نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکتری علوم سیاسی (مسائل ایران)

چکیده

افزایش قیمت نفت در سال‌های 1972 و 1973، به ثبات سیاسی کشور و دورنمای جایگاه ایران در خاورمیانه منجر شد تا رژیم وقت ایران بهره‌برداری از تکنولوژی هسته‌ای برای تولید برق هسته‌ای را به صورت جدّی در دستور کار قرار دهد. این مهم با توجه به چشم‌اندازهای توسعه‌ای ایران، ضرورتی انکارناپذیر به نظر می‌رسید و حتی آمریکا هم آن را توصیه می‌کرد. اما همزمانی این تصمیم با آزمایش اتمی هند، تردید‌ها را در خصوص نیّات واقعی شاه در باب برنامة هسته‌ای بیشتر برمی‌انگیزاند و این پرسش به ذهن می‌رسد که آیا تنها دلایل توسعه‌ای، شاه ایران را به سوی صنعت هسته‌ای سوق داد؟ آیا رویکرد شاه بعد از احساس قدرت از طریق افزایش بهای نفت در منطقه تغییر کرده بود و او تثبیت سلطة منطقه‌ای خود را در دستیابی به سلاح هسته‌ای و در پی آن، ایجاد بازدارندگی هسته‌ای می‌پنداشت؟ برای پاسخ به دو پرسش اساسی پژوهش، ناگزیر می‌باید مقدمات تاریخی را در نظر بگیریم: تاریخچة تفکر هسته‌ای در ایران، رابطة صنعت هسته‌ای و سیاست‌های توسعه‌ای ایران، نگاه غرب و به ویژه آمریکا در باب صنعت هسته‌ای ایران و تأثیر دیگر عوامل مانند نفت و بحران نفتی دهة 70 م.، عوامل بین‌المللی و حتی عوامل روانشناختی شخص شاه. به نظر می‌رسد که حاکمیت پهلوی، دست کم در پی ایجاد نوعی بازدارندگی هسته‌ای از طریق دستیابی به بمب یا رسیدن به نقطة غیرقابل بازگشت، یعنی آستانة تولید بمب و نه لزوماً تولید آن، در میان‌مدت بود.

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها

 

منابع و مآخذ
کتاب‌ها:
ازغندی، علیرضا، 1392، روابط خارجی ایران 1387- 1320، چاپ چهاردهم، تهران: قومس، چاپ چهاردهم
افخمی، غلامرضا،1376، برنامه انرژی اتمی ایران (تلاش‌ها و تنش‌ها)، مصاحبه با اکبر اعتماد اولین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران: بنیاد مطالعات ایران
برژینسکی، زبیگنیو، 1379، قدرت و اصول؛ خاطرات برژینسکی، ترجمه: مرضیه ساقیان، تهران: وزارت امورخارجه
دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی
رزاقی، ابراهیم، 1376، اقتصاد ایران، تهران: نشر نی
سعیدی، علی اصغر، 1393، تنها حکمی که شاه برای خودش صادر کرد: شاه و برنامه اتمی ایران در مصاحبه با دکتر رضا نیازمند، هفته نامه صدا، سری جدبد، شماره نهم: نگاه کنید به: http://www.rasad.org
صفایی فراهانی، محسن (مصاحبه‌کننده)، گفتگوی رضا نیازمند با محسن صفایی فراهانی، سازمان گسترش صنایع و نوسازی ایران، نگاه کنید به: http://emsa-iran.ir/
عالیخانی، علینقی، 1380، یادداشت‌های علم، جلد دوم، تهران: مازیار و معین
علیخانی، مهدی، 1384، شاه و انرژی هسته‌ای- چگونگی آغاز فعالیتهای هسته‌ای ایران، مرکزاسناد انقلاب اسلامی، نگاه کنید به: http://www.irdc.ir/fa/content/4966/print.aspx
علیخانی صدر، مهدی، 1388، سیر تحولات 50 ساله فناوری هسته‌ای در ایران 1366-1386، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
غریب آبادی، کاظم، 1387، برنامه هسته‌ای ایران، واقعیت‌های اساسی، تهران: وزارت امورخارجه
___________، 1386، پرونده هسته‌ای ایران به روایت اسناد، تهران: وزارت‌ امور خارجه
فولر، گراهام، 1387، قبله عالم: ژئوپلتیک ایران، چاپ سوم، ترجمه: عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
کالاهان، پاتریک، 1387، منطق سیاست خارجی آمریکا، ترجمه: داود غرایاق زندی و دیگران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی
کامل، روح الله، 1383، مقدمه‌ای بر رئالیسم تهاجمی، ماهنامه نگاه، شماره 38
کردکاری، غلامرضا، 1391، خاطرات اکبر اعتماد نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، ویراستار: غلامرضا افخمی، تهران: صفحه سفید
کیسینجر، هنری،1387، دیپلماسی، جلد دوم، چاپ سوم، ترجمه: فاطمه سلطانی یکتا و رضا امینی، تهران: اطلاعات.
مرشایمر، جان، 1390، تراژدی قدرت‌های بزرگ، ترجمه: غلامعلی چگنی‌زاده، تهران: وزارت امورخارجه
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، 1386، تاریخچه انرژی هسته‌ای ایران و جهان، تهران: وزارت امور خارجه
نصر، سید ولی‌رضا، 1989، مصاحبه با آقای مصباح جالینوس، واشنگتن، بنیاد مطالات ایران، نگاه کنید به: www.fis-iran.org
وزیری، هاله، 1378، تلاش ایران برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای، ترجمه حیدرعلی بلوچی، فصلنامه امنیت ملی سال اول، شماره 2
 
