مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه
فصلنامه تاریخ روابط خارجی با همکاری انجمن دیپلماسی ایران منتشر میشود.فصلنامه تاریخ روابط خارجی1735-2010207820190321مؤید حضور در موصل، نگاهی به اقدامات وزارت امور خارجه در پایان جنگ جهانی اول 1337 ق./ 1919 م.1898986FAرضا آذری شهرضائیپژوهشگر تاریخ معاصر ایرانJournal Article20191214<strong>اصلاح مرزهای غربی و شمالی و بازستاندن سرزمینهای ازدسترفته یکی از آمال ایرانیان در پایان جنگ جهانی اول بود. وزارت امور خارجه ایران به عنوان دستگاه دیپلماسی و همچنین حافظۀ تاریخی ایران تلاش کرد علیرغم ناتوانی مفرط و ویرانی کامل ایران در پایان جنگ اقداماتی هرچند ناموفق در اصلاح مرزهای ایران انجام دهد، یکی از آن اقدامات اعزام مأموران ویژه با دستورالعملهای لازم به نواحی پیرامونی ایران بود؛ ازجمله دیپلماتهای مبرز آن روزگار مؤید حضور است، وی سعی داشت در چارچوب دستورالعملهای وزارت امور خارجه به رایزنی بپردازد و تلاش کرد نواحی حوزۀ فرهنگی ایران در مناطق غربی را بازگرداند؛ اما به دلیل مخالفت حاکم نظامی بریتانیا در موصل مأموریت او به شکست منجر شد</strong>.https://www.hfrjournal.ir/article_98986_8caf3fa52b0ac78921ead3f51529a96d.pdfمرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه
فصلنامه تاریخ روابط خارجی با همکاری انجمن دیپلماسی ایران منتشر میشود.فصلنامه تاریخ روابط خارجی1735-2010207820190321میرزا محسنخان معینالملک و سفارت عثمانی (سالهای 1288- 1308 ق.)92298988FAحسن حضرتیدانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهرانJournal Article20191214<strong>میرزا محسنخان معینالملک حدود بیست سال (از 1288 تا 1308ق.) سفیرکبیر و وزیرمختار ایران در اسلامبول بود. اما دربارۀ اینکه او در این دوره چه اقداماتی انجام داده یا در مناسبات ایران و عثمانی در آن دوره چه نقشی داشته، پژوهش مستقلی انجام نشده است. بررسی اسناد وزارت خارجه ایران نشان میدهد که برقراری روابط حسنه با باب عالی، تلاش برای حلوفصل منازعات مرزی، مذاکره بر سر معاهدات تجاری و حقوقی، مشارکت در امور عامالمنفعه و همچنین بهبود وضعیت تحصیلی و آموزشی ایرانیان استانبول از اولویتهای کاری معینالملک بوده است. با این حال، وی علاوه بر مأموریتهای رسمی و دیپلماتیک، تمایلات روشنفکرانه نیز داشته و با محافل روشنفکران ایرانی در پایتخت عثمانی هم نشستوبرخاست داشته است. این امر حتی به عنوان یکی از دلایل اصلی عزل او از سفارت عثمانی یاد شده است. این پژوهش در صدد آن است تا با تکیه بر اسناد رسمی که برخی از آنها برای نخستین بار در این مقاله استفاده شده است، برخی از ابعاد مبهم زندگی و اقدامات معینالملک را در اسلامبول تشریح کند. </strong>https://www.hfrjournal.ir/article_98988_e70d98f474753f020fa5e37afc6b3626.pdfمرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه
