نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی گروه تاریخ و عضو گروه پژوهشی افغانستان‌شناسی دانشگاه بیرجند

چکیده

ولایت قاینات در دوره قاجار به سبب نقش مؤثر برخی از حکام آن منطقه، موقعیتی مهم در شرق ایران یافت. هرات در جوار مرز ایران، در معاهدة پاریس از ایران جدا شد و به سبب جنگ هرات، ایران تا آخرین سال‌های حکومت قاجار، افغانستان را به رسمیت نشناخت و روابط سیاسی مستقیم میان دو حکومت برقرار نشد. با این وجود، مناطق مرزی ایران، مانند قاینات، فارغ از سیاست­های دو دربار، با هرات روابط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی گسترده­ داشت و حکام قاینات و هرات برای تسهیل در روابط، مکاتبات و مراوداتی داشتند. همجواری قاینات و هرات از یک ‌سو و پیوندهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی از سوی دیگر، برقراری مناسبات این مناطق را اجتناب­ناپذیر می‌کرد و شوکت‌الملک اول و شوکت‌الملک دوم افزون بر نامه نگاری‌هایی با حکّام هرات، نمایندگانی نیز برای مذاکره اعزام کرده بودند. این بخش از روابط سیاسی در مرزهای شرقی ایران به سبب کمبود منابع کمتر بررسی شده است و در این مقاله، با تکیه بر اسناد منتشر نشده، به ویژه مکاتبات رسمی میان حکام هرات و قاینات در دو دهه پایانی قاجار، زمینه­های ارتباط، کیفیت روابط سیاسی و نتایج حاصل از آن بررسی خواهد شد

کلیدواژه‌ها

آرشیو اسناد وزارت امور خارجه، سال 1326ق.-کارتن 30- پرونده 15- 5.
__________________ سال 1339، کارتن 69، پرونده 7، 18و 19 و 23.
مرکز اسناد آستان قدس 1/2337،10/2560، 1/2759، 1/2763، 1/2903، 1/2914، 43/5171، 32/8171، 2/8355، 4/8355، 2/8393، 2/8397، 2/8436، 3/8436، 1/8492، 1/8603، 2/8731، 6/8731،10/8731، 13/8731، 17/8731، 5/8815، 3/9108، 1/9119، 2/9119، 3/9119، 9389، 1/70500، 3/70500، 1/70605، 3/70941، 1/70948، 1/70955، 70956، 2/70956، 1/70958، 1/70968، 3/70968، 4/70968، 6/70968، 7/70968، 1/70969، 3/70969، 4/70969، 5/70975،10/70975، 28/70975، 1/70982، 1/70983، 2/70986، 2/70988، 3/70988، 4/70988، 5/70988، 1/71000، 4/71022، 71076، 3/71482، 2/71919، 3/71919، 4/71919، 5/71919، 1/74263، 1/84361.
 
کتاب‌ها
آیتی، شیخ محمد حسین (1371)، بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان، چاپ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
الفنستون، مونت استوارت (1376)، افغانان، جای فرهنگ نژاد (گزارش سلطنت کابل)، ترجمه: محمد آصف فکرت، مشهد: آستان قدس رضوی.
خانیکوف، نیکولای ولادیمیروویچ (1375)، سفرنامه خانیکوف گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی، ترجمه: اقدس یغمایی، ابوالقاسم بیگناه، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذوالفقار کرمانی (1374)، جغرافیای نیمروز، به کوشش: عزیز الله عطاردی، تهران: عطاردی.
ریاضی هروی، محمدیوسف (1368)، عین‌الوقایع تاریخ افغانستان در سال‌های 1207- 1324ق، به کوشش: محمد آصف فکرت هروی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (1379)، فرهنگ جغرافیای کوههای کشور، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
سراج‌الدین بن عبدالرئوف (1369)، تحف اهل بخارا، تهران: بوعلی.
شاهدی، مظفر (1377)، زندگانی سیاسی خاندان علم، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
فکرت، محمد آصف (1376)، فارسی هروی: زبان گفتاری هرات، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
فرخ، سید مهدی (1370)، کرسی­نشینان کابل، به کوشش: محمد آصف فکرت، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (1389)، استان خراسان رضوی، شهرستان خواف.
فرهنگ جغرافیای آبادی‌های ایران (1389)، استان خراسان جنوبی، شهرستان درمیان.
کارکنان وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان (1380)، فرهنگ جغرافیایی ایران خراسان، ترجمه: کاظم خادمیان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
لندور، آرنولد هنری ساویچ (1388)، اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بازرگانی ایران در آستانه مشروطیت؛ در سرزمین آرزوها، ترجمه: علی‌اکبر عبدالرشیدی، تهران: اطلاعات.
محبوب فریمانی، الهه (1382)، اسناد حضور دولت‌های بیگانه در شرق ایران، مشهد: سازمان کتابخانه­ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
مجتهدزاده، پیروز (1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری، ترجمه: حمیدرضا ملک محمدی نوری، تهران: شیرازه.
نجف زاده، علی،«بررسی رابطه حکام قاینات با اسحاق‌زایی­ها و تأثیر آن بر تجزیه لاش و جوین از ایران در دوره قاجار»، مزدک نامه، 1393، ش 5، به کوشش: جمشید کیانفر، تهران.
نجف زاده، علی، «نقش و جایگاه طوایف در ساختار نظامی قاینات در دوره قاجار»، فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، 1390، شماره 21.
نجف زاده علی و مجتبی خلیفه، «بررسی­ آثار فتواهای جهاد در عثمانی بر قاینات و سیستان در جنگ جهانی اول»، فصلنامه گنجینه اسناد، پاییز 1392، سال بیست و سوم، دفتر سوم، پاییز.
وین، آنتونی (1383)، ایران در بازی بزرگ، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: پیکان.
هیل، اف (1378)، نامه­هایی از قهستان، ترجمه: محمدحسن گنجی، مشهد: مرکز خراسان شناسی.
یاداشت­های محرمانه کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات سال‌های 1917-1919میلادی (1393)، ترجمه: محمود فاضلی بیرجندی، تهران: نشر هیرمند.
ییت، چارلز ادوارد (1365)، سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمه: قدرت­الله روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری، تهران: یزدان.
 
نشریات
رعد، شماره 56، سال یازدهم، 1.
ایران، شماره 839، سال پنجم، 1.