نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه ولایت ایرانشهر

2 عضو هیئت علمی گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

بلوچستان در ابتدای سلطنت قاجارها، از نخستین مناطق ایران بود که سیاست انگلیسی­ها در آن به دلیل همجواری با هندوستان آغاز شد و تا پایان این دوره به روش­های گوناگونی ادامه یافت. بررسی اهداف و سیاست­های انگلیسی­ها در این بخش از ایران نشان می­دهد که اصلی‌ترین مسئله­ای که سبب تداوم اهداف استعماری آنها در بلوچستان شد، حفظ امنیت هندوستان بود و بهزعم آنها تهدیدات گوناگونی این مستعمره را بهخطر می­انداخت؛ این عوامل موجب تنظیم راهکارهای جدید در جهت حفظ امنیت هندوستان ­شد. در مقاله حاضر به این پرسش­ها پاسخ داده خواهد­ شد: مهم‌ترین محورهای سیاست­­ انگلیسی­ها در بلوچستان چه بود و شرایط و وضعیت داخلی هند، اوضاع منطقه­ای و جهانی چه تأثیراتی بر سیاست­ها و برنامه­های آنها در سرزمین­های مجاور این مستعمره گذاشت؟ برخی از عوامل که در تحلیل و پاسخ به این دو پرسش مورد بررسی قرار می‌گیرند، عبارتند از: شرایط داخلی بلوچستان، رقیبان اروپایی انگلستان، سیاست­های دولت ایران در مناطق شرقی، شورش هند، توسعه­طلبی روس­ها در آسیای مرکزی، امتداد خطوط تلگرافی و تشکیل کمیسیون تعیین حدود مرزها. بررسی زمینه­ها و عوامل تداوم و تحول سیاست انگلیسی­ها و مشخص نمودن نتایج و پیامد سیاست­های به کار گرفته­شده توسط آنها، از جمله اهداف اصلی این مقاله است. یافته­های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که انگلیسی­ها با تعیین محورهای سیاست خود در بلوچستان و عملی‌کردن آنها و دخالت­های گسترده و اجرای یک سیاست درازمدت و دقیق توانستند به اهداف خود در این بخش از ایران دست یابند و هندوستان، مستعمرهشان را از خطرات در کمین در امان نگه دارند.

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها

 

 
منابع و مآخذ
اسناد:
وزارت خارجه ج. ا. ایران، آرشیو اداره حفظ و نگهداری اسناد
اسناد سال 1263ق.، کارتن 5، پوشه 4، س 1 .
اسناد مکمل، سال 1270ق.  
اسناد سال 1287ق.، ک 13، پ 17.
اسناد سال 1307ق.، کارتن 20، پوشه 21، س 11.
اسناد سال 1319ق.، ک 5، پ 4، س 49.
اسناد سال 1321ق. ، ک 16، پ 16، س 80 .
اسناد سال 1324ق.، ک  13، پ 10، س 33.  
 
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران(ساکما).
 میکروفیلم شماره 295، حلقه 6، پرونده 580.
میکرو فیلم 295، حلقه 3، پرونده 35.
میکرو فیلم 295، حلقه 4، پرونده 220، ص 4.
 
