نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه ولایت ایرانشهر

چکیده

در تاریخ روابط خارجی ایران، تحولات بلوچستان طی دوره قاجار از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت است. بلوچستان آخرین بخش از ایران بود که دولتمردان قاجاری قصد گسترش قدرت خود در آن را داشتند و اما برخلاف سایر نواحی ایران، تسلط تدریجی دولت مرکزی در بلوچستان با مخالفت خارجی روبه رو شد. انگلیسی‌ها که در هند حضور داشتند و تسلط‌شان بر هند در حال کامل شدن بود، به مقابله با نفوذ ایران برآمدند. در این مقاله، نحوه تقابل سیاست ایران و انگلیس بر سرِ بلوچستان بررسی خواهد شد و به این سه پرسش، پاسخ داده می‌شود: دلایل تقابل این دو دولت در بلوچستان چه بود؟ دولتمردان ایران در برابر انگلیسی‌ها چه اقدامی کردند؟ آیا این اقدامات می‌توانست موحب حفظ منافع ایران در برابر انگلیسی‌ها شود؟ مراجعه به اسناد و منابع معتبر، ضمن پاسخ به این پرسش‌ها، فرازهایی از روابط خارجی ایران با تأکید بر منطقه جنوب شرقی ایران را روشن می‌کند و نتایج فعالیت‌های دیپلماسی دو دولت را در دوره مورد بحث آشکار می‌سازد و بیان می‌کند که انگلیسی‌ها با فعالیت‌های هوشمندانه دیپلماتیک، همواره برندگان این عرصه تقابل سیاسی بوده‌اند. 

کلیدواژه‌ها

اسناد:
آرشیو مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه/ اسناد مکمل، سال‌های 1288 و 1287 و 1270 قمری
آرشیو سازمان اسناد ملی ایران، میکروفیلم 296
 
کتاب‌ها:
اسپونر، برایان، 1382، "بلوچ و بلوچستان"، دانشنامه جهان اسلام، جلد چهارم، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
اصفهانیان، کریم، 1347، مجموعه اسناد و مدارک فرخ خان امین‌الدوله، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
الگار، حامد، 1370، شورش آقاخان و چند مقاله دیگر، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.
بینا، علی اکبر، 1348، تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران، جلد دوم، تهران: دانشگاه تهران.
ترنزیو، پیوکارلو، 1363، رقابت‌های روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه: عباس آذرین، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
جعفری، علی اکبر، 1342، "بلوچ و بلوچی"، مجله سخن، دوره چهارم، شماره 9- 8.
حسینی، محمدحسن (معروف به آقاخان محلاتی)، 1325، عبرت افزا، به اهتمام: حسین کوهی کرمانی، تهران: بی‌نا.
رایت، دنیس، 1364، انگلیسی‌ها در میان ایرانیان، ترجمه: کریم امامی، تهران: نشر نو با همکاری انتشارات زمینه.
سالار بهزادی، عبدالرضا، 1372، بلوچستان در سال‌های 1307 تا 1317 قمری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
سایکس، سر پرسی، 1336، سفرنامه سایکس یا ده هزار میل در ایران، چاپ دوم، ترجمه: حسین سعادت نوری، تهران: ابن سینا.
__________، 1335، تاریخ ایران، چاپ دوم، 2 جلد، ترجمه: سیّد محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
صفایی، ابراهیم، 1352، یکصد سند تاریخی، تهران: انتشارات انجمن تاریخ.
کاظم‌زاده، فیروز، 1354، روس و انگلیس در ایران، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: انتشارات کتاب‌های جیبی.
کتابچه‌های بلوچستان، 1377، "رساله جغرافیا و تاریخ بلوچستان"، جلد 28، مؤلف گمنام، به چاپ رسیده در نشریه فرهنگ ایران زمین.
مجتهدزاده، پیروز، 1378، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه: حمیدرضا ملک محمدی نوری، تهران: شیرازه.
__________، 1377، "نگاهی تاریخی به مرزهای شرقی ایران"، روزنامه ایران، شماره 1119- 1117.
محمود، محمود، 1358، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن 19، تهران: انتشارات اقبال.
هدایت، رضاقلی خان، 1339، تاریخ روضه‌الصفای ناصری، جلد نهم، تهران: کتابفروشی‌های مرکزی، پیروز و خیام.
هنت، سی. اچ، بی‌تا، جنگ ایران و انگلیس در سال 1273، ترجمه: حسین سعادت نوری، با حواشی: عباس اقبال، تهران: شرکت سهامی چاپ.
واتسون، رابرت گرانت، 1348، تاریخ ایران در دوره قاجاریه، ترجمه: غ. وحید مازندرانی، تهران: امیرکبیر.