نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه بیرجند

چکیده

مناسبات بریتانیا با شرق در حوزه­های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بروز پیدا کرد و شالوده­ این مناسبات بر محور حفظ منافع و حذف رقبای سیاسی از صحنه­ قدرت قرار داشت و در همین راستا، بریتانیا اهداف کلان استراتژیک خود را در شرق دنبال کرد. یکی از نمودهای استعمار اقتصادی بریتانیا، سیاست­های بانکداری آن در سایر کشورهاست. مقاله­ حاضر به بررسی نظام بانکداری بریتانیا در ایران و هند اختصاص دارد. سیاست­های بانکی بریتانیا در این دو کشور در ابعاد مختلف از جهت ساختار و نحوه­ عملکرد واجد ویژگی­های خاصی است، کلیه شعب خارجی بانک­های بریتانیائی تحت نظارت وزارت خزانه­داری این کشور بودند و بریتانیا اهداف مشترکی را در سرزمین­های مختلف دنبال می­کرد، بنابراین نظام بانکداری مستعمراتی بریتانیا در هند و ایران به رغم تفاوت­های اندک در زمینه­ نشر اسکناس و تعداد شعب از نظر اهداف کلان بریتانیا و گسترش نفوذ سیاسی همسان بودند.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آدمیت، فریدون (1385)، اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، چاپ سوم تهران: خوارزمی.
الهی، همایون (1383)، شناخت ماهیت و عملکرد امپریالیسم، تهران: قومس
اولسون، ویلیام. جی، (1380)، روابط ایران و انگلیس در جنگ جهانی اول، مترجم: حسن زنگنه، تهران: شیرازه.
دانشپور، عبدالحسین، ]بی تا[، بانک شاهنشاهی و امتیاز/ وجود بانک شاهنشاهی مانع نمو بانک ملی است، تهران: نامه مظفر.
 رایت، دنیس (1380)، دو قرن نیرنگ، داستان تلخ سیاست استعماری انگلیس در ایران، ترجمه: محمود طلوعی، تهران: علم.
ـــــــــــ (1385)، انگلیسی‌ها در میان ایرانیان، ترجمه: اسکندر دلدم، چاپ دوم، تهران: به آفرین.
رودگر کیا، ایرج (1385)، سیر استعمار انگلیس در ایران، تهران: آبی.
شاهدی، مظفر (1377)، زندگانی سیاسی خاندان علم، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
ـــــــــــ (1387)، تاریخ بانک شاهنشاهی ایران گوشه­هائی از روابط سیاسی و اقتصادی ایران و انگلستان، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
شوب، لورنس اچ و ویلیام مینتر (1370)، تراست مغزهای امپراتوری، شورای روابط خارجی و سیاست خارجی امریکا، ترجمه: منصور آسیم و علی رضائی، تهران: اطلاعات.
غلامی، ناصر (1381) "زمینه­ پیدایش بانکداری در ایران، مجله حسابدار، شماره 82 صفحه 6.
فرمانفرمائیان، حافظ (1355)، خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین‌الدوله، چاپ دوم تهران: شرکت افست.
فوران، جان (1389)، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران ، ترجمه: احمد تدین، چاپ دهم، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کاظم زاده، فیروز (1371)، روس و انگلیس در ایران 1914-1864 پژوهشی درباره­ امپریالیسم، ترجمه : منوچهر امیری، چاپ دوم، تهران: نشر آموزش انقلاب اسلامی.
کرزن، جورج. ن (1380)، ایران و قضیه­ ایران، جلد 2، چاپ پنجم، ترجمه: ع. وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــ (1387)، ایران و قضیه­ ایران، جلد 1، چاپ ششم، ترجمه: ع. وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
کوزنتسوا، ن. آ و دیگران (1386)، پژوهش‌هائی در تاریخ نوین ایران، چاپ دوم، ترجمه: سیروس ایزدی و میترادات ایزدی، تهران: زوار.
 لعل نهرو، جواهر (1361)، کشف هند، جلد اول، چاپ دوم، ترجمه: محمود تفضلی، تهران: امیرکبیر.
مجتهد، احمد و علی حسن زاده (1380)، پول و بانکداری، تهران: موسسه تحقیقات پولی و بانکی.
 مجتهدزاده، پیروز ( 1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه: حمیدرضا ملک محمدی، تهران: شیرازه.
محبوبی اردکانی، حسین (1357)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد اول، تهران: دانشگاه تهران.
ملائی توانی، علیرضا (1381)، مشروطه و جمهوری ریشه نابسامانی نظم و دموکراتیک در ایران، تهران: گستره.
میر شریفی، علی (1378)، هندوستانی که من دیدم، سفرنامه هند، چاپ دوم، قم: دلیل ما.
ناطق، هما (1373)، بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهی و رژی تنباکو (بر پایه آرشیو امین الضرب)، چاپ دوم، تهران: توس.
 
اسناد                                                                       
آرشیو اسناد وزارت امور خارجه ایران، سال‌های 1337 و 1328 قمری
 
                                                                                                                                
Avery, P. W. and J. B. Simmons, (1974), Persia on a Cross of Silver, 1880-1890, Middle Eastern Studies, Vol. 10, No. 3.
Bostock, Frances, (1989), State Bank or Agent of Empire? The Imperial Bank of Persia's Loan Policy 1920-23, Source: Iran, Vol. 27.
Broadberry, Stephen, (2006), Market Services and the Productivity Race, 1850–2000, British Performance in International Perspective, Cambridge university press.
Clawson, Patrick, (1988), Review Banking and Empire in Iran: The History of the British Bank of the Middle East, Volume I, by Geoffrey Jones, Iranian Studies, Vol. 21, No. 3/4.
Cohen, M.l, (2003), state bank of india, web site: http://www.statebankofindia .com 
Galbraith, John S., (1989), British Policy on Railways in Persia, 1870-1900: Middle Eastern Studies, Vol. 25, No. 4.
Greaves, Rose Louise, (1965), British Policy in Persia, 1892-1903—I, Source: Bulletin of the School of Oriental and African Studies
Howard, H.F, (1921), the imperial bank of India: Source: The Economic Journal, Vol. 31, No. 122.
king,h.h frank, (1998), eastwards of the cape of good hope, of studies in the economic history of the pacific rim,routledge11 new fetter lane, London, ec4p 4ee.                                        
Leeladhar,V, (2007), the evolution of banking regulation in india – a retrospect on some aspects, at the Bankers’ Conference (BANCON), Mumbai
___________(2008), the payment and settlement system in india, at the Conclave on Indian Banking, organised by the Indian Banks’ Association, Mumbai.
Miller, Sally Mand .J.H.Latham and Dennis O.Flyn, (1998), studies in the economic history of the pacific rim, Routledge11 new fetter lane, London, ec4p 4ee.                                        
Rabino, Joseph, (1901), an Economist's Notes on Persia, Source: Journal of the Royal Statistical Society, Vol. 64, No. 2.
Stebbin, h. Lyman, (2009), British consuls and “local” imperialism in Iran, 1889-1921, by Umi dissertataion publishing.
Thornton, A. P., (1955), British Policy in Persia, 1858-1890, Source: The English Historical Review, Vol. 70, No. 274.