فصلنامه تاریخ روابط خارجی با همکاری انجمن دیپلماسی ایران منتشر میشود.فصلنامه تاریخ روابط خارجی1735-2010207820190321قوانین ناظر بر دستگاه مجری سیاست خارجی ایران و سیر تحول آن235598990FAمحسن چیت سازرئیس اداره مطالعات اسناد و تاریخ روابط خارجیJournal Article20191214<strong>روابط خارجی به مفهوم مدرن آن در ایران نیازمند شکلگیری دیوانسالاری نوین و نهادهای اداری جدید یا وزارتخانه بود. بر همین مبنا از اوایل عصر قاجار و مشخصاً از زمان سلطنت فتحعلی شاه زمینۀ تأسیس نخستین وزارتخانهها، از جمله وزارت امور خارجه فراهم شد. مقررات ناظر بر نحوۀ کارکرد دستگاه سیاست خارجی در چند مقطع از حدود یکصد و چهل سال پیش در ادوار مختلف تدوین شد که در آنها وظایف این وزارتخانه در جهت تنظیم روابط با سایر کشورها تعیین شد. با تغییراتی که در نظام نامهها و قوانین به تناسب شرایط زمانی در برهههای مختلف داده شد، سازمان هم دستخوش تغییر شد و ادارات، دوایر و بخشهای مختلفی در طی ادوار مختلف ایجاد شدند. این مقاله بر آن است تا نشان دهد که با وجود خودکامگی پادشاهان قاجار و پهلوی و دخالت تام و تمام آنها در تعیین خطوط راهنما و مشی عملی دستگاه دیپلماسی، گزیدهای از کارگزاران آگاه در دورههای مختلف تلاش کردند با وضع مقررات و وسواس در بهکارگیریِ نیروی انسانی شایسته در این نهاد، کار دستگاه سیاست خارجی را به سامان برسانند؛ این کوشش تا حد قابل توجهی همراه با کامیابی بوده است. </strong>https://www.hfrjournal.ir/article_98990_6ed56c1d69654a2fdbfdb214e2740022.pdfمرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه
فصلنامه تاریخ روابط خارجی با همکاری انجمن دیپلماسی ایران منتشر میشود.فصلنامه تاریخ روابط خارجی1735-2010207820190321سیر تحول قانون تذکره در دوره قاجار577998991FAصباح خسروی زادهDocument of Expert0000-0002-8769-9701نصراله پور محمدی املشیدانشیار گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی قزوینJournal Article20191214<strong>سندی را که در منابع از آن به عنوان "تذکره"، "جواز عبور"، "باشتبورد" و "فته مرخصی" یاد کردهاند، همگی مترادف گذرنامه است. این سند، مجوز عبور از مرز برای ارائه به گذربانان، راهداران و مرزبانان است که حکومت به اتباع خود میدهد. با تشکیل دولت-ملتهای جدید در جهان، قواعد نوینی بر مناسبات بینالمللی حاکم شد، اما این قوانین در ایران جایگاهی نداشت. در اوایل دورۀ قاجار به مانند حکومتهای سلف خود در زمینۀ صدور اسناد هویتی، تنها برای مأموران ارسالی یا نمایندگان خارجی کاغذهایی جهت احراز هویت و شرح مأموریت صادر میشد؛ ناهمگونی سیستم حکومتی در ایران با نظام جهانی، ناآگاهی به نیازهای مناسبات بینالمللی را نیز به همراه داشت. تحول تدریجی تذکره در کنار تشکیلاتی شدن وزارت خارجه سبب تأسیس تذکرهخانه در دوره ناصری شد؛ با تدوین دستورالعملهای مربوط به تذکره و اهمیت آن در ادامه حکومت قاجار در دوره مظفری نیز "اداره تذکره دولت علیه ایران" تأسیس و با انقلاب مشروطه راهکارهایی برای اعتباربخشی به گذرنامههای ایرانی در پیش گرفته شد. تدوین قوانین جدید در بارۀ تذکره، تغییر در ساختار این اسناد را نیز به دنبال داشت؛ بنابراین در پژوهش حاضر خواهیم کوشید سیر تحول قانون تذکره در دورۀ قاجار و ساختار این سند را به عنوان سندی هویتی بررسی کنیم.</strong>https://www.hfrjournal.ir/article_98991_12577bc78de1c4363c50e1b9c4bf88e6.pdfمرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه
