نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل مقطع دکترای تاریخ ایران، مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد مطالعات خلیج‌فارس

2 استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

 موضوع نفت در تحولات تاریخی ایران طی یکصد سال اخیر و رقابت‌های نفتی دولت‌های غربی به ویژه انگلستان، در ایران اهمیت خاص دارد. همزمان با رقابت‌های گسترده سیاسی و اقتصادی آمریکا و انگلستان در ایران بر سرکسب امتیازات نفتی، رابرت ایمبری کنسولیار سفارت آمریکا در ایران به قتل رسید. در باره این واقعه، دیدگاه های گوناگونی مطرح شده است. برخی کوشیده‌اند ماجرا را تنها به عقاید عوام ربط دهند و برخی دیگر آن را ناشی از رقابت سیاسی دولت‌های غربی در ایران می‌دانند. با این حال، بررسی اسناد و مدارک موجود نشان می‌دهد که شرکت نفت ایران و انگلیس در نقش محرک در این ماجرا دست داشته است. این تحقیق با رویکردی توصیفی و تحلیلی و پس از بررسی ماهیت رقابت‌های سیاسی غرب در ایران بر سر مسأله نفت، در پی پاسخ به این سؤال است: رقابت‌های نفتی آمریکا و انگلستان تا چه حد در واقعه قتل ایمبری نقش داشت؟ فرض غالب بر این است که رقابت‌های موجود بر سر امتیاز جدید نفت در ایران، انگلستان را که مدعی نفت شمال ایران بود، واداشت تا با قتل ایمبری، طرف آمریکایی را از صحنه رقابت کنار بزند.

کلیدواژه‌ها

مرکز بررسی اسناد تاریخی (1386)، اتفاقات تاریخی به روایت اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
نفت در دوره رضاشاه (1378)، تجدید نظر در امتیاز نامه دارسی (قرارداد 1933)، تهران: اداره کل آرشیو اسناد و موزه دفتر رییس جمهور.
FO 371, 10155/E6607, Ivey, Tehran, July 31, 1924
FO 371, 10146/E7152, Tehran, August 1, 1924
RG 59, 123IM1, 157, 169, 226, 239, 254, 264, 273, 278
New York Times, July 20, 1924; November 12, 1924; September 30, 1924.
آبراهامیان‌، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: گل‌محمدی ـ فتاحی‌، تهران: نی‌.
حسام معزی، نجف علی (1366)، روابط عمومی سیاسی ایران با انگلستان و یک بحث جالب توجه در باره نفت، ج 2، تهران: بی‌تا.
حمیدی نیا، حسین (۱۳۸۲)، ایالات متحده آمریکا، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
رایت، سر دنیس (1368)، انگلیسی‌ها در میان ایرانیان، ترجمه: اسکندر دلدم.، تهران: نهال.
راسخی لنگرودی، احمد (1384)، موج نفت، تهران: اطلاعات.
ساتن، الول (1372)، نفت ایران، ترجمه: رضا رئیس طوسی، تهران: صابرین.
شمیم، علی اصغر (1378)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران : مدبر.
فاتح، مصطفی (1335)، پنجاه سال نفت ایران، تهران: چهر.
کاتوزیان، محمد علی همایون (1381)، نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران، نفت و توسعه اقتصادی، چاپ دوم، ترجمه: علیرضا طیب، تهران: نشر مرکز.
لسانی، ابوالفضل (1357)، طلای سیاه یا بلای ایران، تهران: امیرکبیر.
ماسلی، لئونارد (1365)، نفت، سیاست و کودتا در خاورمیانه، ترجمه: رضا رفیعی مهرآبادی، تهران: رسام.
مرسلوند، حسن، به کوشش (1364)، حیرت نامه، تهران.
مکی، حسین (1363)، تاریخ بیست ساله ایران، تهران: نشر ناشر.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (۱۳۶۴)، تاریخ روابط خارجی ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر.
––––––––––––––– (1377)، اسناد روابط خارجی آمریکا، 2 جلد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
محمود، محمود (1344)، تاریخ روابط خارجی ایران در قرن نوزدهم میلادی، ج 1، تهران: اقبال.
نائبیان، جلیل (1378)، پژوهشی در مسائل سیاسی تاریخی نفت در ایران، ج اول، تهران: انتشارات ثارالله.
یرگین، دانیل (1376)، نفت ایران از آغاز تا جنگ خلیج فارس، ترجمه: ابراهیم صادقی‌نیا، تهران: هیرمند.
یوسفی‌فر، شهرام، "بررسی یک رویداد"، 1385، فصلنامه 15 خرداد، شماره 28.
 
Avery, Peter (1965), Modern Iran, New York.
DeNovo, John A. (1963), American Interests and Policies in the Middle East, 1900-1939, Minneapolis: University of Minnesota Press.
Fatemi, Nasrollah (19540, Oil Diplomacy, Powder keg in Iran. New York: Whittier Books.
Howard, Baskerville and Ramazani, Rouhollah K. (1966), the Foreign Policy of Iran: A Developing Nation in World Affairs, 1500-1940, Charlottesville.
Imbrie, Katherine (1939), "Data Relating to the Assassination of Robert Whitney Imbrie, N.P.
Lenczowski, George (1949), Russia and the West in Iran, 1918-1948, Ithaca: Cornell University Press.
Lesch, David W. ed. (2003), The Middle East and the United States, A Historical and Political Reassessment, Boulder, Colo.: Westview Press, 1999.
Millspaugh, Arthur C. (1925), the American Task in Persia, New York: T. Warner Laurie.
Kazemzadeh, F. (1968), Russia and Britain in Persia, 1864-1914, New Havean: Yale University Press.
Shuster, W. Morgan, (1912) The Strangling of Persia: New York: The Century.
Sykes, Sir Percy, (1915) History of Persia: London: Macmillan.
Zirinsky, Michael P. (1986), Blood, Power and Hypocrisy: The Murder of Robert Imbrie and American Relations with Pahlavi Iran, 1924, International Journal of Middle East Studies, Vol. 18, No. 3.