نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اراک

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی

چکیده

نقش خلیج ‌فارس در تعاملات جهانی موجب شده است تا همیشه به عنوان نقطه‌ای کانونی توجه قدرت‌های فرامنطقه‌ای را جلب کند. نفوذ این قدرت­ها در این منطقه، از قرن شانزدهم میلادی به سبب اهمیت تجاری خلیج فارس آغاز شد و بعدها به خاطر اهمیت سیاسی- نظامی آن، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. در دوران قاجاریه به واسطة افزایش چشمگیر رفت و آمد بیگانگان به ایران، بر شمار سفرنامه­های آنها نیز افزوده شد و مطالعه و بررسی سفرنامه­ها نقشی مهم در شناخت جایگاه و اهمیت منطقة خلیج ‌فارس دارد. آنچه در این مقاله به آن پرداخته می‌شود، بررسی کمّی و کیفی رویکرد 47 سفرنامة­ خارجی است که نویسندگان آنها در دورة قاجاریه، طی سال‌های 1345-1211ق. به ایران سفر کرده‌اند و سفرنامه­های آنها به فارسی ترجمه شده است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی میزان و نوع تمرکز این سفرنامه­ها بر منطقة خلیج فارس است و اینکه مسائل مربوط به خلیج ‌فارس را چگونه پوشش داده‌اند؟

کلیدواژه‌ها

اسپاروی، ویلفرید، 1369، فرزندان درباری ایران، ترجمه: محمد حسین آریا، تهران: قلم.
استارک، فریا، 1364، سفرنامه الموت، لرستان و ایلام، تهران: علمی.
اسدی، بیژن، 1385، خلیج فارس و مسائل آن، چ دوم، تهران: سمت.
اسکرین، کلارمونت، 1363 ، خاطرات کلارمونت اسکرین، ترجمه: غلامحسین صالحیار، تهران: سلسله.
اورسل، ارنست، 1382، سفرنامه قفقاز و ایران، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
اولیویه، آدام، 1371، سفرنامه اولیویه، ترجمه: محمدطاهر میرزا، غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
آندری یوا، النا، 1388، روسیه و ایران در بازی بزرگ (سفرنامه­ها و شرق‌گرایی)، ترجمه: الهه کولائی، محمد کاظم شجاعی، تهران: دانشگاه تهران: مؤسسه انتشارات.
بابن و هوسه، سو و فردریک، 1363، سفرنامه جنوب ایران، ترجمه: محمدحسن‌ اعتمادالسلطنه، به تصحیح : میرهاشم محدث، تهران: دنیای کتاب.
بارنز، آلکس، 1366، سفرنامه بارنز، ترجمه: حسن سلطانی ‌فر، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس‌ رضوی.
براون، ادوارد، 1381، یک سال در میان ایرانیان، ترجمه‌: مانی صالحی: تهران، ماه‌ریز.
بلوشر، ویپرت، 1363، سفرنامه بلوشر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
بنجامین، س.ج.د، 1363، ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین‌شاه، ترجمه:‌ محمدحسین کردبچه، تهران: جاویدان.
پولاک، یاکوب ادوارد، 1361، ای‍ران‌ و ای‍ران‍ی‍ان‌، ت‍رج‍م‍ه‌: ک‍ی‍ک‍اووس‌ ج‍ه‍ان‍داری، تهران: خوارزمی.
جونز، هارفورد، 1386، خاطرات سر هارفورد جونز، ترجمه: مانی صالحی، تهران: ثالث.
چریکف، مسیو، 1379، سیاحتنامه مسیو چریکف، ترجمه: آبکار مسیحی، به کوشش: علی­اصغر عمران، تهران: امیرکبیر.
دروویل، گاسپار، 1337، سفرنامه دروویل گاسپار، ترجمه: جواد محیی، تهران: گوتنبرگ.
دنسترویل، لیونل چالز، 1362، خاطرات ژنرال دنسترویل سرکوبگر جنگل، ترجمه: حسین انصاری و علی دهباشی، بی­جا: فرزان.
دوسرسی، رولان، 1362، ایران در 1839-1840، ترجمه‌: احسان اشراقی، تهران: مرکز نشردانشگاهی.
دوکوتزبوئه، موریس، 1348، مسافرت به ایران، ترجمه: محمود هدایت، تهران: امیرکبیر.
دوگوبینو، ژوزف، 1367، سه سال در آسیا، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: کتابسرا.
دیولافوا، ژان، 1378، سفرنامه مادام دیولافوا، ترجمه: فره­وشی، تهران: قصه­پرداز.
راولینسون، هنری، 2636، سفرنامه هنری راولینسون، ترجمه: اسکندر امان‌الهی، لرستان: امیرکبیر خرم‌آباد.
ژوبر، ا. پ. امد، 1347، مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه: علیقلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ‌ایران.

سایکس، مولس‌ورث، 1363، تاریخ ایران، ترجمه: محمدتقی فخر‌ داعی ‌گیلانی، ج2، تهران: دنیای‌ کتاب.

