نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین

چکیده

هرات مانند قندهار و کابل از جمله مناطقی بود که در قرن سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی تحت قیمومیت هیچیک از حکومت­های بزرگ منطقه نبود، اما کشورهایی از قبیل انگلیس، روسیه و ایران هر کدام بنا بر ­دلایلی به دنبال نقش‌آفرینی و تأثیرگذاری در آن بودند، تا جایی که اختلاف پیش­آمده میان ایران و انگلیس بر سر هرات بهانه­ای شد تا معاهده پاریس به ­عنوان یکی از قراردادهای مهم بین­المللی ایران در دویست سال اخیر منعقد شود. ایران در جایگاه یکی از دو طرف منازعه برای اثبات حقانیت خود ادعاهایی را مطرح می­کرد و سعی داشت دلایل تصرف هرات و استقرار نیرو در آنجا را موجه جلوه دهد. از آنجا که زمان انعقاد معاهده با سال­های اولیه انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه مصادف شده بود، این نشریه می­توانست به ­عنوان یکی از بسترهای مناسب دولت به ­منظور تبیین مواضع خود استفاده شود. به ­همین دلیل مراجعه به ­آن می­تواند برای کسب اطلاع و دریافت کامل­تری از موضوع مورد مناقشه مفید باشد. در مقاله پیشِرو با تقسیم این گزارش­ها به بعد و قبل از معاهده پاریس، روند اتفاقات و تغییرات از منظر وقایع اتفاقیه رصد شده است و مشاهده می­شود که در این روزنامه حجم قابلتوجهی از مطالب با درج اخبار و تحلیل­هایی مختص یک رسانه حکومتی به مسئله هرات، به­ویژه قبل از انعقاد معاهده اختصاص داده شده است.

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها

 

منابع و مآخذ
فارسی:
احمدی، فرج‌الله و آروین قادمیان، «بازی بزرگ و مسئله هرات (1828 تا 1838م)»، پژوهش‌های علوم تاریخی، پاییز و زمستان 1398، ش. 20، صص. 20-1.
اعتضادالسلطنه، علیقلی­میرزا، 1273ق. فتح‌نامه هرات، نسخه خطی به شماره اموال  002/1393.04.01481، کتابخانه و موزه ملی ملک.
انصاری، فاروق، «معرفی سند: یک سند مهم در باره مسئله هرات»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، زمستان 1383،  ش. 21، صص. 212-203.
بهمنی قاجار، محمدعلی، «پایان حاکمیت سیاسی ایران بر هرات (1273-1280ق)»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، 1385، ش. 29، صص. 96-71.
بینا، علی­اکبر، «روابط سیاسی: جنبه­های سیاسی و دیپلماسی مسئله هرات و افغانستان (در دوره قاجاریه تا معاهده پاریس)»، بررسی­های تاریخی، فروردین و اردیبهشت 1348، سال چهارم، ش. یک، صص. 86-59.  
پرتو، افشین، «پیمان پاریس؛ داستان غم­انگیز جدایی هرات از ایران»،  اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 1388، ش. 266-265، صص. 41-14.
حاجیان پور، حمید، «اوضاع سیاسی ماوراءالنهر در دوران اسلامی تا تشکیل دولت صفوی»، فصلنامه تاریخ اسلام، زمستان 1386، سال هشتم، ش. 32، صص. 98-69.
رایت، دنیس، 1368، ایرانیان در میان انگلیسیها، چاپ دوم، ترجمه: کریم امامی. تهران: نشر نو.
رحمانیان، داریوش و زهرا حاتمی،1396، پنج رساله سیاسی از دوره قاجاریه، تهران: نشر علم.
ساعتچیان، علیرضا، 1398،  ایران از نگاه آمریکاییان، چاپ سوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
طباطبایی مجد، غلامرضا، 1373، معاهدات و قراردادهای تاریخی در دوره قاجاریه، تهران: بنیاد موقافات دکتر افشار.
ملکم، میرزا ،1297ق.، پولتیک ایرانی  چیست، نسخه خطی به شماره 2998، کتابخانه و موزه ملی ملک.
نظام­مافی، منصوره، «اولین اختلاف ایران و انگلیس بر سر مسئله هرات 1254»، نگین، 1354، ش. 123.
هنت، کپتین، 1327، جنگ انگلیس و ایران در سال 1273 هجری قمری، ترجمه: حسین سعادت‌نوری. تهران: شرکت سهامی چاپ.
 
