نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه تهران

چکیده

اشغال ایران توسط قوای متفقین، آنها را وارد صحنه سیاسی ایران کرد.تا زمانی که تهدید آلمان نازی وجود داشت، متفقین در ارتباط با یکدیگر و نیز در مواجهه با دولت ایران در تعامل به سر می‌بردند.با کمرنگ شدن تهدید آلمان، اوضاع تغییر کرد و دولت‌های شوروی، انگلستان و آمریکا در اندیشه کسب منافع و گسترش نفوذ خود برای فردای پس از جنگ در ایران برآمدند. شوروی در پی تغییر ساختار موجود و تقابل با دولت ایران جهت دستیابی به منافع اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای بود، از این رو سعی نمود از طریق اشاعه کمونیسم و اعمال نفوذ در برخی از جریانات سیاسی- اجتماعی مورد حمایت خود ساختار موجود در ایران را تغییر دهد و یا با بهره گیری از این شرایط، توان تحت فشار قرار دادن دولت پهلوی و قدرت‌های بین‌المللی را به دست آورد. در این میان، انگلیس و آمریکا در مسیرحفظ وضع موجود، تقویت نسبی دولت ایران به منظور جلوگیری از اشاعه کمونیسم در ایران و منطقه، حفظ و گسترش نفوذ در میان نیروهای سنتی طرفدار خود که بیشتر از گروههای اشراف زمیندار، سرمایه داران و افراد صاحب نفوذ دربار بودند و نیز مقابله با سازمان‌های سیاسی- اجتماعی مخالف حضور آنها در ایران تلاش می‌کردند. به دنبال ضعف داخلی انگلستان و قدرت روز افزون آمریکا و تبدیل آن به قدرت جهانی، انگلستان موقعیت خود را به نفع آمریکا و تنزل نفوذش در ایران از دست داد. بررسی روند تعامل و تقابل قدرت‌های بین‌المللی در قبال دولت و جریان‌های سیاسی- اجتماعی ایران طی جنگ جهانی دوم مسئله اساسی این پژوهش است و نوشتار حاضر در صدد است که با رویکردی توصیفی- تحلیلی آن را نمایان سازد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
اتابکی، تورج (1376)، آذربایجان در ایران معاصر، ترجمه: محمد کریم اشراق، تهران: توس.
افراسیابی، بهرام (1360)، مصدق و تاریخ، تهران: انتشارات نیلوفر، تابستان، 1360.
آبراهامیان، یرواند (1380)، ایران بین دو انقلاب، چاپ ششم، ترجمه: احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی تهران: نشرنی، 1380.
آرامش، احمد (1369)، خاطرات سیاسی، به کوشش: غلامحسین میرزا­ صالح، اصفهان: جی. آژیر، شماره 205، 4‌آبان 1323.
آوانسیان، اردشیر (1378)، خاطرات سیاسی، به کوشش: علی دهباشی، تهران: انتشارات سخن.
بوندارفسکی، گ. ل. (1358)، تاریخ توسعه­طلبی آمریکا در ایران، ]بی­جا[: شرکت سهامی خاص انتشارات حزب توده.
بیانی، خا­نبابا (1375)، غائله آذربایجان، ویرایش: سعید قانعی، ]بی جا[ : زریاب.
پرندی، اکبر (1381)، کاغذ کنان در گذرگاه تاریخ ایران، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
جامی (1355)، ‌گذشته چراغ راه آینده است، تهران: نشر جامی.
جزنی، بیژن ]بی تا[، وقایع سی ساله اخیر در ایران، ]بی­جا[: ]بی­نا[ .
خاطرات ایرج اسکندری (1372)، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
روزنامه رهبر، 17 آذر 1325.
سازمان انقلابیون - م - ل ]بی تا[، تاریخ مختصر جنبش کارگری ایران، ]بی­جا[: انتشارات سلیمان.
صیرافی زاده (جواد صدیق)، محمود (1358)، ملیّت و انقلاب در ایران، تهران: شرکت نو فانوس.
عظیمی، فخرالدین (1372)، بحران دمکراسی در ایران 1332-1320، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران: نشر البرز.
فاستر، ویلیام (1358)، تاریخ سه انترناسیونال، ج 2، ترجمه: م. دائم، تهران: انتشارات درفک.
فاوست، لوئیس (1373)، ایران و جنگ سرد و بحران آذربایجان (25-1324)، ترجمه: کاوه بیات، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه،‌ دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
فونتن، آندره (1369)، تاریخ جنگ سرد، ج 1، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ ­مهدوی، تهران: مترجم.
قاسمی، ابوالفضل (1357)، تاریخچه جبهه ملی ایران، ]بی­جا[: نشریه حزب ایران.
کشاورز، فریدون (1379)، خاطرات سیاسی، به کوشش: علی دهباشی، تهران: نشر آبی.
کی مرام، منوچهر (1374)، رفقای بالا، ]بی­جا[: شباویز.
گفتگو، فصلنامه فرهنگی و اجتماعی، شماره 17، تهران: پاییز 1376.
لاجوردی، حبیب­الله (1369)، اتحادیه­های کارگری و خودکامگی در ایران، ترجمه: ضیاء صدقی، تهران: نشرنو.
مردم برای روشنفکران، شماره 12، 19 آبان 1323.
موسوی­زاده، جهانگیر (1381)، تبریز زیر چکمه­های ارتش سرخ، ]بی­جا[: نشر موسوی­زاده.
نجاتی، غلامرضا (1373)، جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 1332، ]بی­جا[: شرکت سهامی انتشار.