نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
کارشناس ارشد تاریخ ایران و دستیار علمی دانشگاه پیام نور هرسین
چکیده
هدف مقاله حاضر، بررسی عملکرد مستشاران خارجی در زمینههای گوناگون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی و پیامدهای حضور آنها از بدو ورود به ایران تا اواخر سلطنت محمد شاه قاجار است. در این میان، از تعدادی مستشاران برجسته دورههای تاریخی صفویه تا قاجار یاد شده و فعالیتها و اقدامات آنها بیان گردیده است.
استخدام مستشاران در حوزههای مختلف از دوره صفویه و پس از آن صورت پذیرفت و این روند در زمان قاجار به اوج خود رسید. تمایلات نوگرایانه درایران، تحت تأثیر پیشرفت علوم و فنون در غرب و آشکار شدن عقب ماندگی های این کشور بود که سرانجام موجب آن گردید دولتمردان ایرانی در صدد استخدام کارشناسانی از کشورهای پیشرفته برآیند و از آنها به عنوان مستشار برای اجرای اصلاحات و نوگرایی در ایران دعوت به عمل آورند.
کلیدواژه‌ها
منابع و مآخذ
آدمیت، فریدون، (1378) امیر کبیر و ایران، چ هشتم، تهران: خوارزمی.
ــــــــــــــ (1340)،فکر آزادی در مقدمه نهضت مشروطیت ایران، تهران: سخن.
ــــــــــــــ (1351)،اندیشه ترقی وحکومت قانون عصر سپهسالار، تهران، خوارزمی.
آژند، یعقوب، (1380)،کمبریج، ج6، تهران: جامی.
احیائی، زینب، (1382)،مستشاران امریکایی در ایران به روایت اسناد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
اعتماد السلطنه، محمد خان،(1367)، تاریخ منتظم ناصری ، ج3، به اهتمام: اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
امینی، ایرج،(1378)، ناپلئون و ایران، ترجمه: اردشیر لطیفیان، تهران: فروزان.
اولئاریوس، آدام، (بی‌تا)، سفرنامه، ترجمه: احمد بهپور، تهران.
برادران شرلی، (1357) ، سفرنامه، ترجمه: آوانس، با مقدمه و توضیح حجت آئین، تهران: کتابخانه منوچهر.
بنجامین ،(1369)، سفرنامه (ایران و ایرانیان درعصر ناصرالدین شاه)، ترجمه: حسین کردبچه، [بی‌جا]،جاویدان.
بهنام، جمشید،(1375)، ایرانیان در اندیشه تجدد، تهران: فروزان.
دلاواله، پیترو ، (1370)، سفر نامه، ترجمه: شجاع الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.
پاکروان، امینه، (1376)، عباس میرزا و فتحعلیشاه، نبردهای ده ساله ایران و روس، ترجمه: صفیه روحی، تهران: تاریخ ایران.
پرویز، عباس،(1339) ، تاریخ و تمدن جدید ایران، [بی جا]، موسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی
پیرنیا، حسن و عباس اقبال آشتیانی، (1370) ، تاریخ ایران، چ پنجم،تهران: کتابخانه خیام.
پیوکارلوتزیو، (1363)،رقابت‌های روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه: عباس آذین،تهران: علمی وفرهنگی.
تاجبخش،احمد، (1362)، سیاستهای استعماری روسیه و انگلستان و فرانسه در ایران، تهران: اقبال.
جولانتاسیر اکاسکا، وایندو، (پاییز 1383)، مناسبات ایران و لهستان در دوران صفویه، ترجمه: خسرو مشهوری‌مقدم، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال پنجم، شماره 20.
حائری، عبدالهادی، (1380)، نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، چ چهارم، تهران: امیرکبیر.
حسام معزی،نجفقلی،(1366)،تاریخ روابط سیاسی ایران و دنیا، به کوشش: همایون شهیدی،تهران:نشرعلم.
دارسی‌تاد، الیوت، (1384)، روزنامه مازندران، مقدمه و تصحیح: جمشید قائمی،تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
دروویل، گاسپار، (1370)، سفر نامه، چ چهارم، ترجمه: منوچهر اعتماد مقدم، [بی جا]، شباویز.
دو گاردان، کنت آلفرد، (1362)، مأموریت گاردان در ایران، ترجمه: عباس اقبال، تهران: گزارش.
رایت، دنیس، (1361)، نقش انگلیس در ایران، ترجمه: فرامرز فرامرزی، [بی جا]، فرخی.
رابینو، لویی، (1363)، دیپلماتها وکنسولهای ایران وانگلیس، ترجمه: غلامحسین میرزاصالح، تهران: نشر تاریخ ایران
رویمر، هانس، (1380)، ایران در راه عصر جدید، ترجمه: آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران.
ریشار، یان، (1369)، ایران و اقتباسهای فرهنگی شرق از مغرب زمین، مجموعه مقالات، ترجمه: ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد: آستان قدس رضوی.
رینگر، مونیکا، (1381)، آموزش،دین و گفتمان اصلاح فرهنگی دوره قاجار،ترجمه: مهدی حقیقت خواه،تهران: ققنوس.
