نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
سیاست خارجی، چهار عامل اصلی دارد: شناخت محیط بین‌المللی برای فهم وقایع جهانی، تهیه نقشه کلان یا استراتژی برای تأمین منافع ملی، تهیه طرح‌های عملیاتی یا تاکتیک‌های اجرایی برای تحقق استراتژی ملی و سازماندهی و هدایت نیروها برای تحقق تاکتیک‌ها.
تهیه و اجرای سیاست خارجی به شرایط داخلی، فشارهای خارجی، نوع برداشت زمامداران از سیاست خارجی سایر کشورها، فهم وقایع جهانی، برداشت ذهنی کارگزارانِ تصمیم‌گیر از محیط پیرامونی و دستگاه دیپلماسی کارآمد بستگی دارد. اگر مناسبات خارجی، فاقد عناصر چهارگانه نام‌ْبرده باشد، می‌توان به‌جای تعبیر سیاست خارجی از مفهوم روابط خارجی سخن به‌میان آورد.
نگارنده کوشش می‌کند با تکیه بر برخی منابع معتبرِ دوران قاجار به این پرسش پاسخ دهد که ماهیت و شیوه اداره مناسبات فرامرزی در دوران پادشاهی قاجاران، بیشتر به سیاست خارجی مانند بوده است یا به روابط خارجی؟
کلیدواژه‌ها
منابع و مآخذ:
آدمیّت، فریدون (1351). اندیشه ترقّی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی.
آرشوانک، چارلز (1370). مبانی تصمیم‌گیری استراتژیک، ترجمه: عباس منوریّان، تهران: مرکز آموزش مدیریّت دولتی.
آل داوود، سیّدعلی(1371). نامه‌های امیرکبیر به انضمام رساله نوادرالامیر. تهران: نشر تاریخ ایران.
اتحادیه، منصوره (1355). گوشه‌هایی از روابط خارجی ایران:1280-1200 هجری قمری. تهران: آگاه.
ازغندی، علیرضا (1376). روابط خارجی ایران: دولت دست‌نشانده 1357-1320. تهران: قومس.
اسلامی، مسعود (1369). جایگاه و موقعیت کشورهای کوچک در نظام بین‌المللی. سیاست خارجی، 4، (4).
اطاعت، جواد (1376). ژئوپولیتیک و سیاست خارجی ایران. تهران: سفیر.
اعظام‌قدسی، حسن (1379). خاطرات من یا تاریخ صدساله ایران. تهران: کارنگ.
افشار یزدی، محمود (1368). گنجینه مقالات: جلد اول، مقالات سیاسی یا سیاست‌نامه جدید. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
اقبال آشتیانی، عباس (1363). میرزا تقی‌خان امیرکبیر، چاپ سوم، تهران: توس.
امامی، کریم و عبدالحسین آذرنگ (1372) خرد و آزادی: یادنامه دکتر امیرحسین جهانبگلو. تهران: باغ آینه.
امینی، ایرج (1378). ناپلئون و ایران، ترجمه: اردشیر لطفعلیان، تهران: فرزان روز.
انتنر، ماروین (1369). روابط بازرگانی روس و ایران:1914-1828/ ترجمه: احمد توکلی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.
باربر، جیمز و مایکل اسمیت(1374). ماهیت سیاست‌گزاری خارجی در دنیای وابستگی متقابل کشورها، ترجمه: سیدحسین سیف‌زاده، تهران: قومس.
بارنز، آلکس (1373). سفرنامه بارنز، ترجمه: حسن سلطانی‌فر، مشهد: آستان قدس رضوی.
بنجامین، ساموئل گرین ویلر (1363). سفرنامه بنجامین نخستین سفیر ایالات متحده آمریکا در ایران عصر ناصرالدین شاه، ترجمه: محمدحسین کردبچه، تهران: جاویدان.
بهزادی، حمید (1368). اصول روابط بین‌الملل و سیاست خارجی، چاپ دوم، تهران: دهخدا.
پورشالچی، محمود (1376). میوه‌های دار، جلد 2، تهران: زرین.