نشریات:
روزنامه وقایع اتفاقیه، 1373، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها، جلدهای اول تا سوم.
------------------،1374، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، جلد چهارم.
روزنامه وقایع اتفاقیه، نمره 58، نوزدهم جمادی­الاول 1268: 3
---------------، نمره 74، سیزدهم رمضان 1268: 1
---------------، نمره 75، بیستم رمضان 1268: 2
---------------، نمره 76، بیست و هفتم رمضان 1268: 2
---------------، نمره 246، ششم صفر 1272: 3
---------------، نمره 255، دهم ربیع­الثانی 1272: 2-1
---------------، نمره 265، بیست ‌و یکم جمادی­الثانی 1272: 2-3
---------------، نمره 274، بیست ‌و پنجم شعبان 1272: 5-11
---------------، نمره 285، چهاردهم ذیقعده 1272: 3
---------------، نمره 293، دهم محرم 1273: 2
---------------، نمره 297، نهم صفر 1273: 3-2
---------------، نمره 300، سلخ صفر 1273: 4-1
---------------، نمره 301، هفتم ربیع­الاول1273: 3-1
---------------، نمره 302، چهاردهم ربیع­الاول1273: 1-6
---------------، نمره 304، بیست ‌و ‌هشتم ربیع­الاول1273: 2-3 و 6-8
---------------، نمره 307، نوزدهم ربیع­­الثانی1273: 5-4
---------------، نمره 308، بیست ‌و ‌ششم ربیع­الثانی1273: 1-6 و 10
---------------، نمره 310، یازدهم جمادی­الاول 1273: 3
---------------، نمره 311، هجدهم جمادی­الاول1273: 3-1
---------------، نمره 312، شانزدهم جمادی­الاول1273: 2 و 3-5 و 6-10 و 15-16
---------------، نمره 313، دوم جمادی‌الثانی1273: 4
---------------، نمره 315، شانزدهم جمادی­الثانی1273: 2-3
---------------، نمره 316، بیست ‌و ‌سوم جمادی­الثانی1273: 4-2
---------------، نمره 317، اول رجب 1273: 5
---------------، نمره 320، بیست ‌و ‌دوم رجب 1273: 3
---------------، نمره 321، بیست ‌و ‌نهم رجب 1273، 3-2 و 4
---------------، نمره 324، بیستم شعبان 1273: 4-3
---------------، نمره 327، دوازدهم رمضان 1273: 5
---------------، نمره 328، نوزدهم رمضان 1273: 2
---------------، نمره 330، چهارم شوال 1273: 1
---------------، نمره 339، هشتم ذیحجه 1273: 1
---------------، نمره 340، پانزدهم ذیحجه 1273: 3
---------------، نمره 383، هشتم شوال 1274: 1-2
---------------، نمره 398، هفتم صفر 1275: 2
---------------، نمره 442، بیست ‌و نهم ذیحجه 1273: 2
 
لاتین:
Encyclopaedia Iranica, Vol. XII, Fasc. 2, »The Herat Question«, pp. 219-224.
https://Chroniclingamerica.loc.gov/
https://Ghani.macmillan.yale.edu/
Ahmadi, F. & Ghaemian, A. 2020, “The Great Game and the Herat Question (1828 – 1838)”, Historical Sciences Studies, Volume 11, Issue 2, Pages 1-20. (In Persian with English abstract)
Ansari, F. 2005, “Introduction a Document: an Important Document about Herat Question”, Foreign Relations History, Issue 21, Pages 203-212. (In Persian)
Bahmani Qajar, M.A. 2005, “The end of Iran's Political rule over Herat (1273-1280 AD)”, Foreign Relations History, Issue 29, Pages 71-96. (In Persian)
Bina, A. 1969, “Political relations: Political and Diplomatic Aspects of the Herat Question and Afghanistan (in the Qajar period until the Treaty of Paris)”, Historical reviews, Issue 19, Pages 59-86. (In Persian)
Encyclopaedia Iranica, “The Herat Question”, Vol. XII, Fasc.2, pp. 219-224.
Eʿteżād-al-Salṭana, A.Q. 1856, Fatḥ-nāmehye Herat, [Persian Manuscript], Tehran: Malek National Library and Museum Institution, Document Number:1393, 04, 01481/002 (In Persian).
Ettehadieh, M. 1975, “The first Dispute between Iran and Britain over the Herat Question in 1254”, Negin, Issue 123, Pages 33-38. (In Persian)
Hajian-poor, H. 2007, “The Political Conditions of Transoxiana in the Islamic Era up to the Establishment of the Safavid Rule”, History of Islam, Volume 8, Issue 32, Pages 69-98. (In Persian with English abstract)
https://chroniclingamerica.loc.gov/
https://ghani.macmillan.yale.edu/
Hunt, G.H. 1948, The War between Britain and Iran in 1273 AH, Translated by Saadat, H. Tehran: Sahāmῑ-e Čāp Company. (In Persian)
Mῑrzā Malkam Khan. 1880, What is the Iranian Politics, [Persian Manuscript], Tehran: Malek National Library and Museum Institution, Document Number: 2998. (In Persian)
Parto, A. 2009, “The Treaty of Paris; The Sad Story of the Separation of Herat from Iran”, Ettelaat (political-economic), Issues 265 & 266, Pages 14-41. (In Persian)
Rahmanian D. & Hatami Z. 2017,  Five Political Treatises in the Qajar Period, Tehran: Nashr-e ʿelm. (In Persian)
Rūznāmehye Vaqāyeʿe ʾettefāqῙyyeh, 1994, Vol. 1-3, Tehran: National Library of Islamic Republic of Iran & Center of Media Studies and Researches. (In Persian)
Rūznāmehye Vaqāyeʿe ʾettefāqῙyyeh, 1995, Vol, 4, Tehran: National Library of Islamic Republic of Iran & Center of Media Studies and Researches. (In Persian)
Saatchian, A. 2019, Iranians from the eyes of Americans: Qajar-era Iran in American newspapers from 1848 to 1926 (1227-1305 AH), Tehran: ketāb-e Pārs-e. (In Persian)
Tabatabaei-e majd, Gh. 1994, Historical Treaties and agreements in the Qajar period, Tehran: Dr.Mahmoud Afshar Foundation. (In Persian)
Wright, D. 1989, The Persian Amongst the English, Translated by Imami, K. Tehran: Našr-e nu.