نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه ارومیه
چکیده
ظهور فرقه دموکرات آذربایجان از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی قرن بیستم میلادی در ایران است که شهریور 1324ش. تا پایان آذر 1325ش. با حمایت همه‌جانبه دولت شوروی تشکیل شد. حمایت تمام‌عیار مسکو از این جریان در همه جنبه‌های سیاسی، نظامی، تجاری، صنعتی، فرهنگی، علمی و آموزشی بود که به اشکال گوناگون، مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گرفت. هدف این پژوهش بررسی ابعاد همکاری‌های اتحاد شوروی با جریان تحت رهبری پیشه‌وری ضمن تمرکز بر امور اقتصادی و فرهنگی است. روش تحقیق کتابخانه‌ای و با تأکید بر منابع دست اول به‌ویژه آرشیو سازمان اسناد ملی، نشریات از جمله روزنامه آذربایجان و سایر روزنامه‌های چپ‌گرا مانند آژیر و آزاد ملت است. در پایان نتیجه‌گیری می‌شود که مقامات مسکو با هدف اعمال فشار مضاعف بر دولت مرکزی ایران به منظور کسب امتیاز نفت شمال و نشان‌دادن فعالیت‌‌های مترقیانه سوسیالیستی به آحاد جامعه ایران به حمایت همه‌جانبه فرقه دموکرات اقدام نموده و تداوم یک ساله حکومت آنان نیز تحت تأثیر مستقیم این مناسبات بوده است.
تازه های تحقیق
کلیدواژه‌ها
منابع و مآخذ
اسناد:
سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران (ساکما)، مدیریت شمال غرب ایران، اسناد مربوط به غائله آذربایجان، شماره سند 15، [بی‌تا].
----------------------------------،7143/290؛ 22003/240؛ 12484/293/95؛ 11014/293/95؛ 13163/13/293/95؛ 1895/293/95؛ 9583/293/95؛ 119/363/95؛ 12489/293/95؛ 1898/293/95؛18648/240؛2444/293/95؛12450/293/95؛ 921/297/95؛820/998
کتاب‌ها
فارسی:
آذرنگ، عبدالحسین و دیگران، 1391، ناگفته‌ها، خاطرات عنایت‌الله رضا، تهران: نشر نامک.
آوانسیان، اردشیر، 1369، خاطرات اردشیر آوانسیان از حزب توده (1320-1326)، کلن آلمان: انتشارات حزب دمکراتیک مردم ایران.
ابراهیم اف، میرزا اژدر اوغلی، 1360، آن روز می‌رسد، ترجمه: ا. کاریج، تهران: آلفا.
------------------ ، 1389، پری خانم و لنین، ترجمه: محمد خلیلی، تهران: گل‌آذین.
ابراهیمی، فریدون، 1324، آذربایجان صحبت می‌کند، چند ورق درخشان از تاریخ پرافتخار ما، تبریز: گونش ایلی.
ابراهیمیان، یرواند، آذربایجان، حزب توده و فرقه دمکرات، قدرت‌الله روشنی، یادنامه حبیب یغمایی، یغما، سال 1371، ش.32
اتابکی، تورج، 1376، آذربایجان در ایران معاصر ، ترجمه: محمدکریم اشراق، تهران: توس.
اخگر، ایرج، 1327، مرگ هست و بازگشت نیست، تهران: چاپخانه مهر.
اسکندری، ایرج، 1384، خاطرات ایرج اسکندری دبیر اول حزب توده، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
افتخاری، یوسف،1370، خاطرات دوران سپری‌شده، خاطرات و اسناد یوسف افتخاری 1299-1329، به‌کوشش: کاوه بیات و مجید تفرشی، تهران: فردوسی.
انا دیلی، 1324، بیرینجی کتاب، درس کتابلاری1، تبریز: فرزانه.
----- ، 1324، ایکینجی کتاب، درس کتابلاری2، تبریز: فرزانه.
---- ، 1324، اوجونجی کتاب، درس کتابلاری3، تبریز: فرزانه.
---- ، 1324، دوردونجی کتاب، درس کتابلاری4، تبریز: فرزانه.
---- ، 1324، بئینجی کتاب، درس کتابلاری 5، تبریز: فرزانه.
انا دیلی، 1324، التینجی کتاب، درس کتابلاری6، تبریز: فرزانه.
ایوانف، م. س.، 1356، تاریخ نوین ایران، ترجمه: هوشنگ تیزابی حسن قائم پناه، ]بی‌جا[: انتشارات حزب توده.
