نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه پیام نور تهران

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور تهران

3 استادیار گروه تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

حمله مغول به ایران پیامدهایی در عرصه سیاست و اجتماع داشت و یکی از آنها تغییر هویت مذهبی جامعه اهل سنت بود. با تثیبت حکومت ایلخانان در ایران، آنها وارد چالشی با دیگر همسایگان سنی‌مذهب خود شدند و یک گفتمان جدید در عرصه روابط خارجی با آنها پدید آوردند. پرسش اصلی این است که گفتمان جدید چه تأثیری بر هویت مذهبی جامعه اهل سنت در ایران بر جای نهاد. شکست مغولان از ممالیک مصر و از دست دادن سرزمین شام و سپس استقرار بازماندگان خلافت عباسی در قاهره، مصر را به مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ایلخانان مغول تبدیل کرد. این رقابت در بستر جغرافیایی سیاسی جدیدی شکل می‌گرفت که مغولان در ایجاد مرزبندی آن نقش برجسته‌ای داشتند. ایران نیز در مرکز این رقابت منطقه‌ای و تقریباً تنها در میان رقبای متحد خود قرار داشت. در این میان، روابط ایلخانان با ممالیک به دلیل حمایت آنها از بقایای خلافت عباسی از حساسیت بیشتری برخوردار بود و در مقایسه با سایر همسایگان مسلمان خود مانند الوس جوچی و الوس جغتای بیشتر تنش‌زا بود. این انزوای سیاسی ایلخانان در کنار نگاه متفاوت به مقوله خلافت عباسیان مستقر در قاهره نسبت به همان همسایگان، کار را برای ایلخانان در دوره نامسلمانی و حتی در دوره مسلمانی جهت کسب مشروعیت، بسیار دشوار نمود و راه را برای ورود فضای گفتمانی جدید مذهبی مبتنی بر عباسی‌زدایی و ایجاد هویتی متفاوت در میان اهل سنت ایران باز نمود.

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها

 

منابع و مآخذ
فارسی:
ابن‌اثیر، عزالدین علی، 1371،  تاریخ الکامل، ترجمه: ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی
ابن‌العبری، 1377، مختصرالدول، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌بطوطه، 1376، سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه: محمدعلی موحد، تهران: طرح نو.
ابن‌تغری‌بدری، یوسف، 1392، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، محقق: محمدفهیم شلتوت، قاهره: وزاره الثقافه و الإرشاد القومی.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن،1363، تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن‌طقطقی، محمدبن‌علی، الفخری فی آداب السلطانیه، محقق: عبدالقادرمحمد و قدری مایو، حلب: دارالقلم العربی.
ابن‌عبدالظاهر، محی‌الدین، 1902، الألطاف الخفیه من سیره الشریفه السلطانیه الملکیه الاشرفیه، به تصحیح: اکسل موبرگ، لوند: دانشگاه گلیروپسکا.
ابن‌عبدالظاهر، عبدالله، 1961، تشریف الأیام فی سیره الملک فی المنصور، به‌تصحیح: محمدعلی نجار، محقق: مراد کامل، قاهره: وزاره الثقافه و الإرشاد القومی.
ابن‌فضل‌الله عمری، احمد بن یحیی، 1424، مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار، ابوظبی: المجمع الثقافی.
ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد، 1381،  حوادث الجامعه، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، ]بی‌تا[، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.
اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، 1422، طبقات الشافعیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
اشپولر، برتولد، 1384،  تاریخ مغول در ایران، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اقبال آشتیانی، عباس، 1379، تاریخ مغول، تهران: امیرکبیر.
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ، 1366، ترکستان‌نامه، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: نشر آگاه.
برادبریج، آن. اف.، 1399، پادشاهی و ایدئولوژی در دنیای اسلامی- مغولی، ترجمه: جواد عباسی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
بناکتی، داوودبن‌محمد، 1348، تاریخ بناکتی، به‌تصحیح: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
بیانی، شیرین، 1400، دین و دولت در ایران عهد مغول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جوزجانی، منهاج‌السراج، 1363، طبقات ناصری، به‎‌تصحیح: عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
جوینی‌خراسانی، صدرالدین‌ابراهیم،1400، فرائدالسمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمه من ذریتهم، بیروت: مؤسسه المحمودی للطباعه و النشر.
جوینی، عطاملک، 1385، تاریخ جهانگشای جوینی، به‌تصحیح: محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
حلبی‌غزی، کامل بن حسین، 1419،  نهر الذهب فی تاریخ حلب، حلب: دارالقلم.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین، 1355، دستو الورزاء، تهران: اقبال.
---------------------------،1380، تاریخ حبیب‌السیر، تهران: خیام.
دواداری، ابوبکربن‌عبدالله، 1422، کنزالدرر و جامع‌العزر، محقق: برند راتکه، قاهره: مکتبه المؤید.
رضوی، سیّد ابوالفضل، 1387، "هویت تاریخی ایرانیان"، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، فرورودین و اردبیهشت 1387، شماره 119و120، صص. 15-10.
سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله، 1386، کلیات سعدی، بر اساس نسخه: محمدعلی فروغی، تهران: پیمان.
سمرقندی، عبدالرزاق، 1372، مطلع‌السعدین و مجمع‌البحرین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سمنانی، علاءالدوله، 1366، چهل مجلس، به‌تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران: ادیب.
---------------،1369، مصنفات فارسی، به‌اهتمام: نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شبانکاره‌ای، محمدبن‌علی، 1381، مجمع‌الأنساب، به‌تصحیح: هاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
العینی، بدرالدین، 1407، عقدالجمان فی تاریخ أهل‌الزمان، محقق: محمدامین، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
فضلی‌نژاد، احمد،1393، "ایران‌زمین در تاریخ‌نگاری ایلخانان و ممالیک"، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 15، صص. 190-171.
القاشانی، ابوالقاسم عبدالله‌بن‌محمد،1384، تاریخ الجایتو، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
قلشقندی، احمد‌بن‌علی، ]بی‌تا[، صبح‌الأعشی ، بیروت: دارالکتب العلمیه.
گروسه، رنه، 1387، امپراتوری صحرانوردان، ترجمه: عبدالحسین میکده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مرتضوی، منوچهر، 1341، تحقیق در باره ایلخانان ایران، تبریز: چاپخانه شفق.
مستوفی، حمدالله، 1364، تاریخ گزیده، تهران: امیرکبیر.
مقریزی، احمدبن‌علی، 1427،  السلوک‌المعرفه دول‌الملوک، قاهره: دارالکتب و الوثائق القومیه.
منصوری، بیبرس، 1419، زبده‌الفکر فی التاریخ الهجره، بیروت: للبحث العلمی.
نویری، احمد‌بن‌عبدالوهاب، 1405، نهایه‌الارب فی فنون‌الادب، قاهره: وزاره الثقافه و الارشاد القومی.
وصاف‌الحضره، عبدالله‌بن‌فضل‌الله، 1383، تاریخ وصاف، تحریر: عبدالمحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
همدانی، خواجه ‌رشیدالدین فضل‌الله،1940، تاریخ مبارک غازانی، انگلستان: هرتفورد، استفن اوستین.