نشریات:
ایران و انرژی هسته‌ای، 1385، روزنامه جام جم ، ویژه نوروز
خبرگزاری مهر، 20/3/83، فعالیت هسته‌ای ایران قبل از انقلاب و برخورد محافل غربی
سازمان انرژی اتمی ایران، 26/2/83،  فعالیتهای هسته‌ای ایران و تعاملات ان با کشورهای خارجی قبل از انقلاب اسلامی
علیخانی، مهدی، 16/11/84، شاه و اتم : چگونگی آغاز فعالیت هسته‌ای ایران، پایگاه خبری شریف نیوز
1-         NSA, Document 4:"Minimize Proliferation Risks", Available at: http://nsarchive.gwu.edu/nukevault/ebb268/
2-         NSA, Documents 19a-b: "Proliferation is Anathema to Iran", Available at: http://nsarchive.gwu.edu/nukevault/ebb268/
3-         NSA, Document 20:The Iran-West German Agreement, Available at: http://nsarchive.gwu.edu/nukevault/ebb268/
4-         NSA, Document 21:"Iran Shall Have Full Right to Decide", Available at: http://nsarchive.gwu.edu/nukevault/ebb268/
5-         NSA, Document 22: "How We Gave the Farm Away"?, Available at: http://nsarchive.gwu.edu/nukevault/ebb268/
6-         Afkhami, Gholam Reza, The Life and Times of the Shah, English Edition 2009,  University of California Press, Brekley and Los Angeles Presian Edition
7-         Milani, Abbas, The Shah’s Atomic Dreams, 2010, Foreign Policy, Available at: http://foreignpolicy.com/2010/12/29/the-shahs-atomic-dreams/
8-         Gibney, James, Iran's Shah Wanted Nukes, Too, MAR 2, 2015, Available at: http://www.bloombergview.com/articles/2015-03-02/iran-s-shah-wanted-nukes-too
9-         National Security Archive Electronic (NSA) Briefing Book No. 268, U.S.-Iran Nuclear Negotiations in 1970s Featured Shah's Nationalism and U.S. Weapons Worries: Newly Declassified Documents Reveal Remarkable Continuity with Today's U.S.-Iran Nuclear Controversy; January 13, 2009, Edited by William Burr For more information contact William Burr - 202/994-7032 – Available at: http://nsarchive.gwu.edu/nukevault/ebb268/
NSA, Documents 1a-d: The Shah's Statements on Nuclear Weapons: "Without Any Doubt", Available at: http://nsarchive.gwu.edu/nukevault/ebb268