بیات، کاوه، استالین و فرمان تشکیل فرقه دمکرات آذربایجان، گفتگو، شهریور 1380، شماره 49.
--------، 1400، فرامین تأسیس، اداره و انحلال حکومت فرقه دمکرات آذربایجان، تهران: شیرازه.
جوادی، عباس، 2016، ایران و آذربایجان در بستر تاریخ و زبان، لندن: اچ. اند اس. مدیا.
حسنلی، جمیل: 1383، فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان (به‌روایت اسناد محرمانه آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی )، ترجمه: منصور همامی، تهران: نشر نی.
ذوقی، ایرج، 1368، ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم، تهران: پاژنگ.
پیشه‌وری، جعفر، 1384، پیرامون تشکیل فرقه دمکرات آذربایجان، سخنرانی در سالن شیر و خورشید تبریز، ترجمه: سیروس مددی، آلمان: انتشارات کارگری سوسیالیستی.
شاعر لی مجلسین نشریانی، 1324، شاعر لی مجلسی، تبریز: [بی‌تا].
شرقی، علی، 1388، نشر اسکناس‌های فرقه دمکرات آذربایجان، بانک و اقتصاد، شماره 103، آذر.
شمیده، ع.، 1974، میرزه محمد آخوندزاده، [بی‌تا]: انتشارات روزنامه آذربایجان.
شوکت، حمید، 1386، در تیررس حادثه، زندگی سیاسی قوام‌السلطنه، تهران: اختران.
صباحی، گنجعلی، 1372، اؤتن گونلریم، تهران: دنیا.
-------------، 1393، روزهای سپری‌شده، ترجمه: بهروز مطلب‌زاده، تهران: دنیای نو.
علوی، بزرگ، 1377، خاطرات بزرگ علوی، به‌کوشش: حمید احمدی، تهران: دنیای کتاب.
علیزاده، حسین، 1392، حکومت ملی آذربایجان، مروری بر رویدادهای سالهای 1324-1325، انتشار الکترونیک به وسیله مؤلف.
فاوست، لوئیس، 1373، ایران و جنگ سرد، بحران آذربایجان 1324-1325ش.، ترجمه:کاوه بیات، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
فرزانه، محمدعلی، [بی‌تا]، گذشت زمان، خاطرات استاد محمدعلی فرزانه، به‌اهتمام: صدیقه عدالتی، ]بی‌جا[: ]بی‌نا[.
فیروز، مریم، 1387، خاطرات مریم فیروز فرمانفرمائیان، به‌اهتمام: مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی دیدگاه، تهران: اطلاعات.
قاسملو، عبدالرحمن، 1392، چهل سال مبارزه در راه آزادی، ترجمه: اتحادیه دانشجویان دمکرات کردستان ایران، ]بی‌جا[: ]بی‌نا[.
کاظمی، بهزاد، 1999، ملی‌گرایان و افسانه دمکراسی، لندن: نشر نظم کارگر.
کیانوری، نورالدین، 1371، خاطرات نورالدین کیانوری، تهران: اطلاعات.
لاهرودی، امیرعلی، 2007، یادمانده‌ها و ملاحظه‌ها، به‌کوشش: یدالله کنعانی، باکو: چاپخانه نورلان.
لنچافسکی، ژرژ، 1351، غرب و شوروی در ایران، سی سال رقابت، حورا یاوری، تهران: ابن‌سینا.
مجتهدی، میرزا عبدالله، 1388، بحران آذربایجان، خاطرات مرحوم آیت‌الله میرزا عبدالله مجتهدی، به‌کوشش: رسول جعفریان، تهران: مؤسسه تاریخ معاصر ایران.
مرادی مراغه‌ای، علی: 1382، از زندان رضا خان تا صدر فرقه دموکرات آذربایجان، ]بی‌جا[، نشر اوحدی.
مرشدی‌زاده، علی، 1380، روشنفکران آذری و هویت ملی و قومی، تهران: نشرمرکز.
معتضد، خسرو، 1376، درون ارتش شاه، تهران: البرز.
نیسمن، دیوید، 1381، ارتش سرخ و چگونگی ابداع آذربایجان جنوبی، ترجمه: گروه مترجمان، گفتگو، سال33، خرداد.
هیئت، جواد، 1369، آذربایجان ادبیات تاریخینه بیر باخیش، جلد 2، تهران: مؤلف.
نشریات:
آزاد ملت، 5/12/1324، دنیا آزاد لغنین قهرمان مدافعی، سال 1، شماره 1.
