نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

چکیده

واحه خوارزم با داشتن فرمانروایان محلّی موسوم به خوارزمشاهیان و بهره مندی از خودمختاری داخلی از نظر سیاسی همیشه جزئی از ایران بود و فقط حمله مغول موجب گسیختگی این پیوند گردید. در دورۀ تیموری و صفوی، این پیوند به شکل دیگری تجدید گشت، اما با سقوط همزمانِ صفویه و عربشاهیانِ خوارزم، دوباره وحدت و امنیت سیاسی ایران از بین رفت و رقابت سران و سرداران در نواحی مختلف کشور و از جمله خوارزم آغاز شد. این آشفتگی نزدیک به یک قرن - بدون احتساب ایام سلطنت نادرشاه ـ در اداره امور سیاسی ایران باقی ماند تا با روی کار آمدن قاجارها امنیت و وحدت سیاسی کشور تجدید گردید. درهمین زمان با ظهور سلسله بنی اُیناق در خوارزم، همین سرنوشت برای آن واحه نیز رقم خورد. این مقاله در پی آن است که ضمن شناسایی تحولات داخلی خوارزم، زمینه‌های استقرار بنی اُیناق (قنقرات‌ها) را بررسی کند. سپس  با مطالعه روابط فیمابین خوانین قنقرات با دولت قاجار، نحوه تداوم یا تغییر در پیوند سنتی خوارزم با ایران را تبیین کند.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
وزارت امور خارجه (1372) اسنادی از روابط ایران با مناطقی از آسیای مرکزی. اداره انتشار اسناد، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا. (1370) اکسیر التواریخ، به اهتمام: جمشید کیانفر، تهران: ویسمن.
اعتماد السلطنه، محمدحسن ‌خان. (1367) تاریخ منتظم ناصری، جلد 3، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
بارتولد. (1358) گزیده مقالات، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: امیر کبیر.
باسورث، ادموند کلیفورد. (1381) سلسله‌های اسلامی جدید، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
بخارایی، شمس.(1377) تاریخ بخارا و خوقند و کاشغر، به تصحیح: محمد اکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب.
بخاری، عبدالکریم.(1970) تاریخ‌خانات‌آسیای مرکزی، چاپ و ترجمه: شارل شفر، آمستردام.
بوستانی بخارایی، عبدالعظیم. (1388) تحفه شاهی، تصحیح و تحشیه: نادره جلالی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
 بوهلر. (1357) سفرنامه، به کوشش: م.پ.جکتاجی، ]بی نا[ لاهیجان.
جهانگیر میرزا.(1327) تاریخ نو، به اهتمام: عباس اقبال، تهران: علی اکبر علمی و شرکاء.
خاوری شیرازی، فضل الله. (1380) تاریخ ذوالقرنین، جلد 2 و 1، به‌ تصحیح : ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خورموجی، محمد جعفر. (1363) حقایق الاخبار، به تصحیح: حسین خدیو جم، تهران: نشر نی.
دنبلی، عبدالرزاق. (1383) مآثر سلطانیه، تصحیح و تحشیه: غلامحسین‎زرگری نژاد، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
دیده رل. (1308) روس و انگلیس درآسیای مرکزی، تهران: اداره نظام شاهنشاهی.
رحمتی، محسن. (1387). "روابط خان نشین خیوه با دولت مرکزی ایران از سقوط صفویه تا مرگ نادرشاه"، پژوهش نامه تاریخ، سال 4، شماره 13.
 "روابط و مناسبات خاندان عربشاهیِ خوارزم با صفویان"،  (1390)پژوهش های تاریخی دانشگاه اصفهان، دوره جدید، سال سوم، شماره دوم (پیاپی 10)
 روضه الصفا،(1339)تهران: خیام- پیروز.
ریاضی هروی ، محمد یوسف. (1372) عین الوقایع، به تصحیح: محمد آصف فکرت، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
زکی ولیدی، طغان احمد. (1940) تورکستان بوکونکی و یاقین ماضیسی، استانبول:] بی نا[.
سامی، عبدالعظیم. (1962) تاریخ سلاطین منغیتیه، چاپ و ترجمه: یپیفانوا، مسکو: آکادمی علوم اتحاد شوروی.
سپهر محمد تقی. (1377) ناسخ التواریخ قاجاریه، جلد 3 و 2 و 1به اهتمام: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.    
 سفرنامه بخارا. (1373) به تصحیح: حسین زمانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ظفرنامه خسروی. (1377) به تصحیح: منوچهر ستوده، تهران: میراث مکتوب.
عضدالدوله، احمد میرزا. (2535) تاریخ عضدی، به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
فریزر، جیمز بیلی. (1364) سفرنامه زمستانی، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: توس.
(1373). فهرس التواریخ، (1373) به تصحیح: عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
کاظم زاده، فیروز. (1371) روس و انگلیس در ایران، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: انتشارات  آموزش انقلاب اسلامی.
کستنکو، کاپیتان اتاماژور. (1383) شرح آسیای مرکزی و انتشار سیویلیزاسیون روسی در آن، ترجمه:  مادروس داود خانف، به تصحیح: غلامحسین زرگری نژاد، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
گرود، کوف. (خطی) جنگ در ترکمانیه، ترجمه: امان اله میرزا، نسخه خطی شماره 2749، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
لنزوسکی، جورج.(2536) رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه: اسماعیل رائین، تهران: جاویدان.
لین پول، استانلی. (1370) تاریخ دولت‌های اسلامی و خاندان های حکومتگر، ترجمه: صادق سجادی، تهران: نشر تاریخ ایران.
محمد حکیم خان. (2006) منتخب التواریخ، ج 2، به تصحیح: یایویی کاواهارا - کوئیجی هانه دا، توکیو.
محمدعلی خان غفور. (1373) روزنامه سفر خوارزم، به تصحیح: محمدحسن کاووسی عراقی و محمد نادر نصیری مقدم، تهران: انتشارات وزارت امورخارجه.    
ملگونوف. (1355) سفرنامه استر آباد و مازندران و گیلان، ترجمه: مسعود گلزاری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ناطق، هما. (1354) از ماست که بر ماست، تهران: آگاه.
وامبری، آرمینیوس. (1374) سیاحت ‌درویشی دروغین در آسیای میانه، ترجمه: فتحعلی خواجه نوریان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
هدایت، رضا قلیخان. (1385) سفارت نامه خوارزم، جلد 10، به تصحیح: جمشید کیانفر، تهران: میراث مکتوب.
 
Allworth Edward. (1994). central Asia 130 years of Russian dominance, London.
Ross Denison. (1899). the heart of Asia, London.
Munis Shir Muhammad Mirab & Agahi Muhammad Riza Mirab. (1999), Firdaws al-iqbal, Translated &Annotaed by Yuri Bregel, Leiden brill.
Stewart.c.e. (1911). Through persia in disguise, Newyourk.