نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ (مطالعات ایران بعد از اسلام)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر- ایران.

2 مدیر گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس بوشهر (نویسنده مسئول مقاله)

چکیده

پس از تنزل قدرت حکومت افشاریه، کنترل و حفاظت نواحی دوردستی چون قفقاز که دشوارتر بود، با نابسامانیهای متعددی مواجه شد. در چنین شرایطی، حکومت زندیه بهعنوان جانشین جدید قدرت روی کار آمد. کریم خان زند و جانشیان او با تصاحب این جایگاه کوشیدند تا دورانی از اقتدار و شکوه همانند دوره اعتلای نادر شاه افشار ایجاد کنند، اما تلاش‌های منقطع­ آنها ثمری در پی نداشت. این پژوهش در صدد است تا با شیوه توصیفی- تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانهای مبتنی بر دادههای بهدست آمده از لابلای کتاب‌ها و متون تاریخی، نوسانات اوضاع اجتماعی و سیاسی و تأثیر آن بر قفقازیه پس از سقوط صفویان و افشاریان را با استقرار حکمرانی زندیان مورد بررسی قرار دهد، تا به این پرسش پاسخ دهد که: قفقاز با حکمرانی دولت زندیه با چه تغییر و تحولاتی در عرصه سیاسی- اقتصادی مواجه گردید؟ نتایج تحقیق نشان میدهد که حکومت زندیه، نه تنها نتوانست به دوران شکوه نادر شاه افشار بازگردد، بلکه قفقاز از نخستین نواحی بود که در این دوران تمایلات جداییطلبانه از خود نشان داد؛ امری که از اختلافات قومی و مذهبی ناشی می‌شد و ضعف حکومت مرکزی به تشدید آن دامن می‌زد. در پی چنین شرایطی، جامعه قفقاز دچار بحران سیاسی و اقتصادی شد و در آن وضعیت بی‌ثبات، سیری نزولی آغاز گردید؛ فرآیندی که حاصل ضعف سیاسی ساختار قدرت حکومت زندیه در اداره نواحی دوردست قلمرو ارضی ایران بود.

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها

 

منابع و مآخذ
اسناد:
آرشیو دولتی تاریخی گرجستان، ذخیره 1425، دفتر اول، سند شماره 238.
 کشمیش اوف (ژنرال)،[بی‌تا]، محاربات نادر شاه در هرات و قندهار و هندوستان و وقایع قفقاز بعد از فوت او، ترجمه: مصطفی الموسری، (نسخه خطی)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شماره 162/ ف.
مجموعه ­­­فرامین ­ماتناداران، (1797-1734م.)، آرشیو کاتولیکوسات، باکو: 2008، سند، شماره 591.
 