7/ 12/1324، فلاحت وزیریله یئر بولگوسی حقنده مصاحبه سی، سال 1، شماره 2.
15/12/ 1324، کتابخانه مجلس ملی آذربایجان، سال1، شماره 6
15/12/ 1324، سوووت مدنیت ایوینده، سال1، شماره 6
28/12/1324، تبریز تیاتر وسنین انکشاف یولی، سال1، شماره 12.
11/ 1/1325، آذربایجان دولت تیاتر و سنین آچلیشی، سال1، شماره 4.
21/3/1325، آذربایجانین رشید اوغلی ستارخانین هیکلندن بیر منظره، سال 2، شماره 49.
23/3/1325، آذربایجان دولت تیاتری، بویوک بسته کار عزیز حاجی بگلی نین شهرت قازانمیش دورد چرده لی، سال 2، شماره 50.
14/5/1325، آذربایجان اونیورسیته سی، سال 2، شماره 72.
23/ 8/ 1325، اورکستر مکتب طالبه لری اوچین کنسرت ویرمیشدر، سال 2، شماره 112.
26/8/1325، ملی ثروت اوجا غیمیز آذربایجان بانکی، سال 2، شماره 114.
26/3/ 1325، آذربایجان ملی موزه سنین بهزاد آدینا نقاشلیق شعبه سنین افتتاحی.
آذربایجان، 14/6/1324، فرقه میز ایشه باشلادی، شماره 1، دوره 2.
28/6/1324، اعطای نشان پرچم سرخ به عزیز حاجی بگوف، شماره 7.
1/8/1324، تجارت در نتیجه مساعی فرقه دموکرات آذربایجان، بازار تجارتی آذربایجان احیاء می‌شود، شماره 35.
30/4/1325، سووه ت حکومتی تمدنین ان یاخین دوستی در، شماره 254.
21/3/1325، سووه ت آذربایجانیندا قااوحوق تصرفاتی، شماره 272.
16/8/1325، اکتبر انقلابینین 29 ایلی مناسبتینه، شماره 54.
19/4/1325، سووه ت اتفاقیندا استراحت حقی، شماره 243.
21/3/ 1325 سووه ت آذربایجانیندا قااوحوق تصرفاتی، شماره 272.
19/8/1325، ئوز قصر لرینده ا و تو روب قارداش قیر غینی، سال 2، شماره 369.
31/4/1325، آذربایجان معارف اداره سی طرفیندن ینی بیر قدم، شماره 255.
6/5/1325، تبریز ده کی آذربایجان سووه ت مدرسه سنین حرمتلی معلمرنین، شماره260.
10/5/1325، سوو ه ت آذربایجان آدلی سانلی ریاضیات استادلاری، شماره 264.
30/4/1325، سووه ت حکومتی تمدنین ان یاخین دوستی در، شماره254.
11/2/1325، سوو ه ت آذربایجان خلقینین بویوک بایرامی، شماره 187.
31/2/1325، سووه ت مریضخانه سی خلقیمیزه کومکی، شماره 204.
20/4/1325، گورکملی سوو ه ت مطبوعات نماینده لری تبریز ده، شماره 247.
18/5/1325، سووه ت مدنیت ایوینین ایکی ایللیک فعالیتی و خدمتلری مناسبتیله، شماره 270.
18/5/1325، سووه ت اتفاقی اینجه صنعت خادمدی، شماره 269.
8/5/1325، تبریز تیاترینین انکشافنده سوو ه ت مدنیت ایوینین رولی، شماره 262.
آژیر، 30/2/1324، ره آورد باکو، س2، شماره 281.
21/1/1323، خلاصه اقدامات و عملیات انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد شوروی شعبه تبریز، سال3، شماره پیاپی 265.
26/1/1323، استقلال فرهنگستان آذربایجان شوروی را شادباش می‌گوئیم، سال 3، شماره 267.
پیام‌نو، آذر و دی 1326، بپرسید ما پاسخ می‌دهیم، س3، ش 12.
دنیا، 1347، حضور حزب توده در آذربایجان، سال 9، شماره 4.
ستاره آذربایجان، 24/3/1324، تهمت لامذهبی در جماهیر شوروی هم مانند سایر تهمتها نقش بر آب شد، سال1، شماره15 .
کیهان، 22 آذر 1324؛ 25 آذر 1324.
وطن یولوندا، 20/2/1324، ا. و. ستالین یولداشین خلقه مراجعتی، شماره 55، شماره پیاپی 258.
)