نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه ارومیه

2 کارشناسی ارشد تاریخ ایران دورۀ اسلامی دانشگاه ارومیه

چکیده

در سلسله‌مراتب قدرت حکومت قاجاریه، شاهزادگان قاجاری را می‌توان طبقه‌ای خاص دانست که دارای جایگاهی بالا بودند. شاهزادگان از طرف حکومت مرکزی به حکومت مناطق مختلف منصوب می‌شدند. حضور و نقش شاهزادگان قاجار در ساختار قدرت، پیامدهای سیاسی و اجتماعی زیادی به ‌دنبال داشت؛ از جملۀ این پیامدها، مسئلۀ جانشینی و انتخاب ولیعهد در این دوره بود؛ چراکه حضور هم‌زمان چندین مدعی تاج‌وتخت، زمینه‌ساز بحران‌ داخلی و خارجی می‌شد. موضوع یا مسئلۀ جانشینی در مقطع‌هایی، دولت و کشور را با بحران و جنگ‌های داخلی مواجه می‌کرد. تعداد پر‌شمار این شاهزادگان، تلاش درباریان و دخالت دولت‌های روسیه و انگلستان، باعث پیچیدگی اوضاع می‌شد. موضوعی که پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی‌تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به‌دنبال روشن‌کردن زوایای تاریک آن است، جایگاه و تأثیر منازعه‌های جانشینی فتحعلی شاه بر اوضاع داخلی و روابط خارجی ایران در حدفاصل دو جنگ اول و دوم (1243 - 1228ق.) با روسیه است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهند که رقابت میان شاهزادگان بر سر مسئلۀ ولیعهدی و انتخاب جانشین، پیامدهای سیاسی مختلف به ‌دنبال داشت که مهم‌ترین آن، در روابط خارجی دولت قاجار بود. کشورهای انگلستان و روسیه از مسئلۀ جانشینی به‌عنوان ابزاری برای نفوذ بیشتر بر هیئت‌حاکمۀ قاجارها استفاده می‌کردند.

کلیدواژه‌ها