نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه پیام نور اصفهان

چکیده

حیره، شهری در سرزمین میان‌رودان بود که ویرانه‌های آن در جنوب کوفه (نجف امروزی) بر جای مانده است. این شهر از لحاظ جغرافیای تاریخی در شمال شبه جزیرة عربستان و در امتداد مرزهای غربی حکومت ساسانی قرار داشت و کانون اصلی برخورد فرهنگ‌های ایرانی، عربی و یونانی- رومی بود. حیره در سده‌های پایانی دنیای باستانی قوای نظامی قدرتمند، اقتصادی شکوفا و پررونق و ثبات سیاسی قابل ملاحظه‌ای داشت و این وضعیت، آنجا را از سرزمین‌های عرب‌نشین متمایز می‌کرد. حیره به سبب برخورداری از دولتی طولانی و پایدار، ‌قادر بود تا علاوه بر ایجاد رابطة‌ گسترده با همسایگان خود، نقش تعیین‌کننده‌ای در معادلات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منطقه داشته باشد. در تحقیق حاضر کوشش می‌شود تا کیفیت و چگونگی روابط و به طور مشخص بخش‌هایی از آن که به حکومت ساسانیان مربوط است، بررسی شود. روش پژوهش در این مقاله به صورت توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

فارسی:
ابن رسته، 1365، الاعلاق النفیسه، ترجمه:‌ حسین قره چانلو، امیرکبیر، تهران
ابن فقیه، ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی، 1349، مختصرالبلدان، ترجمه:‌ ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
آذرنوش، آذرتاش، 1354، راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی، تهران: نشر دانشگاه
__________، 1374، راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، چاپ دوم، تهران: توس
آذری، علاءالدین، 1354، "نقش حیره در شاهنشاهی ساسانیان"، مجله‌ بررسی‌های تاریخی، سال دهم، شماره چهارم، مهر و آبان
آلتهایم، فرانتس، 1369، کمک‌های اقتصادی در دوران باستان، ترجمه‌: امیرهوشنگ امینی، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
انصاری دمشقی، 1357، نخبه الدهر فی عجایب البر و البحر، ترجمه:‌ حمید طبیبیان، تهران: بنیاد شاهنشاهی فرهنگستان‌های ایران
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد بن عبدالله، 1353، تاریخ بلعمی، 2جلد، به کوشش: محمد پروین گنابادی، چاپ دوم، تهران: زوار
بناکتی، 1348، تاریخ بناکتی، به کوشش: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی
پروکوپیوس، 1365، جنگ‌های ایران و روم، ترجمه: محمد سعیدی، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی
پیگولوسکایا، ن. و.، 1372، اعراب- حدود مرزهای روم شرقی و ایران، ترجمه: عنایت الله رضا، تهران: مؤسسه‌ مطالعات و تحقیقات فرهنگی
تقی‌زاده، حسن، 1335، مانی و دین او، تهران: انجمن ایرانشناسی
جرجی‌زیدان، 1369، تاریخ تمدن اسلام، چاپ ششم، ترجمه:‌ علی جواهرکلام، امیرکبیر
حسن، ابراهیم حسن، 2536ش.، تاریخ سیاسی اسلام، 3 جلد، ترجمه‌: ابوالقاسم پاینده، چاپ سوم، تهران: جاویدان
حتّی، فیلیپ، 1366، تاریخ عرب، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، چاپ دوم، تهران: آگاه
کریستن‌سن، آرتور، 1367، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه:‌ رشید یاسمی، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر
کیستر، ام. جی.، 1379، "حیره و نکاتی در باره ارتباطش با دیگر قبایل عربی"، ترجمه: محمد رحمتی، فصلنامه میقات حج، شماره‌های 31 و32، بهار و تابستان
لوکونین، و.گ، 1350، تمدن ایران ساسانی، ترجمه: عنایت الله رضا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
محمدی ملایری، محمد، 1372، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصرساسانی به عصر اسلامی، تهران: یزدان
______________، 1374، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عرب، چاپ چهارم، تهران: توس
مرادیان، خدامراد، 1355، کشور حیره در قلمرو شاهنشاهی ساسانیان از 226 تا 632 میلادی، تهران: بنیاد نیکوکاری نوربانی
مستوفی، حمدالله، 1362، نزهه القلوب، به اهتمام گای لسترنج، تهران: دنیای کتاب
نامه تنسر به گشنسب، 1354، چاپ دوم، به تصحیح: مجتبی مینوی، تهران: خوارزمی
 
عربی:
ابن خرداذبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله، 1408ق./1995م.، المسالک و الممالک، با مقدمه، حواشی و فهارس: محمد مخزوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی
ابن خلدون، عبدالرحمن، 1408ق./1998م.، العبر، 8 جلد، با حواشی و فهارس: خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر
ابن درید، ابوبکر محمد بن الحسن، 1411ق./1991م.، الاشتقاق، بیروت: دارالجبیل
ابن قتیبه، ابوعبدالله محمد بن مسلم، 1992، المعارف، مصر: الهیئه المصریه العامه للکتاب
ابن هشام، عبدالملک، 1375ق/1995م.، السیره النبویه، 4 جلد، تحقیق: مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، مصر: شرکت مصطفی البابی الحلبی و اولاده، در دو مجلد
ابوالفرج اصفهانی، 1418ق./1998م.،  الاغانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 24جلد در 13 مجلد
بلاذری، احمد بن یحیی، 1979، فتوح البلدان، بیروت: مکتبه الحیاه
حمزه اصفهانی، بی‌تا، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، بیروت: دار مکتبه الحیاه
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، 1412ق.، الاخبار الطوال، به تحقیق: عبدالمنعم عامر، قم: شریف رضی
طبری، محمد بن جریر، 1358ق./1939م.، تاریخ الرسل و الملوک، 8 جلد، قاهره: الاستقامه
علی، جواد، 1969، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، 10 جلد، بیروت: دارالعلم للملایین
غنیمه، یوسف رزق الله، 1936، الحیره: المدینه و المملکه العربیه، دنکورالحدیثه، بغداد
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1357ق.، التنبیه و الاشراف، به تحقیق: عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره: دارالصاوی
______________________، 1384، مروج الذهب و معادن الجوهر، 4جلد، به تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، مصر: سعاده
میدانی، ابوالفضل احمد بن محمد، 1366، مجمع الامثال، المعاونیه الثقافیه للآستانه الرضویه، مشهد
واقدی، محمد بن عمر، بی‌تا، فتوح الشام، بیروت: دارالجیل
____________________، 1410ق./1990م.، کتاب الرده، به تحقیق: یحیی الجبوری، بیروت: دارالغرب الاسلامی
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، 1379ق./ 1960م.، تاریخ یعقوبی، 2جلد، بیروت: صادر
 
لاتین:
Gibbon, Edward, 1962, The decline and fall of ROMAN Empire, Washington square press, vol.3.
The Cambridge History of IRAN, 1993, The Cambridge university press, vol.3 (1).