نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه اصفهان

چکیده

هنگامی که در بهار 1272ق./ 1856م. قوای ایران هرات را تصرف کردند، انگلیس این موضوع را نقض معاهدة 25 ژانویه 1853م. شناخت و این واقعه، عزم آن دولت را که به افغانستان و به طور خاص به هرات همچون باروی هند می‌نگریست، جزم کرد تا به ایران حمله کند. از همین رو، قوای نظامی انگلیس در دسامبر 1856م. مناطق جنوبی ایران از جمله منطقة برازجان را اشغال کردند. تنها گزارش شناخته شدة ایرانیِ به جا مانده از نبرد قشون انگلیس و ایران در برازجان نسخه‌ای از مؤلف ناشناس است که بخشی از حقایق این نبرد را از زاویه دیدیک ایرانی بیان کرده است. مقالة حاضر ضمن معرفی و انتشار این سند، به بررسی و نقد و مقایسه مطالب آن بر اساس منابع تاریخی و گزارش‌های باقی‌مانده از این واقعه می‌پردازد.
چنین به نظر می‌رسد که شکست برازجان و انهدام ادوات جنگی ایران در این منطقه، سرعت پیشروی قشون انگلیس در ایران به سوی محمره (خرمشهر) را افزایش داد و بر امضای معاهدة 8 رجب 1273ق./ 4 مارس 1857م. معروف به صلح پاریس تأثیر بسزا نهاد.
 

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
اتحادیه(نظام مافی)، منصوره،1380،انفصال هرات:مجموعه مقاله،گوشه‌هایی از روابط خارجی ایران(1280-1200 هـ. ق)، تهران: کتاب سیامک.
آوری،پیتر و دیگران، 1384، تاریخ ایران کمبریج(زند،افشار و قاجار)، چاپ سوم، ترجمه:مرتضی ثاقب‌فر،تهران:جامی.
بالارد، لیوتنان، 1366، "جنگ ایران و انگلیس"، ترجمه: کاوه بیات، فرهنگ ایران زمین، شماره 27، 324-288
دهقان نژاد،مرتضی و زینب جلالیان، زمستان 1387، "انگلستان و معاهده استعماری پاریس"،نشریه: تاریخ روابط خارجی،شماره 37، صص 95- 78
سایکس،پرسی‌مولزورث، 1389، تاریخ ایران،جلد دوم، ترجمه:محمدتقی فخرداعی گیلانی، تهران:مؤسسه انتشارات نگاه
شیبانی (صدیق الممالک)،میزا ابراهیم، 1366، منتخب التواریخ،تهران:انتشارات علمی.
صفایی،ابراهیم، 1353، آئینه تاریخ،تهران:اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
طباطبایی مجد،غلامرضا،1373، معاهدات و قراردادهای تاریخی در دوره قاجاریه،تهران:بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
فلور،ویلم، 1388، برازجان،ترجمه:دکتر عبدالرسول خیر اندیش،تهران:آبادبوم.
قائم مقامی، جهانگیر، 1350، مقدمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران:انجمن آثار ملی.
قدیانی،عباس، 1384، تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره قاجاریه،تهران:فرهنگ مکتوب.
کاظم زاده،فیروز، 1371،روس و انگلیس در ایران(1864-1914م.) پژوهشی درباره امپریالیسم، چاپ دوم،ترجمه:دکتر منوچهر امیری،تهران:انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
لسان‌الملک سپهر،محمدتقی خان،1337،ناسخ التواریخ، جلد سوم،به اهتمام: جمشید کیانفر،تهران:اساطیر.
مارکام،کلمنت، 1364، تاریخ ایران در دوره قاجار،ترجمه:میرزا رحیم فرزانه،به اهتمام: ایرج افشار،تهران:نشر فرهنگ ایران.
محمود،محمود، [بی‌تا]، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، تهران:اقبال.
مشایخی،عبدالکریم، 1386، زندگی و مبارزات محمد باقر تنگستانی،بوشهر: بنیاد ایرانشناسی شعبه استان بوشهر.
مجهول المؤلف، [بی‌تا]، نسخه خطی:نمایش دعوای برازجان واقعه فیمابین قشون ظفر نمون دولت علیه ایران و دولت انگلیس(لشکرکشی به ایران 1273 هـ. ق.= 1857 م)،قم: کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی،شماره 12982.
ورهرام،غلامرضا، 1369، تاریخ سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایراندر عصر قاجار، چاپ دوم، تهران:معین
ولایتی،علی اکبر، 1372، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه،تهران:انتشارات وزارت امور خارجه.
هوشنگ مهدوی،عبدالرضا، 1364، تاریخ روابط خارجی ایران،تهران:امیرکبیر.