در دوره استبداد صغیر با تکیه بر دیدگاههای حبلالمتین کلکته"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، س 9، ش 31، ص 113-94.
علمداری، کاظم، 1379، چرا ایران عقب رفت و غرب پیش رفت؟، تهران: توسعه.
قائم‌مقامی، جهانگیر، 1345، "ورقی از تاریخ ارتش ایران: روابط نظامی ایران و فرانسه در دوره صفویه"، دو ماهنامه بررسیهای تاریخی، سال 1، ش 2 و 1، صص124-105.
کاووسی‌عراقی، محمدحسن، 1376، اسنادی از روابط ایران و فرانسه، تهران: وزارت امور خارجه.
----------------------، 1385، "سندی چاپ‌نشده در باره حمایت دولت فرانسه از کاتولیکهای ایران در عصر ناصری"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، س 8، ش 27- 26، صص102-101.
کجباف، علی‌اکبر و محسن مرسلپور، 1386، "بررسی دلایل و عوامل توسعه نیافتن روابط ایران و فرانسه در دورۀ صفویه"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، س 9، ش 31، صص42-15.
گلمحمدی، حسن، 1368، فتحعلی شاه و قضاوت تاریخ، تهران: نسل دانش.
مارکام، کلمنت، 1367، تاریخ ایران در دوره قاجار، ترجمه: میرزا رحیم فرزانه، تهران: فرهنگ ایران.
لنزوسکی، جرج، 1356، رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه: اسماعیل رائین، تهران: جاوید.
نظام‌مافی، منصوره، 1349، "عوامل مؤثر در تعیین سیاست خارجی ایران در عهد آقا محمد شاه و فتحعلی شاه قاجار"، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، س 2، ش 2، صص158-125.
نفیسی، سعید، 1344، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، ج۱، تهران: بنیاد.
نقیبزاده، احمد، 1394، تاریخ دیپلماسی و روابط بینالملل؛ از پیمان وستفالی تا امروز، تهران: قومس.
نوایی، عبدالحسین، 1369، ایران و جهان؛ از قاجاریه تا پایان عهد ناصری، تهران: هما.
نوذری، حسینعلی، 1392، "والرشتاین و نظریه نظامهای جهانی"، روزنامه شرق، س۱۱، ش1966، ص 7.
هدایت، رضاقلی خان، 1380، تاریخ روضه‌الصفای ناصری، ج 13، (دوره 15 جلدی)، به‌تصحیح: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
هوشنگ‌مهدوی، عبدالرضا، 1379، تاریخ روابط خارجی ایران؛ از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر.
والرشتاین، امانوئل، 1376، "آینده نظام جهانی سرمایه‌داری در دوره پس از جنگ سرد"، ترجمه: حمید احمدی، فصلنامه راهبرد، س 6، ش 13، صص88-79.
-----------------، 1388، مقدمهای بر تحلیل نظام جهانی، ترجمه: حسین عسگریان، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر.
لاتین:
Worsley, Peter, 1985, Modern Sociology: Introductory Readings, Penguin Book: London.
)