نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران

چکیده

بنادر جنوبی ایران، به‌ ویژه خلیج فارس، در عصر صفوی جایگاه ویژه‌ای در تجارت بین‌الملل داشتند و به همین سبب، مورد توجه دولت‌های اروپایی بودند. شاه عباس از این موقعیت برای توسعة تجاری و اقتصادی ایران بهره‌برداری کرد  و ضمن تشدید رقابت میان شرکای تجاری، به سیاست تمرکزگرایی در تجارت منطقه روی آورد:  با تمرکز فعالیت‌های تجاری در یک بندر و آن هم متصل به خشکی، از پراکندگی تجارت در همة بنادر ایران جلوگیری کرد و بدین گونه، زمینة نظارت بیشتری بر فعالیت‌های تجاری فراهم شد. از دیگر سیاست‌های شاه عباس، مهار دوجانبه بود که با اعطای امتیازات بیشتر به رقبای تجاری اروپایی، می‌کوشید تا تجارت منطقه را از سلطه و انحصار یک دولت خارج کند.
هدف از این تحقیق، بررسی راهکارها و راهبردهای شاه عباس در تعامل با دولت‌های اروپایی در زمینة تجارت دریایی، ضمن حفظ مصالح ملی و نیز بررسی نقش اساسی بندر عباس است. در مقالة حاضر با بررسی عملکرد شاه عباس از خلال متون تاریخی، اسناد و سفرنامه‌های اروپاییان، شیوه‌های تعامل با دولت‌های اروپایی در خلیج فارس، نحوة ایجاد رقابت میان آنان، با توجه به اهداف ملی و تأثیر آن در رونق تجارت بین‌الملل بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

افشار سیستانی، ایرج (1376)، جغرافیای تاریخی دریای پارس، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی
اقتداری، احمد (1348)، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان، تهران: انجمن آثار ملی
بارباروا، جوزافا (1378)، سفرنامه ونیزیان در ایران، تهران: خوارزمی
تاج بخش، احمد (1387)، تاریخ و تمدن ایران از اسلام تا صفویه، شیراز: نوید
بوندارفسکی، گریگوری (1361)، برتری جویان و امپریالیست‌ها در خلیج فارس، ترجمه: ش- م زمان زاده، تهران: ابوریحان
تاورنیه، ژان باتیست (1365)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابو تراب نوری، تهران: سنائی.
ترکمان، اسکندربیگ منشی (1377)، عالم آرای عباسی، به تصحیح: محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
جناب، میرزا محمدعلی (1376)، الاصفهان، ترجمه: محمدرضا ریاضی، تهران: میراث فرهنگی.
دلاواله، پیترو (1376)، سفرنامه دلاواله، ترجمه: شعاع الدین شفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سایبانی، احمد (1380)، بندر عباس و هلال طلایی آن، بندر عباس، ]بی جا[
سدیدالسلطنه کبابی، محمدعلی (1363)،بندرعباسو خلیج فارس، به تصحیح: احمد اقتداری، دنیای کتاب
رزم آرا، حاجیعلی (1323)، جغرافیای نظامی کرمان، تهران
سانسون، مارتین (1368)، سفرنامه سانسون، ترجمه: تقی تفضلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
سایکس، سرپرسی (1363)، هشت هزار مایل در ایران، ترجمه: حسین سعادت نوری، آسمان
سیوری، راجر، پی کلی، جی (1377)، خلیج فارس از دوران باستان تا اواخر قرن هجدهم، ترجمه: حسن زنگنه، بوشهر: مرکز بوشهر شناسی
شیبانی، بصیرالملک (1374)، روزنامه خاطرات بصیرالملک شیبانی، به تصحیح: ایرج افشار و محمد رسول دریا گشت، تهران، دنیای کتاب
فلسفی، نصرالله (1341)، زندگانی شاه عباس اول، تهران
گابریل، آلفونسو (1348)،تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمه: فتحعلی خواجه نوری، به تصحیح: هومن خواجه نوری، تهران: ابن سینا
جملی کارری، جیووانی فرانچسکو (1348)، سفرنامه کارری، ترجمه: عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تبریز: فرانکلین
کمپفر، انگلبرت (1350)، در دربار شاهنشاه ایران، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: انجمن آثار ملی
لکهارت، لارنس (1383)، انقراض صفویه، ترجمه: اسماعیل دولتشاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
لسترنج، گی (1367)، جغرافیای سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه: محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
لرد کرزن (1367)، ایران و مسأله ایران. ترجمه: وحید مازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
ویلسن، سر آرنولد (1366)، خلیج فارس، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
نباتی، امین، دارلی و دیگران (1380)،صفویان، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولی
نیپور (1354)، سفر نامه کارستن نیپور (1765 ترجمه: پرویز رحیمی، تهران: توسکا
وادلا، ر (1356) خلیج فارس در عصر استعمار، ترجمه: شفیع جوادی، تهران: سحاب کتاب
 
Barendase.R.J (2002), The Arabian seas: the Indian Ocean world of the seventeenth century,Armonk.N.Y,
Babai, Sussan (2004)[1]. Slaves of the shah, new Elites of Safavid Iran,. London. Tauris.
Bandar Abbas.
Floor, Willem M. (2006),The Persian Gulf: A Political and Economic History of Five Port Cities 1500-1730, paper back, mag publisher, Milan
Foran, jhon (1992)” The Long Fall of the Safavid Dynasty: Moving beyond the Standard, international journal of midlle Eeas studies.v.24, no.2, p.p.281-304
Qasemi,shapour (2010), Safavid empire 1502-1736. Iran chamber societyFriday,January 22.p.37
Matthee.rudolph (1999), The politics of trade in safavid iran, (silk for silver.1600-1730, Cambridge Studes in Islamic Civilization.