نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

در این پژوهش، به‌منظور تبیین عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری در عرصه سیاست خارجی عصر پهلوی دوم، به بررسی تصمیم‌گیرندگان رسمی این عرصه پرداخته می‌شود. این پژوهش بر اساس مدل جیمز روزنا، پنج عامل مورد نظر این مدل یعنی عامل فردی، نقشی، دولتی، اجتماعی و بین‌المللی را مورد تفکیک و بررسی قرار می‌دهد. در این راستا، بازیگران عرصه سیاست خارجی این دوره، بازشناسی شده و قدرت و میزان تأثیرگذاری هریک در قالب متغیر‌های پنج‌گانه روزنا مورد کنکاش قرار می‌گیرد. استبداد در عرصه تصمیم‌گیری در این دوره موجب تقلیل نقش سایر مؤلفه‌ها از جمله تصمیم‌گیرندگان بوروکراتیک سیاست خارجی کشور (قوه مجریه، دربار و قوه مقننه) شده بود و فعالیت این نهادها صرفاً در تأیید اوامر شاه خلاصه می‌شد. تصمیم‌گیرندگان به‌جای تصمیم‌گیری بر اساس اصول، خط‌مشی و قواعد سازمانی، خود را در مقابل فرد (شاه) پاسخگو می‌دانستند و معیار ارتقای افراد نیز نه بر اساس شایستگی و لیاقت، بلکه برمبنای میزان وفاداری به شخص شاه سنجیده می‌شد. به اعتقاد نویسنده، در این دوره تصمیمات حوزه سیاست خارجی متأثر از عناصر شناختی و عموماً توسط شاه اخذ می‌شد و در بین متغیر‌های پنج‌گانه دخیل، متغیر فرد و پس از آن، نظام بین‌الملل بیشترین تأثیر را در اخذ تصمیمات سیاست خارجی داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی:
ازغندی، علیرضا، 1374، "بازیگران رسمی قدرت سیاسی ایران (عصر پهلوی)"، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، ش 7، صص 995-959.
------------، 1376، روابط خارجی ایران؛ دولت دست‌نشانده 1357-1320، تهران: قومس.
------------، 1383، روابط خارجی ایران، تهران: قومس.
بهروز، مازیار، 1381، شورشیان آرمان‌خواه: ناکامی چپ در ایران، ترجمه: مهدی پرتوی، تهران : ققنوس.
پارسونز، آنتونی، 1363، غرور و سقوط، ترجمه: منوچهر راستین، تهران: هفته.
پهلوی، محمدرضا، 1340، مأموریت برای وطنم، تهران: [بی‌نا].
چمنکار، محمدجعفر، 1393، "زمینه‌های مداخله نظامی دولت پهلوی دوم در بحران ظفار"، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، ش 13، صص 47-23.
حسنی‌قره‌تپه، مهرداد، 1395، "بررسی نقش ساختار نظام دوقطبی و جنگ سرد بر آرایش نیروهای سیاسی در ایران (57-1320)"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تبریز.
خسروی، ابوذر، 1384، "جایگاه بحرین و جزایر سه‌گانه در سیاست خارجی ایران دوران پهلوی دوم"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
ذاکراصفهانی، علیرضا، 1385، "ایران و بازیگران جنگ ظفار"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ش 28، صص 197-181.
زینلی‌خیرآباد، فاطمه، 1390، "سیاست خارجی ایران نسبت به شوروی از کودتای 28 مرداد تا سقوط سلطنت"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه خوارزمی.
علم، اسداله، 1371، گفتگوهای من با شاه، تهران: طرح نو.
علی‌اکبری‌بایگی، علی‌اکبر، 1384، "اوامر ملوکانه"، ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، ش 31 و 32، صص 78-67
فردوست، حسین، 1370، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران: اطلاعات.
قاسمی، عباس، 1384، "بحران کانال سوئز و سیاست ایران در قبال آن"، مجله تاریخ معاصر ایران، ش 36، صص 112-101. 
کارو دانکوس، هلن، 1367، نه جنگ نه صلح، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی، تهران: نو.
کاظمی، علی‌اصغر، 1370، زنجیزه تنازعی در سیاست و روابط بین‌الملل، تهران: قومس.
متقی، ابراهیم، 1378، "جهت‌گیری سیاست خارجی ایران و نقش ملی ایران از کودتا تا انقلاب اسلامی"، فصلنامه مفید، شماره 19، صص 206-177.
منتظری، حمیدرضا، 1393، "بررسی روابط ایران و اتحاد جماهیر شوروی در دوره پهلوی دوم"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ش 59-58، صص 205-171.
موسوی‌نیا، سیدرضا، 1391، الگوهای تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ایران؛ بررسی مقایسه‌ای دوران پهلوی دوم و جمهوری اسلامی، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
موسوی، سیّد حمید، 1400، "بررسی نقش متغیر‌های دخیل در تصمیم‌گیری سیاست خارجی پهلوی دوم از 1332 تا 1357 بر اساس مدل جیمز روزنا"، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، ش 48، صص 350-327.
میثمی، لطف‌الله، 1388، "جایی برای دیکتاتور نبود"، دوماهنامه چشم‌انداز ایران، شم88 و فروردین 89، صص 22-21.
میرفندرسکی، احمد، 1382، در همسایگی خرس؛ دیپلماسی و سیاست خارجی ایران، تهران: علم.
میلانی، جمیل، 1393، "چرخش در سیاست خارجی ایران در دهه بعد از کودتای 28 مرداد 1332" ، فصلنامه سیاست، ش 4، صص 86-77.
میلانی، عباس، 1380، معمای هویدا، تهران: اختران.
نادری‌باب‌اناری، مهدی، 1388، "پارادوکس احزاب سیاسی در دوران پهلوی دوم"، فصلنامه ره‌آورد سیاسی، ش24 و 25، صص 46-27.
ندائی‌سدهی، علی‌اکبر، 1394، "بررسی عوامل جدایی بحرین از ایران، آثار و پیامدها"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه پیام‌نور قزوین.
واعظ، نفیسه، 1388، "تأثیر متغیر شخصیت در فرآیند تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ایران در واپسین دهه حکومت پهلوی دوم"، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، ش 2، صص 41-3.
هوشنگ‌مهدوی، عبدالرضا، 1380، "ارزیابی سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی دوم"، مجله علوم سیاسی، سال چهاردهم، ش 16، صص 30-7.
 
 
لاتین:
Rosenau, James, 1971, The Scientific Study of Foreign Policy, New York, Free press.
-------------------, 1971, "Tracing the Outline of a Field in the Scientific of Foreign Policy", New York, the Frec Press.
Rosenau, J. N. 1996, “Powerful Tendencies, Startling Discrepancies and Elusive Dynamic, The Challenge of Studying World Politics in a Turbulent Era”, Australian Journal of International Affairs, 50 (1), 23-30.
Maos, Zeev& Bruce Russett, 1993, Normative and Structural Causes of Democratic Peace, American political science Review, Vol. 87, 624-638.