نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار روابط بین‌الملل دانشکده مطالعات جهان- دانشگاه تهران

چکیده

روابط ایران و روسیه در پنج سدة گذشته، موضوعی حیاتی برای ایران بوده و در پرتو آن، هم تهدیدهای مهم برای کشور ایجاد شده و هم در مواردی، میان دو طرف همکاری‌ها و گاه نیز اتحاد علیه تهدیدات مشترک برقرار بوده است. در این مقاله، نگارنده کوشیده است تا با نگاهی به تاریخ تحولات روابط ایران و روسیه، امکان‌هایی نظری برای درک بهتر وضعیت کنونی این روابط و چشم‌انداز آینده آن فراهم آورد. پرسش‌های مطرح شده در نوشته حاضر آن است که چگونه می‌توان با نگاهی واقع‌بینانه روابط ایران و روسیه را در سده‌های گذشته تحلیل نمود و برای آینده، چشم‌اندازی مناسب ارائه کرد؟ مهم‌ترین عوامل مؤثر بر روابط دو دولت در این بررسی تاریخی کدامند؟ روش مورد استفاده بر اساس نگرشی کلان و ایده محور، تاریخی و تطبیقی به مقاطع مهم تاریخ روابط دو دولت و تحلیل ابعاد مهم آن است و تأکید بر دوره‌هایی است که روابط ایران و روسیه موضوعیت جدی‌تری داشته است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی:
اتکین، موریل، 1382، روابط ایران و روس (1827- 1780)، ترجمه: محسن خادم تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
احتشامی، انوشیروان، 1378، سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمه: ابراهیم متقی و زهره پوستین چی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
افشردی، محمدحسین، 1381، ژئوپلتیک قفقاز و سیاست خارجی ج. ا. ایران، تهران: انتشارات دوره عالی جنگ سپاه.
ازغندی، علیرضا، 1376، روابط خارجی ایران (1357-1320)، تهران: قومس
پرتوی، کتایون، "سیاست خارجی منطقه‌ای کرملین در ایران (78-1917)"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال سوم، پاییز 1381، شماره 12، صص. 81- 64.
جمالزاده، محمدعلی، 1372، تاریخ روابط روس و ایران، تهران: بنیاد افشار یزدی.
ترنزیو، پیوک ارلو، 1359، رقابت‌های روس و انگلیس در ایران، ترجمه: عباس آذرین تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دانکوس، هلن کارر، 1367، نه صلح نه جنگ، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر نو.
زرگر، علی‌اصغر، 1372، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره رضا شاه، ترجمه: کاوه بیات، تهران: معین.
سیوری، راجر، 1381، ایران صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
فولر، گراهام، قبله عالم، ژئوپلیتیک ایران، ترجمه: عباس مخبر، تهران، نشر مرکز.
کلودین، فرناندو، 1377، از کمینترن تاکمینفرم، ترجمه: امیر بغدادآبادی و دیگران تهران: خوارزمی.
طاهراحمدی، محمود، 1384، روابط ایران و شوروی در دوره رضا شاه، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه.
کولایی، الهه، 1379، اتحاد جماهیر شوروی و انقلاب اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
گرگانی، منشور، 1368، رقابت روسیه و انگلیس در ایران از 1296 تا 1306، به اهتمام: محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی.
میرفندرسکی، احمد، 1383، دیپلماسی و سیاست خارجی ایران در همسایگی خرس (از 3 شهریور 1320 تا 22 بهمن 1357) در گفتگو با احمد احرار، به کوشش: عبدالرضا ه. مهدوی، تهران: پیکان.
متقی، ابراهیم، 1368، شوروی و خلیج فارس، رساله کارشناسی ارشد در دانشگاه تربیت مدرس.
مصباحی، محی‌الدین، "چارچوب مواضع شوروی" در کتاب بازشناسی جنبه‌های تجاوز و دفاع، جلد دوم، ابعاد سیاسی و مسائل حقوق بین‌الملل، تهران، دبیرخانه کنفرانس بین‌المللی تجاوز و دفاع.
نادرپور، بابک، 1370، استراتژی شوروی در منطقه خلیج فارس(89- 1979)، رساله کارشناسی ارشد روابط بین‎الملل دانشگاه تهران.
نواسیلتسف ا. پ.، 1381، "روابط سیاسی ایران و روسیه در نیمه دوم سده شانزدهم"، ترجمه: محمدتقی مختاری، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال پنجم، پاییز 1383، شماره 20، صص. 36-15.
هرمن، ریچارد، "نقش ایران در ادراکات و سیاست‌های اتحاد جماهیر شوروی 88- 1946"، ترجمه: الهه کولایی، ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 102.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1368، تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط پهلوی، تهران: امیرکبیر.
________________، 1369، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر.
 
لاتین:
Adelphi Papers, (1987), No.219: the Iran-Iraq War, the Political Implications.
Aliev, Arif, (2002), Iran vs. Iraq: Istoria; Sovremenost, Izdatelstvo Moskovskovo Ouniversiteta.
Babushkin, U.D, (1987), Irano-Irakckaia Voina, Palajenie v Persidskom Zalive, 21X, Moskva, Pravlenie Ordena Lenina Vsesouznova Obstanovka.
Bechee r E.S., (1975), ''Oil and the Persian Gulf in the soviet policy in the 1970's, New York: praeger.
Karami, Jahangir, (2016), “Iran-Russia Strategic Partnership at the New Stage: What Could We Propose to Ea.ch Other?”  In Russia-Iran Partnership: an Overview and Prospects for the Future" was written in three languages, Moscow, RIAC. Available
in:http://russiancouncil.ru/common/upload/RIAC-IRAS-Russia-Iran-Report29.
Pochtarief, Andrei, (2003), “Srajaushisia Vavilon”, Krasnaia Zvezda, 24 Maia. (http://www.redstar.ru/2003/05/24).
Hubel Helmut, (1989), "The Soviet Union and the Iran- Iraq war", in the Gulf war, Edited By Henns maul and otto pick, New york, st martin’s press.
Starr, S. Fredrick, (2013), Lost Enlightenment: Central Asia's Golden Age from the Arab Conquest to Tamerlane, Princeton University Press.
Herzigو Edmund, (May 2004), “Regionalism, Iran and Central Asia”,
International Affairs, Vol. 80, No. 3.
Karami, J, (Appril-June 2009), "Peace and Cooperation in Central Eurasia ", Russia in Global Affairs, Vol.7, No.2.
Mesbahi, M., (June, 2002), “Iran and Central Asia: Paradigm and Policy”, Central Asian Survey, Vol. 23, No. 2.
Koolaee, Elaheh (2010), “Iran and Russia, from Ideslism to Pragmatism, in:
Ronald Dannreuther and Luke March, (Eds), Russia and Islam, State, Society and Radicalism, London: Routledge.