نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانش آموخته گروه تاریخ دانشگاه شیراز

2 عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز

چکیده

ظهور ناپلئون در عرصه رقابتهای بین‌المللی و نزدیکی او به دولت قاجار با هدف ضربهزدن به منافع انگلیس در هند و همچنین توسعهطلبی روسها در ایران با همین هدف باعث شد که انگلیسی‌ها بیش از پیش به موقعیت سوقالجیشی ایران پی ببرند؛ بنا بر این، پای ایران نیز ناخواسته به عرصه سیاست جهانی باز شد. اندکی بعد با رفع خطر فرانسه، رقابت اصلی میان روس و انگلیس در ایران آغاز شد. در راستای این رقابت‌ها، مهمترین سازمانی که برای تأمین منافع دولت‌های مزبور بنا شد، کنسولگری‌ بود که در شهرهای مختلف ایران تأسیس شد. اصفهان از جمله این شهرها بود که موقعیتی ویژه به‌عنوان محل تلاقی راههای شمال- جنوب در مرکز ایران داشت و روس و انگلیس یکی پس از دیگری کنسولگریهای خود را با رویکردی متفاوت در این شهر تأسیس نمودند. پژوهش حاضر سعی دارد با روش توصیفی- تحلیلی، رویکرد کنسولگری انگلیس در اصفهان را تبیین کند. یافتههای پژوهش حاضر بیانگر آن هستند که کنسولگری انگلیس در اصفهان، رویکردی دوگانه داشت: الف) برتری تجاری انگلیس در اصفهان؛ ب) | ایجاد کمربند دفاعی در خط مرکزی ایران با هدف جلوگیری از نفوذ روس‌ها به خلیج فارس و هند. افزون بر آن، کنسولگری انگلیس در اصفهان، اهداف فرهنگی و مذهبی را نیز برای کشور خود تأمین می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آبادیان، حسین، 1376، دین و جنبش ضدرژی، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
اخوان، صفا، 1380، ایران و جنگ جهانی اول، مجموعه مقالات سمینار، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه.
اسکراین، سرکلارمونت، 1363، جنگهای جهانی در ایران، ترجمه: حسین نجف‌آبادی فراهانی، ]بی‌جا[: نوین.
افشار یزدی، محمود، 1385، سیاست اروپا در ایران، چ ۸، ترجمه: ضیاءالدین دهشیری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
الهی، همایون، 1368، خلیج فارس و مسائل آن، تهران: اندیشه.
اوبن، اوژن، 1388، ایران امروز (سفرنامه اوبن سفیر فرانسه در ایران)، تهران: ]بی‌نا[.
براون، ادوارد، 1337، انقلاب ایران، ج۲، ترجمه و حواشی: احمد پژوه، تهران: معرفت.
پالمر، رابرت روزول، 1383، تاریخ جهان نو، ج ۲، چ ۴، ترجمه: ابوالقاسم طاهری، تهران: امیرکبیر.
جناب، محمدعلی، ]بی‌تا[، خلیج فارس: آشنایی با امارات آن، ]بی‌جا[: ]بی‌نا[.
حاجیان‌پور، حمید و سید میرعبدالرضا حسینی، 1398، "اهداف و کارکردهای کنسولگری بریتانیا و تعامل آن با کمپانی هند شرقی در شیراز 1344-1321ق."، دوفصلنامه مطالعات شبه‌قاره، دانشگاه سیستان و بلوچستان، س۱۱، ش۳۶، صص32-9.
حسن‌نیا، محمد، 1391، خلیج فارس در رقابت‌های روس و انگلیس در اوایل سده بیستم، به‌نقل از: خیراندیش، عبدالرسول و مجتبی تبریزنیا، پژوهشنامه خلیج فارس، چ ۱، تهران: خانه کتاب.
ذوقی، ایرج، 1370، تاریخ سیاسی، اقتصادی نفت ایران، تهران: پاژنگ.
رابرت، ُسر دنیس، ]بی‌تا[،  ایرانیان در میان انگلیسی‌ها، ترجمه: کریم امانی، تهران: ]بی‌نا[.
رابینو، لویی، 1363، دیپلمات‌ها و کنسول‌های ایران و انگلیس، ترجمه: غلامحسین میرزاصالح، تهران: نشر تاریخ ایران.
روزنامه زاینده‌رود اصفهان، 1332ق.، ش 14.
رونوون، پی‌یر، 1370، تاریخ روابط بین‌الملل در قرن نوزدهم، ج ۱و۲، ترجمه: قاسم صنعوی، مشهد: آستان قدس رضوی.