کتاب‌ها:
آقاقدسی، عباسقلی،1382، گلستان ارم، تهران: وزارت امور خارجه.
آکسورثی، مایکل، 1388، شمشیر ایران نادر شاه، ترجمه: محمدحسین آریا، تهران: اساطیر.
احمدوند، زینب و عبدالله عطایی، 1393،"روابط ایران و عثمانی در دوره زندیه (قرن هجدهم میلادی)"، تاریخنامه خوارزمی، سال اول، شماره 3، صص. 50-26.
ادیب­الشعرا، میرزا رشید،1346، تاریخ افشار، به­کوشش: محمد رامیان و پرویز شهریار افشار، تبریز: شورای مرکزی جشن دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی- آذربایجان غربی.
اعتماد­السلطنه، محمد­حسن­ خان، 1357، مرآه­البلدان، به‌تصحیح: عبدالحسین­نوایی و میر­هاشم محدث، ج. 1، تهران: دانشگاه تهران.
امین، عبدالامیر، 1367، منافع انگلیسی‌ها در خلیج فارس، ترجمه: علی میرسعید قاضی، تهران: زرین.
انوشه، حسن،1382، دانشنامه ادب فارسی در قفقاز، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اولیویه، جی.آ.، 1371، سفرنامه اولیویه، ترجمه: محمدطاهر میرزا، به‌تصحیح: غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
باکیخانف، عباسقلی­آقا،1970، گلستان ارم، به­سعی و اهتمام: عبدالکریم علی­زاده، باکو: اداره علم.
پری، جان، 1368، کریم خان زند، ترجمه: علی‌محمد ساکی، تهران: نو.
جوانشیر قراباغی، میرزا جمال، 1384، تاریخ قراباغ، تهران: وزارت امور خارجه.
دروویل، گاسپار، 1348، سفرنامه دروویل، ترجمه: جواد محبی، تهران: گوتنبرگ.
دهقانی، مهدی و رضا شعبانی، 1394،" ساختار­ و­­ عملکرد­ سیاسی- نظامی شهرها در دوره قدرت­گیری کریم ­خان زند"، تاریخ اسلام، بهار، شماره 25، صص. 81-57.
راوندی، مرتضی،1364، تاریخ اجتماعی ایران، ج. 5، تهران: مرتضی راوندی.
رستم­الحکما، محمدهاشم،1382، رستم‌التواریخ، تهران: دنیای کتاب.
زاهدانی، سعید و دیگران، 1394،"بررسی پوشاک دوره زندیه بر اساس طبقات اجتماعی آن دوره"، مجله مطالعات ایرانی، پائیز و زمستان، شماره 28، صص. 152-137.
ژون، ای. س.،1384، خزر در سه قرن (سلسله رویدادها در قرن‌های 18، 19 و 20 میلادی)، ترجمه: علی شمسی، تهران: وزارت نیرو، مؤسسه تحقیقاتی آب، مرکز ملی مطالعات و تحقیقات خزر.
ژوبر، پیرامده،1347، مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه: علیقلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ژیلو، پ. و.،[بی‌تا]، نام‌های دریای خزر، خبرنامه آکادمی علوم آذربایجان، سری علوم زمینشناسی و جغرافیا، شماره 4، صص. 99-93.
سایکس، سر پرسی، 1362، تاریخ ایران، ترجمه: سیّد محمدتقی فخرداعی گیلانی، ج2. ، تهران: علمی.
سردارینیا، صمد،1384، قرهباغ در گذرگاه تاریخ، تبریز: نیا و ندای شمس
شاهد، احمد،1389، سیری در سکه‌های شاهان ایران، اسفراین: آستوئن.
شعبانی، رضا، 1378، مختصر تاریخ ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، تهران: سخن.
فرانکلین، ویلیام، 1358، مشاهدات سفر از بنگال به ایران، ترجمه: محسن جاویدان، تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین،1356، ذیل مجمل‌التواریخ، به‌تصحیح: مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
--------------------------،1344، مجمل‌التواریخ، شامل وقایع و رویدادهای 35 ساله بعد از نادر شاه، به سعی و اهتمام: مدرس رضوی، تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
گاسپار، دروویل، 1348، سفرنامه دروویل، ترجمه: جواد محبی، تهران: گوتنبرگ.
غفاری کاشانی، ابوالحسن، 1369، گلشن مراد، به اهتمام: محمد طباطبایی، تهران: زرین.
کلانتر، میرزا محمد،1360، روزنامه محمد کلانتر فارس، به تصحیح: عباس اقبال، تهران: طهوری.
محمود، محمود،1353، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن 19، ج. 1، تهران: اقبال.
مرکز ملی مطالعات و تحقیقات خزر، مسائل دریای خزر،1383، برگزیده مقالات علمی مجله «وستینک اسپیا»، چاپ مسکو: وزارت نیرو، مؤسسه تحقیقات آب.
موسوی­­نیا، سیّد رضا، 1394، رئالیسم ایرانی: تحلیل نظری روابط خارجی ایران از دولت صفوی تا سقوط پهلوی، تهران: مخاطب.
نامی، میرزا محمدصادق، 1317، تاریخ گیتی‌گشا، به‌تصحیح و مقدمه: سعید نفیسی، تهران: اقبال.
-------------------، 1368، تاریخ گیتی‌گشا (در تاریخ خاندان زند)، به‌تصحیح: عزیزالله بیات، تهران: امیرکبیر.
نیبور،کارستن، 1354، سفرنامه کارستن نیبور، ترجمه: پرویز رجبی، تهران: توکا.
ورهرام، غلامرضا، 1385، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زند، تهران: معین.
----------------، 1357، "بررسی چند سند تاریخی"، مجله بررسی‌های تاریخی، تهران: سال سیزدهم، شماره 54، شماره مسلسل 78، صص. 162-145.
وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی،1372، اسنادی از روابط ایران با منطقه قفقاز، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه امام حسین(ع).
هدایت، رضاقلی میرزا، 1339، تاریخ روضهالصفای ناصری، جلد 8 و 9، تهران: خیام.
 
لاتین: 
Armenians and Russia, (1626-1796), 2001, a Documentary Record, Annotated Translation and Commentary by: George A.Bournoutian, Mazda Publishers, Inc.
Foster, George, 1798, A Jorney from Bengal to England, through… and Persia, 3 Vol. London.