نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تبریز

چکیده

مواضع خصمانه ایلخانان در برابر ممالیک که بخشی اعظم از توان آنان را به خود مصروف کرد، پیامدهایی در عرصه سیاسی به دنبال داشت. شناخت ابعاد و زوایای این روابط و همچنین پیامدهای آن می­تواند چشم­انداز روشن‌تری از مناسبات قدرت و روابط خارجی ایلخانان ترسیم کند. یافته­های پژوهش حاضر نشان می­دهد که جهت­گیری و مبانی سیاسی ایلخانان در برابر ممالیک بر اساس شکست عین­جالوت و ناکامی در رسیدن به اروپا تعریف شد و به رویکردی خصمانه و درازمدت در عرصه مناسبات سیاسی آنان تبدیل گردید. این رویکرد در کنار شکل­گیری رسم­پناهندگی، شبکه­ای گسترده از دسیسه، افتراء گروه‌گرایی و ناامنی جانی و شغلی را در مناسبات درونی ایلخانان به دنبال آورد و در عین حال، منجر به گرویدن آنان به اسلام، به مثابه ابزاری برای مشروعیت­بخشی به قدرت و نبردهای‌شان در برابر ممالیک شد. همچنین در ساحت سیاست خارجی نیز اسباب دوستی و نزدیکی ایلخانان با اروپا، روابط حسنه ممالیک با اردوی زرین، تأثیرگذاری فرهنگی و مذهبی مصریان بر آنان و آشنایی اروپا با جهان شرق را فراهم کرد.

کلیدواژه‌ها

آقسرایی، کریم‌الدین محمود بن محمد، 1362، تاریخ سلاجقه یا مسامره الاخبار و مسایره الاخیار، چاپ دوم، به اهتمام و تصحیح: عثمان توران، تهران: اساطیر.
ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، 1376، سفرنامه ابن بطوطه، چاپ ششم، جلد 1، ترجمه: محمدعلی موحد، تهران: آگه.
ابن تغری بردی الاتابکی، یوسف،] بی‌تا[، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره.
ابن خلدون، 1368، العبر(تاریخ ابن خلدون)، جلد 4، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
اشپولر، برتولد،1380، تاریخ مغول در ایران (سیاست،حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان)، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
العینی، بدرالدین محمود، 1998م.، عقدالجمان فی‌تاریخ اهل­الزمان، به‌تصحیح: محمد امین، قاهره: الهیئه المصریه العامه الکتاب.
القاشانی، محمد ابوالقاسم عبدالله بن علی، 1348، تاریخ اولجایتو، به اهتمام: مهین همبلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
المقریزی، احمد بن علی، 1932، السلوک لمعرفه الدوله الملوک، تحقیق از: محمد مصطفی زیاده، قاهره: دارالکتب المصریه.
اللهیاری، فریدون، 1381،"تأملی بر رویکردهای اساسی در مناسبات احمد تگودار با مصر (683-681 ق.)" مجله علوم انسانی دانشگاه الزهراء، سال دوازدهم، شماره 43، پائیز 81، ص 20-1.
انصاری دمشقی، شمس­الدّین محمّد، 1357، نخبه­الدهر فی­العجایب البّر و البحر، ترجمه: سیّد حمید طبیبیان، تهران: فرهنگستان ادب و هنر ایران.
باسورت، ک. و جمعی از نویسندگان، 1379، تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان (پژوهش دانشگاه کیمبریج)، جلد 5، گردآورنده: ج. آ. بویل، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بناکتی، داود بن محمد، 1384، تاریخ بناکتی، روضه اولی الالباب فی معرفه التواریخ و الاشباب، به کوشش: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
بیانی، شیرین، 1375، دین و دولت در ایران عهد مغول، جلد سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پیگولاسکایا و دیگران، 1354، تاریخ ایران، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: پیام.
تتوی، قاضی احمد و آصف خان قزوینی، 1382، تاریخ الفی (تاریخ هزار ساله اسلام)، جلد 6، به‌تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جوینی، عطاملک، 1362، تحریر نوین تاریخ جهانگشای جوینی، بازنویسی: منصور ثروت تهران: امیرکبیر.
خواندمیر، غیاث‌الدین همام‌الدین حسینی، 1333، تاریخ حبیب‌السیر فی‌اخبار افراد بشر، جلد 3، زیر نظر: محمود دبیرسیاقی، تهران: خیام.
دهقان­نژاد، مرتضی، 1385، "روابط ایران و اروپا در عصر ایلخانان"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ش 29، زمستان 85، ص 5.
رانسیمان، استیون، 1360، تاریخ جنگ‌های طیبی، جلد 3، ترجمه: منوچهر کاشف تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
رضوی، ابوالفضل، 1394، "تأملاتی بر مناسبات ایلخانان و ممالیک در قرن هشتم هجری" مجله مطالعات تاریخی جهان اسلام، شماره 6، پاییز و زمستان 94، صص 86- 57.
ساندرز، ج. ج.، 1372، تاریخ فتوحات مغول، ترجمه: ابوالقاسم حالت، تهران: امیرکبیر.
شبارو، عصام محمد، 1380، دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام، ترجمه: شهلا بختیاری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
مرتضوی، منوچهر، 1341، تحقیق در باره دوره ایلخانان ایران، تبریز: شفق.
معدن‌کن، معصومه، 1375، به یاسا رسیدگان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
معین­الدین نطنزی، 1336، منتخب‌التواریخ معینی، به‌تصحیح: ژان اوبن، تهران: کتابفروشی خیام.
مورگان، دیوید، 1371، مغول‌ها، ترجمه: عباس مخبر، تهران: مرکز.
قلقشندی، احمد بن علی، 1407ق.، صبح­الاعشی فی صناعه­الانشاء، به‌تصحیح: محمد حسین شمس­الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
گروسه، رنه، 1379، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه: عبدالحسین میکده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
وصاف­الحضره، فضل‌الله بن عبدالله شیرازی، 1338، تجزیه‌الامصار و تزجیه‌الاعصار (تاریخ وصاف الحضره در احوال سلاطین مغول)، به‌اهتمام: محمدمهدی اصفهانی بمبئی، تهران: اقبال.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله، 1338، جامع‌التواریخ، جلد 2-1، به کوشش: بهمن کریمی، تهران: اقبال.
یوسفی حلوایی، رقیه، 1381، روابط سلاحقه روم با ایلخانان، تهران: امیرکبیر.
 
لاتین:
Amitai-preiss,reuven, 1995, Mongols and mamluks: the mamluk–ilkhand war, 1260-1281, Cambridge: Cambrige University press, 92-93
Phillips, E.D, 1965, the Mongols, London: Thames and Hudson.
Hivannisian, Richard, 2004, armenian people from to modern, newyork, Vol 1, New York: marttins prees, 26-27.