سایکس، سر پرسی مالزورث، 1366، تاریخ ایران، ج 2، ترجمه: سید محمدتقی فخرداعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
----------------------، 1363، سفرنامه سایکس، چ ۱، ترجمه: حسین سعادت‌نوری، تهران: لوحه.
سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر (به‌کوشش)، 1383، وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه‌نویسان انگلیس در ولایات جنوبی ایران، تهران: آسیم.
کاظم‌بیکی، محمدعلی، 1390، "کنسولگری بریتانیا در ایالات جنوبی دریای مازندران در دوره قاجار و کارکنان محلی آن"، مجله تحقیقات تاریخ اجتماعی، س۱، ش 2، پائیز و زمستان، صص 99-71.
کاظم‌زاده، فیروز، 1354، روس و انگلیس در ایران 1914-1864 پژوهشی در باره  امپریالیسم، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: فرانکلین.
کتاب آبی، 1377،  انقلاب مشروطه ایران به روایت اسناد وزارت امور خارجه انگلیس، به‌اهتمام: رحیم ملک‌زاده، تهران: مازیار.
کتاب نارنجی، 1367، بر اساس اسناد وزارت امور خارجه روسیه، ج ۱و۲، به‌کوشش: احمد بشیری، تهران: نور.
کرزن، جرج ن.، 1362، ایران و قضیه ایران، ج۲، ترجمه: غلامعلی وحیدمازندرانی، تهران:‌‌‌‌‌‌ انتشارات علمی و فرهنگی.
کمالی، مریم، 1390، "اسناد پارلمانی انگلستان، اسناد کنسولگری انگلستان در اصفهان 190۶-190۱"،  فصلنامه اسناد بهارستان، ش۱، س۱، صص253-240.
گرثویت، جن راف، 1379، تاریخ سیاسی، اجتماعی بختیاری، ترجمه و حواشی: مهراب امیری، تهران: سهند.
گریوز، رز، 1387، روابط ایران با بریتانیای کبیر و هندوستان، در: آوری، پیتر و دیگران، تاریخ ایران کمبریج (دوره افشار، زند و قاجار)، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
لنزوسکی، جورج، 1353، رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه: اسماعیل رائین، تهران: جاویدان.
لوکاس، هنری، 1372،  تاریخ تمدن، ج ۲، چ ۲، ترجمه: عبدالحسین آذرنگ، تهران: کیهان.
لیتل فیلد، هنری، 1373، تاریخ اروپا از سال 1815 به بعد، چ۲، ترجمه: فریده قرچه‌داغی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ماله، آلبر، 1384، تاریخ آلبر ماله، ج ۶و۷، ترجمه: حسین فرهودی، تـهران: سمیر.
محمود، محمود، 1353، تاریخ سیاسی ایران و انگلیس، ج ۲، تهران: اقبال.
مرادی، مسعود و معصومه صاحب‌کاران، 1391، "کنسولگری بریتانیا در خراسان و نقش آن در گسترش نفوذ انگلیسی‌ها در جنوب شرق ایران"، مجله مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، سال ششم، شماره دوم (پیاپی 23- زمستان9، صص160-145.
مرادی‌خلج، محمدمهدی و رضا صحت‌منش، 1393، "اهداف و کارکردهای کنسولگری انگلیس در کرمان و سیستان 1333-1312ق."، مجله تاریخ ایران، ش 5/74، تابستان و پائیز، صص 87-55. 
مورخ‌الدوله سپهر، احمد، 1362، ایران در جنگ بزرگ، چ ۲، تهران: ادیب.
مهندس، میرزا رضا، 1386، سفرنامه، به‌کوشش: مجید نیک‌پور، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
میرزاصالح، غلامحسین، 1365، اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس و روسیه و عثمانی، ج 1، تهران: تاریخ ایران.
نزیو، پیوکارلوتر، 1359، رقابت روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه: عباس آذرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ویلسن، سر آرنولد، 1366، خلیج فارس، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: ‌انتشارات علمی و فرهنگی.