نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

کمپانی هندشرقی انگلیس پس از تأسیس در اوایل قرن هفدهم میلادی، طی عقد قراردادی در سال 1026ق./ 1617م. با شاه عباس یکم وارد مدار اقتصادی ایرانِ عصر صفوی شد. این کمپانی که سودای بهدست گرفتن تجارت انحصاری در ایران را در سر می‌پروراند، خیلی زود با رقیبی به نام کمپانی هندشرقی هلند مواجه شد و گوی سبقت در عرصه تجارت با ایران را از کمپانی انگلیسی ربود و کمپانی هلندی، مقام اول را در تجارت خارجی ایران عصر صفوی تا اواخر دوره شاه سلیمان داشت. مقاله حاضر، در پی روشن‌ساختن عوامل تأثیرگذار در مناسبات ایران و کمپانی هندشرقی انگلیس در دوره شاه سلطان حسین با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع ایرانی و غیرایرانی است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که کمپانی هندشرقی انگلیس، از طریق عقد قرارداد جدیدی با شاه سلطان حسین توانست مناسبات تجاری خود را با ایران بهبود ببخشد و جایگاهش را در تجارت ایران تثبیت کند. در این راستا، عواملی نظیر دیدار شاه از تجارتخانه کمپانی در اصفهان، ادغام شرکتهای تجاری در انگلستان و تیرگی روابط کمپانی هند‌شرقی هلند با ایران در این دوره، تأثیر به‌سزایی داشتند. به علاوه، کمپانی، صادرات پشم کرمان را در انحصار خود گرفت و توانست بخشی از عواید عقب‌افتاده گمرکی بندرعباس را دریافت کند.
 

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها

 

منابع و مآخذ
فارسی:
احمدی، فرج‌الله و انور خالندی، «مناقشات ایران و کمپانی هندشرقی انگلیس بر سر عواید گمرکی بندرعباس در عصر صفوی، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، تابستان 1392، سال چهاردهم، ش 55، صص. 21-1.
آقامحمد زنجانی، مهدی، 1382، اسناد روابط تاریخی ایران و پرتغال( 1500-1758)، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.
امین، عبدالامیر، 1370، منافع انگلیسی‌ها در خلیج فارس، ترجمه: علی رجبی یزدی، تهران: امیرکبیر.
امین، عبدالامیر محمد، «رقابت مؤسسات تجاری انگلستان با یکدیگر در منطقه خلیج فارس و مناطق مجاور در سده‌های هفدهم و هجدهم»، ترجمه: محجوب الزویری، مطالعات تاریخ معاصر ایران، بهار 1378، س3، ش 9، صص. 88-69.
برازش، امیرحسین، 1392، روابط سیاسی دیپلماتیک ایران و جهان در عهد صفویه، تهران: امیرکبیر.
بیانی، خانبابا، 1345، تاریخ عمومی (تفوق و برتری فرانسه)، جلد 1، تهران: دانشگاه تهران.
تاج‌بخش، احمد، 1373، تاریخ صفویه، شیراز: نوید.
شهبازی، عبدالله، 1377، زرسالاران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران، جلد1، ‌تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
طاهری، ابوالقاسم، 1354، تاریخ روابط سیاسی و بازرگانی انگلیس و ایران (از دوران فرمانروایی مغولان تا پایان عهد قاجاریه )، جلد 1 (از آغاز تا عقد معاهده گلستان)، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
عقیل، مصطفی، 1391، رقابت بین‌المللی در خلیج فارس، 1763-1622، ترجمه: یاسر قزوینی حائری، تهران: امیرکبیر.
فریر، رانلد، 1384، تجارت در دوره صفویان، تاریخ ایران دوره صفویان، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: جامی.
فلسفی، نصرالله، 1316، تاریخ روابط ایران و اروپا، طهران: چاپخانه ایران.
فلور، ویلم، 1371، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران (اختلاف تجاری ایران و هلند و بازرگانی هلند در عصر افشاریان و زندیان ، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.
فوران، جان، 1377، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران (از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی)، ترجمه: احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
گاردنر، براین، 1383، کمپانی هندشرقی، برگردان: کامل حلمی و منوچهر هدایتی خوشکلام، تهران: پژوهه.
لکهارت، لارنس، 1383، انقراض سلسله صفویه، ترجمه: اسماعیل دولتشاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لوریمر، ج. ج.، 1388، وقایع‌نگاری خلیج فارس، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، زیرنظر: حسن حبیبی، تهران: بنیاد ایرانشناسی.
متی، رودالف پی.، 1401، سیاست تجارت در ایران عصر صفوی ابریشم در برابر نقره، 1600-1730، ترجمه: مانی صالحی علامه، تهران: فرهنگ جاوید.
نوائی، عبدالحسین، 1377، روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دوره صفویه، تهران: سمت.
ویلسون، سر آرنولد، 1348، خلیج فارس، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 
لاتین:
Ferrier R. W., 1986, "The Terms and Conditions under which English trade was Transacted with Safavid Persia ", Bulletin of the School of oriental and African studies, university of London, Vol. 49, No. 1, In Honour of Ann. K.S. Lombton.
________, 1973 “The Armenians and the East India company in Persia in the seventeenth and Early Eighteenth Centuries”, The Economic History Review, New series, vol 26, No 1.
Floor, Willem, 1996, "The Dutch and the Persian Silk Trade" in: Safavid Persia, Edited by Charles Melville, London , New York, I. B. TAURIS.
ـــــــــــــــــــــــــ, 2021, Commercial Relations between Safavid Persia and Western Europe, In: Safavid Persia in the age of Empires, The Idea of Iran, Edited by Charles Melville, London, New York, I. B. TAURIS.
ـــــــــــــــــــــ, 2022, Trade in Safavid Iran, In: The Safavid World, Edited by Rudi Matthee, London and New York, Routledge.
Good, Peter, 2019, The East Indian Company Farman 1622- 1747, Iranian Studies, Vol.52, Nos. 1-2.
Matthee, Rudi, 1993, “The East India Company Trade in Kerman wool (1658-1730)”, Etudes Safavides, Jean Calmard éd, Paris-Tehran.
Mill, James,1997, The History of British India, London, Routledge, Vol. 1.
Steensgaard, Niels, 1973, Carracks Caravans and Companies: the structural crisis in the EuropeanAsian trade in the early 17th Century , Lund, student literature.