____________، 1363، سفرنامه سرپرسی سایکس، ترجمه: حسین سعادت ‌‌نوری، تهران: لوحه چاپخانه آلمان.
سولتیکف، الکسیس، 1365، مسافرت به ایران، چاپ دوم، ترجمه‌: محسن‌ صبا، تهران: علمی و فرهنگی.
شوپفر، ژان(کلودانه)، 1368، اوراق ایرانی، ترجمه: ایرج پروشانی، تهران: چاپخانه سپهر.
شیل، لیدی، 1362، خاطرات لیدی شیل، ترجمه: حسین ابوترابیان، تهران: نشر‌نو.
فرانکلین، ویلیام، 1358، مشاهدات سفر از بنگال به ایران در سال‌های 1787 و 1786م، ترجمه: محسن جاویدان، تهران: بنیاد فرهنگ و هنر ایران.
فریزر، جیمز بیلی، 1364، سفرنامه فریزر، ترجمه: منوچهر امیری، توس، تهران: توس.
فووریه، ژوزف، 1351، سه سال در دربار ایران، ترجمه: عباس اقبال، تهران: شرکت ‌چاپ و انتشارات کتب ایران.
فیودورکورف، بارون، 1372، سفرنامه‌ بارون فیودور‌کورف، ترجمه: اسکندر ذبیحیان، تهران: فکر روز.
کاساکوفسکی، و. آ. 2535، خاطرات کاسافسکی، ترجمه: عباسقلی جلی، تهران: کتاب‌های سیمرغ.
کرزن، جرج. ناتاناییل، 1362، ایران و قضیه ایران، ترجمه: ع. وحید مازندرانی، ج1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
_____________، 1350، ایران و قضیه ایران، ترجمه: وحید مازندرانی، ج 2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1350.
_____________، 1370، لرد کرزن در خلیج فارس بر پایه اسناد وزارت امور خارجه، تهران: واحد نشر اسناد.
گاردان، آلفرد، 1362، خ‍اطرات‌ مأموری‍ت‌ ژن‍رال‌ گ‍اردان‌ در ای‍ران‌، ترجمه:‌ عباس اقبال، تهران: نگاه.
گروته، هوگو، 1369، سفرنامه گروته، ترجمه: مجید جلیل­وند، تهران: نشر مرکز.
لایارد، اوتسن‌هنری، 1367، سفرنامه لایارد، ترجمه: مهراب امیدی، بی‌جا: وحید.
لوتی، پیر، 1372، به سوی اصفهان، ترجمه: احمد کتابی، تهران: اقبال.
مالکوم، جان، 1380، تاریخ کامل ایران، ترجمه: اسماعیل حیرت، به تصحیح: قمی­نژاد، به کوشش: علی‌اصغر عبدالهی، دو جلد در یک مجلد، تهران: افسون.
ملگونوف، گریگوری والریانویچ، 1376، کرانه جنوبی دریای خزر، ترجمه: امیرهوشنگ امینی، تهران: کتاب‌سرا.
موزر، هنری، 1356، سفرنامه ترکستان و ایران، ترجمه: علی مترجم، به کوشش: محمد گلبن، تهران: سحر.
نوردن، هرمان، 2536، زیر آسمان ایران، ترجمه:‌ سیمین سمیعی، تهران: دانشگاه تهران.

نیدرمایر، اسکارفن، 1380، خاطرات نیدر مایر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، ویرایش 2، تهران: اساطیر.

وامبری، آرمینیوس، 1372، زندگی و سفرهای وامبری، دنباله سیاحت درویشی دروغین، ج 2، ترجمه: محمد حسین آریا، تهران: علمی و فرهنگی.
___________، 1365، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمه:‌ فتحعلی خواجه ‌نوریان، ج1، چ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ویشارد، جان، 1363، بیست سال در ایران، ترجمه: علی پیرنیا، بی‌جا: نوین.
ویلز، چالز، 1388، سفرنامه دکتر ویلز، ترجمه: غلام­حسین قراگوزلو، چ دوم، تهران: اقبال.
ویلسن، آرنولد، 1363، سفرنامه ویلسن، چاپ دوم،ترجمه: حسین سعادت ‌نوری، تهران: وحید.
هاردینگ، آرتور، 1370، خاطرات سر آرتور هاردینگ، ترجمه: جواد شیخ‌الاسلامی، تهران: کیهان.

هالینگبری، ویلیام، 1363، روزنامه سفر هیئت سر جان ملکم به دربار ایران، ترجمه: امیرهوشنگ امینی، تهران: کتاب­سرا.

ییت، ادوارد، 1365، سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمه: قدرت‌الله روشنی، بی‌جا: یزدان.

یقیکیان، گریگور، 1386، شورش و جنبش جنگ؛ یادداشت‌های یک شاهد عینی، به کوشش: برزویه دهگان، تهران: اختران.