نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ و مدرس دانشگاه پیام نور کرمانشاه

چکیده

تاکنون به نقش استعمار انگلستان در ایران دورة معاصر در ابعاد مختلف از جمله نفوذ در بازارهای ایران، تسلط بر منابع حیاتی کشور شکل‌دهی جریان‌های انحرافی مذهبی و در سطح کلان دخالت در مسائل سیاسی و حتی سرنگونی دولت‌های وقت ایران پرداخته شده است. اما شاید بتوان گفت ابعاد جزئی این مسائل، کمتر بررسی شده است. به‌خصوص رویدادهایی که در رابطه با نقش استعمار انگلستان در ولایات مختلف ایران و در تحریک اقلیت‌های قومی به شورش‌های محلی اتفاق افتاده است، قابل کنکاش است. در این پژوهش، دو شورش کردها در دوره ناصرالدین‌شاه، احمدشاه و رضاشاه  و رابطه استعمار انگلستان با سردمداران این شورش‌ها بررسی شده است. هدف از انتخاب این دو شورشِ متفاوت و نامتقارن تأکید بر ماهیت استعماری سیاست انگلستان در تاریخ معاصر ایران است. گرچه سیاست انگلستان در جریان هر یک از این شورش‌ها متفاوت، اما در یک جهت و هدف بوده است که در پژوهش حاضر، ابعاد و سمت و سوی سیاست انگلستان در این زمینه به طور مفصل بررسی شده است. شورش شیخ عبیدالله که در دوره ناصرالدین شاه و در بین کردهای آذربایجان رخ داده و شورش اسماعیل‌آقا سمیتقو رهبر ایل کرد شکاک که در اواخر دوره قاجار رخ داد و ادامه آن به دوره رضاشاه کشیده شد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی:
آقاسی، مهدی (1350)، تاریخ خوی، چ اول، تبریز: انتشارات تاریخ و فرهنگ ایران.
ارفع (ارفع‌الدوله)، رضا (1345)، ایران دیروز یا خاطرات پرنس ارفع‌الدوله، چ اول، تهران: چاپخانه وزارت فرهنگ.
ارفع، حسن ]بی‌تا[، کردها و یک بررسی تاریخی و سیاسی، لندن: دانشگاه اکسفورد.
افشار، علی‌خان (1346)، رساله شورش شیخ عبیداله یا ذیل تاریخ افشار، چ اول، تبریز: انتشارات شورای مرکزی جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی ایران در آذربایجان غربی.
ایگلتون، ویلیام جونیر ]بیتا[، جمهوری 1946 کردستان، ترجمه: سید محمد صمدی، چ اول، سنندج، انتشارات سنندج.
برزویی، مجتبی (1378)، اوضاع سیاسی کردستان، تهران: فکر نو.
بهار، ملک‌الشعرا (1371)، تاریخ مختصر احزاب ایران، ج 1، چ سوم، تهران: امیرکبیر.
پروین، نادر، «دولت ملی»، فصلنامه مطالعات تاریخی، 1385، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ش 13.
تمدن، محمد (1356)، اوضاع ایران در جنگ جهانی اول یا تاریخ رضائیه، چ اول. تهران: چاپخانه اسلامی.
توحدی، کلیم‌الله (1359)، حرکت تاریخی کرد به خراسان، ج 1، چ اول، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
جلیل، جاسم (1987)، راپه رینی کورده کانی سال 1880( شورش کردها در سال1880)، رساله دکتری، سلیمانیه: چاپخانه الزمان.
حلمی، رفیق (1956م)، یادداشت‌های رفیق حلمی(به زبان کردی)، بغداد: مطبعه معاریف.
خالفین، ن. (1971م)، خه بات له ری کوردستاندا (مبارزات ملت کرد در کردستان). ترجمه: جلال تقی (به زبان کردی)، سلیمانیه: چاپخانه قیام.
الدر، جان (1333)، تاریخ میسیون امریکایی در ایران، ترجمه: سهیل آذری، چ اول، ]بی‌جا[: انتشارات نور جهان.
سازمان اسناد ملی ایران، سند نمره 1525، مورخه 4 /1 /1340ق، شماره 240ـ 2095.
شریف وانلی، کندال، مصطفی نازدار (1372)، کردها،ترجمه: ابراهیم یونسی، چ دوم، تهران: روزبهان.
صفایی، ابراهیم (1356)، پنجاه سال، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
غوریانس، اسکندر (1356)، قیام شیخ عبیدالله شمزینی در عهد ناصرالدین شاه قاجار،
چ اول، به کوشش: عبدالله مردوخ، تهران: دنیای دانش.
کاردوخ، م (1993م)، جنبش‌های کرد از دیر باز تاکنون، ج 2، ترجمه: ابرهیم یونسی، چ اول، مهاباد، انتشارات مهاباد.
کرزن، لرد جورج ناتانیل (1349)، ایران و قضیه ایران، ج 2، ترجمه: غ. و. مازندرانی، چ اول، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کسروی، احمد (1356)، تاریخ مشروطه ایران، چ سوم، تهران، امیرکبیر.
ــــــــ (1371)، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، چ چهارم، تهران: امیرکبیر.
کوچرا، کریس (1373)،جنبش ملی کرد، ترجمه: ابراهیم یونسی، چ دوم، تهران: نگاه.
کینان، درک (1372)، کرد و کردستان، ترجمه: ابراهیم یونسی، چ دوم،  تهران، نگاه.
گزیده اسناد سیاسی ایران و عثمانی، 1370، ج 3 و4 چ، سوم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی وزارت خارجه.
لازاریف، س (1989م)، کیشه کورد 1917 ـ 1890(مسئله کرد 1917 ـ 1890)، ج 1، ترجمه: دکتر کاووس قفتان، چ اول، بغداد: مطبعه الجاحظ.
مک داول، دیوید (1380)، تاریخ معاصر کرد، ترجمه: ابراهیم یونسی، چ اول، تهران: پانیذ.
ملک آرا، عباس میرزا (1361)، شرح حال عباس میرزا ملک آرا، با مقدمه: عباس اقبال آشتیانی، چ اول، تهران: بابک.
نوری اسفندیاری، فتح‌الله (1336)، رستاخیز ایران (مدارک، مقالات و نگارشات خارجی 1322ـ 1299 شمسی)، چ اول، تهران: چاپ سازمان برنامه.
نیکتین، بازیل (1366)، کرد و کردستان ـ بررسی از نظر جامعه‌شناسی و تاریخی، چ دوم، ترجمه: محمد قاضی، تهران: نیلوفر.
هدایت، مهدی قلی‌خان (مخبرالسلطنه) (1363)، خاطرات و خطرات، چ اول، تهران: زوار.
 
انگلیسی:
Martin van bruinesse (1983), Kurdish tribes and states of Iran, the case of simko, s revolt in the conflict of tribe and state in Iran and Afghanistan, London, croom helm.
Saad Eskendar, (November 2000), Britan.s   policy in southern Kurdistan (the formation and the termination of first Kurdish government 1918-1919, Vol 27, British journal of the middle estern duties, no2