زرگری‌نژاد، غلامحسین، (1385)، روزشمارتحولات ایران درعصرقاجاریه،تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر
زرین‌کوب، عبدالحسین، (1375)،روزگاران ایران، ج3، تهران: سخن.
زیباکلام، صادق، (بی‌تا)، سنت و مدرنیته در ایران، تهران: روزنه.
سانسون، (1346)، سفرنامه، وضع کشورشاهنشاهی ایران درزمان شاه سلیمان صفوی، ترجمه: تقی تفضلی، تهران: ابن سینا.
سیوری، راجر، (1382)، افسانه شرلی، تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی، مجموعه مقالات، ترجمه: عباسقلی غفاری فرد و محمد باقر آرام، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــ (1374)، ایران عصر صفویه، ترجمه: کامبیز عزیزی ، تهران: نشر نو.
شمیم، علی اصغر، (1379)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: زریاب.
شعبانی، رضا،(1373)، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه، ج1، تهران: نشر توس.
ـــــــــــ (1378)، مختصری از دوره های افشاریه و زندیه، تهران: سخن.
شیرازی، فضل‌الله،(1380)، تاریخ ذوالقرنین، ج1، تحقیق: ناصر افشار فر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
ظهیرنژاد ارشادی، مینا،(1381)،اسنادی از روابط ایران و انگلیس در عصر محمد شاه قاجار،تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه.
عاقلی، باقر(1334)«تاریخچه شنیدنی مستشاران خارجی در ایران» نشریه خواندنیها،سال 16،ش 49.
علی آقایی بخشی، (1375)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات علمی ایران.
فرهنگ معین، ویرایش 1384، ذیل مستخدم و مستشار.
فلسفی، نصرالله، (1634)،زندگانی شاه عباس اول، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
قدیمی قیداری، عباس، «نکاتی درباره سفیران دولت‌های اروپایی در دوره صفویه»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال هفتم، شماره 27-26.
کاظمی،علی‌اصغر، (1365)،دیپلماسی درعصر دگرگونی در روابط بین المللی، تهران: موسسه مطالعات سیاسی بین الملل.
کاووسی عراقی، محمدحسین و حسین احمدی (1376)، اسنادی از روابط ایران و فرانسه در دوره فتحعلیشاه، تهران: وزارت امور خارجه.
کدی، نیکی، آر، (1381)، ایران دوران قاجار و برآمدن رضا خان، ترجمه: مهدی حقیقت خواه، تهران، ققنوس.
کرزن، لرد ناتیل، (1373)، ایران و قضیه ایران، ج2، ترجمه: وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
کروسینسکی، (1363)، سفرنامه- یادداشتهای کشیش لهستانی در عصر صفویه، ترجمه: عبدالرزاق دنبلی،تهران: توس.
کسرایی، محمد سالار، (1379) ، چالش سنت و مدرنیته در ایران، تهران: نشر مرکز.
لسان‌الملک سپهر، محمدتقی، (1377)، ناسخ التواریخ، ج1، به اهتمام: جمشید کیانفر، تهران: نشر اساطیر.
لکهارت،لارنس، (1368)، انقراض سلسله صفوی و ایام استیلای افاغنه درایران، ترجمه: مصطفی قلی عماد، تهران: مروارید.
ـــــــــــــ (1331)، نادر شاه، ترجمه: مشفق همدانی: تهران: چاپخانه شرق.
ـــــــــــــ (1379)، نادرشاه،آخرین کشورگشای آسیا، ترجمه: اسماعیل افشار نادری، تهران: دستان.
لمبتون، آن کاترین و سواین فورد، (1385)، سیری در تاریخ ایران پس از اسلام، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: امیر کبیر.
محبوبی اردکانی، حسین، (1378)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید، ج 1،چ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
میراحمدی، مریم، (1371)، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
محمود، محمود، (1328)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، ج 1، تهران: اقبال.
مفتون‌دنبلی، عبدالرزاق، (1351)، مآثر السلطانیه، (تاریخ جنگهای ایران و روس)، به اهتمام: غلامحسین صدری، تهران: ابن سینا.
ممتحن‌الدوله شقاقی، میرزا محمدمهدی‌خان، (1379)، مآثرالمهدیه، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
ناطق، هما، (1368)،ایران در راه یابی فرهنگی ،پاریس: خاوران.
نوایی، عبدالحسین، (2537)، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی ، چ سوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـــــــــــــــ (1372)،تاریخ روابط ایران و اروپا در عصر صفویه، تهران: ویسمن.
هدایت، رضاقلی‌خان، (1380)، روضه الصفای ناصری ج9و15، به تصحیح: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
هوشنگ مهدوی،عبدالرضا، (1383)، روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی،چ نهم، تهران: امیر کبیر.
واتسن، رابرت گرافت، (1340)، تاریخ قاجاریه،ترجمه: عباس قلی آذری، [بی جا].
ورهرام،غلامرضا،(1371)، منابع تاریخ دوره اسلامی ،تهران: امیر کبیر.
ولایتی، علی اکبر، (1375)، تاریخ روابط خارجی در عهد شاه اسماعیل صفوی ، تهران: وزارت امور خارجه.
یونر، ژول، (1335) آموزگاران نظامی انگلیس در ایران و رفتن ایرانیان به آمریکا، خواندنیها، سال 31، شماره 25.
)