کتاب‌ها:
اسپونر، 1377، "بلوچ و بلوچستان،" دانشنامه جهان اسلام، ج 4، تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، صص 123-97.
افشار یزدی، محمود، 1358، سیاست اروپا در ایران، ترجمه: سید ضیاء­الدین دهشیری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار یزدی.
امین­الدوله، فرخ خان، 1347، مجموعه اسناد و مدارک فرخ خان امین­الدوله، به‌کوشش:کریم اصفهانیان، تهران: دانشگاه تهران.
پاتینجر، هنری، 1349، مسافرت سند و بلوچستان، ترجمه: شاهپور گودرزی، تهران: دهخدا.
حسینی، محمدحسن (معروف به آقاخان)، 1325، عبرت افزا، به‌کوشش: کوهی کرمانی، ]بی­جا[، ]بی­نا[.
رایت، دنیس، 1359،  انگلیسی­ها در میان ایرانیان، ترجمه: لطفعلی خنجی، تهران: امیرکبیر.
---------- 1364، ایرانیان در میان انگلیسی­ها، ترجمه: کریم امامی، تهران: نشر نو با همکاری انتشارات زمینه.
رایین اسماعیل ،1352، حقوق بگیران انگلیس در ایران، تهران: جاویدان .
سایکس، سرپرسی، 1336، سفرنامه سایکس یا ده هزار میل در ایران، ترجمه: حسین سعادت نوری، تهران: ابن‌سینا .
سپاهی، عبدالودود، 1385، بلوچستان در عصر قاجار، قم: گلستان معرفت.
سپهر، محمدتقی، 1385ق.، ناسخ‌التواریخ، تهران: کتابفروشی اسلامیه .
سعیدیان، غلامحسین و ساره باور، «نقش انگلیس در جدایی قسمتی از بلوچستان از ایران»، مسکویه، 1392، دوره 6، شماره 17، صص 91-36.
شهرنازدار، محسن (گردآورنده و مترجم)، 1400، اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا، تهران: مؤسسه آبی پارسی و انتشارات پل فیروزه.
صفرزایی، عبدالله، «ماجرای قتل مستر گریوز انگلیسی در سواحل دریای عمان»، پژوهشنامه خلیج فارس،  1391، دفتر چهارم .
علوی ناهوکی، نصرت‌خاتون، «نقش انگلیس در شکل‌گیری مرزهای جنوب شرق ایران»،  پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 1398، دوره 13، شماره 25، صص 196-179.
فوران، جان، 1378، مقاومت شکننده، ترجمه: احمد تدین، تهران: رسا .
کاظم‌زاده، فیروز، 1354، روس و انگلیس در ایران، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: کتاب‌های جیبی.
کرزون، جورج ناتانیل، 1349، ایران و قضیه ایران، ترجمه: غلامعلی وحید‌مازندرانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گرانت، «اولین گزارش یک انگلیسی از مکران»، ترجمه: ا. ح. هوشنگ، 1991م.، شوهاز، شماره  2 و  3 .
لوریمر، جان گوردون، 1400، بلوچستان و تاریخ مکران ایران 1600 تا 1905، ترجمه: محمد جواهر‌کلام، تهران: مؤسسه آبی پارسی و انتشارات پل فیروزه.
مجتهد‌زاده، پیروز، «نگاهی تاریخی به مرزهای شرقی ایران»، روزنامه ایران، 1377، شماره  1118، آذر ‌ماه. 
------------1387، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه: حمیدرضا ملک‌محمدی نوری، تهران: شیرازه.
محمود، محمود ، 1358، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن  19، تهران: اقبال.
نوایی، عبدالحسین، 1388، تاریخ تحولات ایران در دوره صفویه، تهران: سمت.
هاپکرک، پیتر، 1379: بازی بزرگ، ترجمه: رضا کامشاد، تهران: نیلوفر.
هنت، س. اچ، [بی­تا]، جنگ ایرانیان و انگلیس در سال 1273، ترجمه: حسین سعادت نوری، تهران: شرکت سهامی چاپ.
واتسن، رابرت گرانت، 1348، تاریخ ایران در دوره قاجاریه، ترجمه: غلامعلی وحیدمازندرانی، تهران: امیرکبیر.
وزیری­کرمانی، احمدعلی ‌خان1340، تاریخ کرمان (سالاریه)، تهران: کتابخانه خاندان فرمانفرمائیان.
------------------------،1375، تاریخ کرمان، تصحیح و تحشیه: محمدابراهیم باستانی‌پاریزی، تهران: علمی .
------------------------1386، جغرافیای بلوچستان، به‌تصحیح: محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی .
 
نشریات:
حبل­المتین، 1314ق.، سال چهارم، سی‌ام ذی‌قعده/ 3 مه 1798م.
-----------1324ق.، سال سیزدهم، اول ربیع‌الثانی.