جهانبخش ثواقب؛ سمیرا قلاوند
دوره 14، شماره 54 ، فروردین 1392، ، صفحه 21-48
چکیده
با تشکیل دولت صفویه در آغاز سده دهم هجری (907ق./ 1502م.) مناسبات جدیدی میان ایران با همسایگان خود در شرق و غرب کشور نظیر عثمانیان، اوزبکان و گورکانیان هند رقم زده شد که وجه غالب آن، درگیریهای نظامی و کشمکش ...
بیشتر
با تشکیل دولت صفویه در آغاز سده دهم هجری (907ق./ 1502م.) مناسبات جدیدی میان ایران با همسایگان خود در شرق و غرب کشور نظیر عثمانیان، اوزبکان و گورکانیان هند رقم زده شد که وجه غالب آن، درگیریهای نظامی و کشمکش و ستیزه بود. در این میان، روابط صفویان با اوزبکان از همان آغاز رابطهای نظامی پر از تنش و ستیزهجویی بود و جنگهایی را بین طرفین شکل داد. دامنه منازعات و درگیریهای دو دولت که با جنگ سرنوشتساز مرو میان محمدخان (شیبکخان) اوزبک و شاه اسماعیل صفوی آغاز شد (916 ق)، در دورههای بعدی نیز ادامه یافت. این درگیریها بیشتر بر سر ولایت خراسان بود که اوزبکان قصد تصرفش را داشتند و صفویان برای حفظ آن و تثبیت مرزهای شرقی، بارها به مقابله آنان شتافتند. در حاکمیت شاه صفی نیز مرزداران و سرداران اوزبک بارها خراسان را مورد تاخت و تاز قرار دادند. وی با تغییر سیاست مدارا و نرمش اولیه خود، در برابر اوزبکان موضع شدیدتری گرفت و سرداران او سرانجام توانستند اوزبکان را شکست داده و آنان را به برقراری مصالحه و رابطهای مسالمتآمیز وادار کنند. در مقاله حاضر، زمینهها و عوامل کشمکش و ستیزههای دیرینه صفویان و اوزبکان، منازعات این دو همسایه در دوره زمامداری شاه صفی به ویژه بر سر ایالت خراسان، عوامل درگیریها و شرح تهاجمات مکرر اوزبکان و روند رابطه این دو قدرت با یکدیگر بررسی میشود. یافته این پژوهش نشان میدهد که علاوه بر تفاوت دیدگاههای مذهبی و پیشینه دشمنی و نزاع دیرینه دو دولت، ایالت خراسان به سبب موقعیت راهبردی در شرق ایران، عامل عمدهای در شکلگیری درگیریهای مکرر بین صفویه و اوزبکان در عهد شاه صفی بوده است.