مشاور وزیر و کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه
چکیده
به لحاظ تاریخی، آغاز روابط نظامی ایران و روسیه به تأسیس بریگارد قزاق در سال 1258ق./ 1879م. در دوران ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد. بریگارد قزاق در پی درخواست ناصرالدین شاه از دولت روسیه تزاری در جریان دومین سفر او به اروپا زیر نظر افسران روسی تأسیس یافت و به مرور گسترش پیدا کرد و به دیویزیون (لشکر) تبدیل شد. روابط نظامی ایران و روسیه از زمان تأسیس بریگارد قزاق تاکنون، در این دوره‌ها قابل بررسی و مطالعه است: 1- دوران تاریخی: از تأسیس بریگارد قزاق در سال 1258ق. تا کودتای دیویزیون قزاق در سال 1299ش. 2- دوران سوءظن: از کودتای رضا خان در 1299ش. تا اشغال ایران توسط ارتش سرخ در سال 1320ش. 3- دوران تقابل و همکاری: از دوران اشغال ایران در شهریور 1320ش. تا سال‌های تنش‌زدایی 1350ش. 4- دوران ژاندارمی منطقه: از بهمن 1350 تا بهمن 1357ش. و آغاز خریدهای نظامی ایران از شوروی.
آذربرزین، شاپور (مصاحبه شونده)، 1393، فرماندهی و نافرمانی، مجموعه تاریخ شفاهی و تصویری ایران معاصر(2)، به کوشش: حسین دهباشی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ج. ا. ایران.
اعتمادالسلطنه، 1367، مرآه البلدان، ج 3 و 2، به کوشش: عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جمالزاده، محمدعلی، 1372، تاریخ روایط روس و ایران، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
رحمانیان، داریوش، 1391، ایران بین دو کودتا، تهران: سمت.
شمیم، علی اصغر، ۱۳۴۲، ایران در دوره سلطنت قاجار: قرن سیزدهم و نیمه اول قرن چهاردهم هجری قمری، تهران: ابن‌سینا.
ستاد بزرگ ارتشتاران، [بی‌تا]، تاریخ ارتش نوین ایران، بخش نخست، تهران: چاپخانه ارتش.
محبوبی اردکانی، حسین، 1368 و 1357 و 1354، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج 3 و 2 و 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مجموعه اسناد لانه جاسوسی، 1366، از ظهور تا سقوط، تهران: مرکز نشر لانه جاسوسی.
موسوی، سیّد رسول، 1396، روسیه مانند آمریکا مخالف توانمندی هسته‌ای ایران بود، سالنامه اعتماد، صص 137- 135.
مورخ الدوله، سپهر، 1362، ایران در جنگ بزرگ 1918-1914، تهران: ادیب.
ابتدای صفحه