نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

با تقسیم قلمرو امپراتوری مغولان میان فرزندان و نوادگان چنگیز خان، ارتباط میان اعضای یک خاندان به عرصة روابط میان حکومت‌های مختلف انجامید. در این میان، مناسبات فرمانروایان دشت قبچاق(اردوی زرین) با شاخة ایلخانی در ایران و به تبع آن حکومت آل جلایر به عنوان وارثان سیاسی ایلخانان بسیار حائز اهمیت است. اگر چه جلایریان به خاندان امپراتوری وابسته نبودند، اما به عنوان یکی از قبایل مغولی، هم در نخستین فتوحات چنگیز و هم در تأسیس دولت ایلخانان نقش عمده داشتند. به علاوه، آنها در مناسبات با خوانین دشت قبچاق، جایگزین ایلخانان شدند. این پژوهش، که با روش تاریخی و با تکیه بر منابع دسته اول انجام شده است، به بررسی روابط و مناسبات اردوی زرین با حاکمان جلایری اختصاص دارد. فرض ما این است که رویکرد خوانین دشت قبچاق در مناسبات با جلایریان، تداوم همان سیاست‌های جنگ‌طلبانة پیشین در ارتباط با ایلخانان بود. بر پایه این تحقیق، آذربایجان در محور این مناسبات قرار داشت و تبریز بارها عرصة منازعات بود. ظهور تیمور به عنوان دشمن مشترک، اگر چه می‌توانست در روابط جلایریان با اردوی زرین نقطة عطف باشد، اما طرح اتحاد میان آنان سرانجام به نتیجه نرسید و به زوال هر دو دولت انجامید.
 

کلیدواژه‌ها

ابن عربشاه، احمد بن محمد (1365)، زندگی شگفت آور تیمور، ترجمه: محمد علی نجاتی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
اقبال آشتیانی، عباس (1389)، تاریخ مغول، چ2، تهران: موسسه انتشارات نگاه.
بناکتی، ابوسلیمان داود بن‌ابی‌الفضل محمد (1348)، روضۀاولی الالباب فی معرفۀالتواریخ و الانساب، تاریخ بناکتی، به تصحیح: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
بویل، جی. آ (1387)، تاریخ ایران کمبریج، ج5، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بیانی، شیرین (1382)، تاریخ آل جلایر، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
تتوی، قاضی احمد و آصف خان قزوینی (1381)، تاریخ الفی، ج6و7، به تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
منهاج سراج (1363)، طبقات ناصری، ج2، به تصحیح: عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
جوینی، علاءالدین عطاملک(1385)، تاریخ جهانگشای جوینی، ج1و2، به تصحیح: محمد قزوینی و سید شاهرخ موسویان، تهران: انتشارات دستان.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1350)، ذیل جامع التواریخ رشیدی، به کوشش: خانبابا بیانی، تهران: انجمن آثار ملی.
___________________(1380زبدۀالتواریخ، ج1و2، به تصحیح: سید کمال حاج سید جوادی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حسینی تربتی، ابوطالب(1342)، تزوکات تیموری، تهران: کتابفروشی اسدی.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین(1380)، تاریخ حبیب السیر، ج 3، چ 4، تهران: خیام.
رمزی، م.م (1423 ق.)، تلفیق الاخبار و تلقیح الاثار فی وقایع قزان و ملوک التتار، مجلد الاول، بیروت: دارالکتبه العلمیه.
رویمر، هـ . ر(1379)، تاریخ ایران دوره تیموریان، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: انتشارات جامی.
ساندرز، (1361)، تاریخ فتوحات مغول، ترجمه: ابوالقاسم حالت، تهران: امیرکبیر.
شامی، نظام الدین (1363)، ظفرنامه، به تصحیح: پناهی سمنانی، تهران: بامداد.
شبانکاره‌ای، محمدبن علی بن محمد (1381)، مجمع الانساب، ج2، به تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
عباسی، جواد و مریم عباسی (1390)، «تأثیر حکومت‌های ثالث بر مناسبات ایلخانان و آلتین اردو (اردوی زرین)»، مطالعات تاریخ اسلام، سال 3، شماره 9.
عبدالرزاق سمرقندی، کمالدین (1383)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج2، به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عون الهی، سید آغا (1387)، تاریخ پانصد ساله تبریز، ترجمه: پرویز زارع شاهمرسی، تهران: امیرکبیر.
قطبی اهری، ابو بکر (1389)، تواریخ شیخ اویس (جریده)، به کوشش: ایرج افشار، تبریز: انتشارات ستوده.
قلقشندی، احمد بن علی [بی تا]، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، ج 7، بیروت: دار الکتب العلمیه.
کریمی، علیرضا و حسین رسولی (1392)، «عوامل تنش در روابط ایلخانان با اردوی زرین»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال14، شماره، 54.
کلاویخو، گونسالس (1374)، سفرنامه کلاویخو، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گابریل، آلفونس (1381)، مارکوپولو در ایران، ترجمه: پرویز رجبی، تهران: اساطیر.
گروسه، رنه (1368)، امپراتوری صحرا نوردان، ترجمه: عبدالحسین میکده، چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لین پل، استانلی (1363)، طبقات سلاطین اسلام، ترجمه: عباس اقبال، تهران: دنیای کتاب.
مارکوپولو (1350)، سفرنامه مارکوپولو، با مقدمه: جان ماسفیلد، ترجمه: حبیب الله صحیحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مشکور، محمد جواد (1352)، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، تهران: انجمن آثار ملی.
مورگان، دیوید (1371)، مغولها، ترجمه: عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
مینورسکی، و (1337)، تاریخ تبریز، ترجمه و تحشیه: عبدالعلی کارنگ، تهران: انتشارات کتابفروشی تهران.
نطنزی، معین الدین (1383)، منتخب التواریخ معینی، به اهتمام: پروین استخری، تهران: اساطیر.
وصاف الحضره، عبدالله بن فضل الله (1383)، تحریر تاریخ وصاف، به کوشش: عبدالحمید آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رشیدالدین فضل الله همدانی (1374)، جامع التواریخ، ج 1، به کوشش: بهمن کریمی، تهران: اقبال.
یزدی، شرف الدین (1387)، ظفرنامه، ج1، به تصحیح: سید سعید میر محمد صادق و عبدالحسین نوایی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
Brent, p (1976), The Mongol Empire, Weidenf