نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته تاریخ دانشگاه آیونا نیویورک

2 عضو هیئت علمی تاریخ دانشگاه تبریز

چکیده

خسرومیرزا فرزند عباس‌میرزا نایب‌السلطنه، به دنبال مرگ گریبایدوف - وزیرمختار روسیه - مأموریت یافت تا همراه با هیئتی بلندپایه به روسیه برود و عذرخواهی رسمی دولت ایران از این اتفاق را به آن کشور اعلام کندو میرزا مصطفی افشار از همراهان هیئت نیز به دستور میرزا مسعود انصاری گرمرودی - از بلندپایگان دستگاه عباس میرزا - مأموریت یافت که گزارش روزانه این مسافرت را مکتوب نماید. از این رو، سفرنامه‌ای از مسافرت و عملکرد هیئت اعزامی تهیه شد که «سفرنامه خسرو میرزا به سنت‌ پطرزبورگ» نام گرفت. از این سفرنامه، نسخه‌هایی در ایران و خارج از ایران وجود دارد و فهرست سفرنامه شامل شش فصلاست، اما متأسفانه فصل ششم که شامل گزارش بازگشت هیئت از روسیه به ایران است، در هیچ کدام از نسخه‌ها موجود نیست و از این رو، فصلی مفقوده محسوب می‌شود. این سفرنامه را جورج بورنوتیان از ایرانیان مقیم آمریکا و استاد رشته تاریخ در آمریکا از فارسی به انگلیسی ترجمه کرده و همچنین با استفاده از اسناد و مدارک روسی و نیز منابع انگلیسی، فصل مفقوده ششم سفرنامه را بازسازی نموده است. مقاله حاضر ترجمه بخش سفرِ بازگشت خسرو میرزا از سنت پطرزبورگ تا تبریز از کتاب بورنوتیان است و می‌تواند به روشن شدن بخشی از تاریخ مفقوده دوره قاجار بهویژه روابط ایران و روسیه در آن دوره کمک نماید.

کلیدواژه‌ها

اروجی، فاطمه، 1394، "از تبریز به سنت پطرزبورگ"، جهان کتاب، سال بیستم، شماره 9، آذر، صص 38- 37.
امیراحمدیان، بهرام، 1375، گرجستان، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
بامداد، مهدی، 1378، شرح حال رجال ایران، قرون 12و 13 و 14 هجری، ج 1، تهران: زوار.
تیموری، ابراهیم، 1345، "واقعه قتل گریبایدوف در زمان فتحعلی شاه"، نشریه وزارت امور خارجه، شماره سوم، دوره سوم.
جهانگیر میرزا، 1327، تاریخ نو، به‌سعی و اهتمام: عباس اقبال، تهران: کتابخانه علی‌اکبر علمی و شرکاء.
خاوری شیرازی، میرزا فضل‌الله،1380، تاریخ ذوالقرنین، ج 1، به‌تصحیح و تحقیق: ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دهخدا، علی‌اکبر، 1372 و 1373، لغت‌نامه، زیرنظر: محمد معین و سیّد جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
سفرنامه خسرو میرزا به پطرزبورغ، 1349، به‌کوشش: محمد گلبن، تهران: کتابخانه مستوفی.
فرزانه، رضا، 1345، "نامه‌ها و یادداشت‌های گریبایدوف"، نشریه وزارت امور خارجه، شماره سوم، دوره سوم، صص 364- 324.
مصطفی افشار بن نصرالله، 1345، "احوالات سفر میرزا مسعود، (گزارش سفر هیئت نمایندگی ایران به پطرزبورغ")، نشریه وزارت امور خارجه، شماره سوم، دوره سوم، صص 322- 180.
مفتون دنبلی، عبدالرزاق، 1383، مآثرسلطانیه، به‌تصحیح: غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران، ضمیمه شماره 8 از تاریخ ذوالقرنین.
هدایت، رضا قلی خان، 1339، روضه الصفای ناصری، ج 9، تهران: کتابخانه خیام.
 
Akty, 1878, “sobrannye Kavkazskoiu Arkheograficheskoiu Kommissieiu”, Vol. VII, Tiflis.
Berzhe, A. P, 1879, “Khosrov-Mirza,” Russkaia starina, Vol.XXV. St. Petersburg.
Boglachev, S, 2000, “Persidskii prints Khosrov-Mirza”, Khmelitskii Sbornik. Vol. II. Smolensk.
Boglachev, S, 2003, “Persidskii prints Khosrov-Mirza v Peterburge,” Nevskii Arkhiv. Vol. VI. St. Petersburg.
Boglachev, S, 2007, Persidskie Tragedii, Essentuki.
Boiko, S. A. B. B. Davydov and M. V. Sidorova, eds, 2003, “Materialy iz fondov Moskovskogo gradonachalnika,” Rossiskii arkhiv, istoriia Otechestva. Moscow.
Bournutian, George A, 2014, From Tabriz to St. Petersburg: Iran’s Mission of Apology to Russia in 1829, Costa Mesa, California, Mazda.
Mignan, R, 1839, A Winter Journey through Russia, the Caucasian Alps and Georgia, Vol. I. London.
Polievktov, M. A, 1946, Evropeiskie puteshestvenniki po Kavkazu, 1800-1830gg. [European Travelers in the Caucasus]. Vil. II. Tbilisi.
Rozanov, M. G., ed, 1889, “Persidskoe posolstvo v Rossii 1829 goda,” Russkii arkhiv. Vol. I. Moscow.
Moskovskogo gradonachalnika, 2003, “Rossiskii arkhiv, istoriia Otechestva, Moscow.
Voyage dans la Russie meridionale et particulierment dans les provinces situees au dela du Caucase, faits depus 1820 jusqu’en 1824, 1826, Paris.