فصلنامه تاریخ روابط خارجی با همکاری انجمن دیپلماسی ایران منتشر میشود.فصلنامه تاریخ روابط خارجی1735-2010207820190321کارگزاری وزارت امور خارجه در کرمان و بلوچستان و تأمین منافع ایران819798993FAعبدالودود سپاهیاستادیار گروه تاریخ دانشگاه ولایت ایرانشهر0000-0002-8076-1816Journal Article20191214<strong>بلوچستان در سراسر دورۀ قاجار عرصه تقابل سیاستهای ایران و انگلیسیها بود. بررسی منابع مختلف و بهویژه اسناد وزارت امور خارجه نشان میدهد که بخش مهمی از حوادث سیاسیِ بلوچستان در دورۀ قاجار یا در ارتباط با دخالت انگلیسیها در این ناحیه شکل گرفته یا آنکه به طور مستقیم در آن حوادث نقش داشتهاند. یکی از مهمترین نتایج دخالت انگلیسیها در بلوچستان، تعیین حدود مرزهای ایران با خاننشین کلات بود، اما تعیین حدود به معنای پایان دخالت انگلیسیها در بلوچستان نبود، بلکه آغازی بود برای ظاهر شدن سیاستهای آنان در شکلهای جدید. در مقابل وزارت امور خارجه ایران اقداماتی در برابر انگلیسیها انجام داد که تأثیرگذارترین آن تأسیس «کارگزاری مهام خارجه در کرمان و بلوچستان» بود. کارگزارانی که به این ناحیه مأمور شده بودند نقش مهمی در دفاع از منافع مردم ایران در برابر دخالتهای انگلیسیها در بلوچستان و جلوگیری از گسترش نفوذ آنها داشتند. این مقاله در صدد است با اتکا به اسناد، نقش و تأثیرگذاری کارگزاران وزارت امور خارجه را در دفاع از منافع ایران در بلوچستان نشان دهد.</strong><br /> <strong> </strong>https://www.hfrjournal.ir/article_98993_504f60de463a98e763a5ae2e31b79ba4.pdfمرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه
فصلنامه تاریخ روابط خارجی با همکاری انجمن دیپلماسی ایران منتشر میشود.فصلنامه تاریخ روابط خارجی1735-2010207820190321چگونگی شکلگیری و ساختار آرشیو وزارت امور خارجه9911599043FAJournal Article20191215<strong>ایجاد سازمانهای کشوری و تشکیلات منظم اداری، از ویژگیهای تمدن ایرانی است. در این میان، آرشیو سابقهای دیرینه دارد و هستۀ اصلی این تشکیلات محسوب میشود. سنت آرشیو در تشکیلات اداری ایران باستان و دورۀ اسلامی به صورت مستمر ادامه یافته است و بالطبع بخشی مهم از اسناد و مدارک دولتی مربوط به روابط خارجی بوده است. در دورۀ صفویه با گسترش روابط خارجی، تشکیلات نوینی شکل گرفت که گزارش نمایندگان سیاسی با دول دیگر در آن جمعآوری میشد. بعد از آن در دورۀ قاجار با تشکیل وزارت خارجه، آرشیو مدارک مربوط به آن اهمیت بیشتری یافت و گردآوری اسناد روابط خارجی نظم بیشتری پیدا کرد. این روند در دورۀ ناصرالدین شاه با گسترش روابط خارجی به اوج رسید. در تشکیلات نوین دولتی سال 1298ق./1881م. آرشیو یکی از بخشهای مهم پنجگانه وزارت خارجه محسوب میشد؛ به همین دلیل در سال 1316ق./1899م. آرشیو وزارت خارجه، اولین بایگانی دولتی بود که طبق شیوههای نوین غرب، انتظام یافت و از این حیث، الگوی سایر وزارتخانهها شد. این پیشتازی در دورۀ پهلوی نیز استمرار پیدا کرد.</strong>https://www.hfrjournal.ir/article_99043_cfa6a7f9e67ee82b8ca71fa8df787803.pdf