ترکمان، محمد (1373)، برگ‌هایی از تاریخ. تاریخ معاصر ایران.کتاب ششم.
خورموجی، محمدجعفر (1363). حقایق الاخبار ناصری. تهران: نشر نی.
خوشوقت، محمدحسین (1375). تجزیه و تحلیل تصمیم‌گیری در سیاست خارجی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
دبیری، محمدرضا (1369). استراتژی و تاکتیک در مذاکرات دیپلماتیک. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
دویچ، کارل و دیگران (1375)، نظریه‌های روابط بین‌الملل، ترجمه: وحید بزرگی، تهران: ماجد.
دهشیری، محمدرضا (1378). شیوه‌های مداخله قدرت‌های بزرگ در کشورهای ضعیف. فصلنامه پژوهش دانشگاه امام صادق، 10.
دهنوی، محمد (1369). برگ‌هایی از تاریخ. تاریخ معاصر ایران. کتاب دوم.
ذوقی، ایرج (1378). عوامل مؤثر بر سیاست خارجی ایران. تاریخ روابط خارجی ایران، 1، (1).
سپهر، محمدتقی (1377). ناسخ التّواریخ، تاریخ قاجاریه، جلد سوم: سلطنت ناصرالدین‌شاه، به تصحیح: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
سریع‌القلم، محمود (1376). عقل و توسعه‌یافتگی: مبانی ثابت پارادایم توسعه، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
سیف‌زاده، سیدحسین (1372)، استراتژی ملّی و سیاست‌گذاری خارجی. سیاست خارجی، 7، (4).
------------- (1378). اصول روابط بین‌الملل، تهران: دادگستر.
صفایی، ابراهیم (بی‌تا). یکصد سند تاریخی دوران قاجاریه ، چاپ دوم، تهران: بابک.
عین‌السّلطنه؛ قهرمان‌میرزا (1374). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه قهرمان‌میرزا سالور، جلد 1، تهران: اساطیر.
غازان چگل، علی و دیگران (بی‌تا). نقد و ارزیابی نظریه‌های روابط بین‌الملل، ترجمه: محمود صوراسرافیل، تهران: مرکز مطالعات عالی بین‌المللی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
فتحعلی شاه قاجار [تقریر]، میرزاتقی علی‌آبادی مازندرانی [تحریر] (1387). «ملوک الکلام (سرگذشت فتح‌علی‌شاه قاجار)» به تصحیح: سیّدسعید میرمحمّدصادق، در کتاب: میرمحمّدصادق، سیّدسعید [به کوشش] گنجینه بهارستان: تاریخ 2 (قاجار)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
فرمانفرماییان، حافظ (1355). تحلیل تاریخی سیاست خارجی ایران از آغاز تا امروز، ترجمه: اسماعیل شاکری، تهران: مرکز مطالعات عالی بین‌المللی دانشگاه تهران.
فریدی عراقی، عبدالحمید (1368). روش‌های مسالمت‌آمیز حل و فصل اختلافات بین‌المللی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
کاساکوفسکی، و.ا. (1355). خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه: عباسقلی جلی، چاپ دوم، تهران: سیمرغ.
کاظمی، سیّدعلی‌اصغر (1365)، دیپلماسی نوین در عصر دگرگونی در روابط بین‌المللی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
----------- --(1374). سیاست‌سنجی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
کرونین، استفانی (1389). «ساختن یک ارتش نو: اصلاحات نظامی در ایران عصر قاجار»، در کتاب:فرمانفرماییان،رکسانا [زیر نظر] جنگ و صلح در ایران دوره قاجار و پیامدهای آن در گذشته و اکنون، ترجمه: حسن افشار، تهران: نشرمرکز.
لاریجانی، محمّدجواد (1377). درس‌های سیاست خارجی. تهران: مشکوه.
مارتین، ونسا (1389). دوران قاجار: چانه‌زنی، اعتراض و دولت در ایران قرن نوزدهم، ترجمه: افسانه منفرد، تهران: کتاب آمه.
مستشارالدوله، صادق (1361). خاطرات و اسناد مستشار الدوله صادق، مجموعه اول: یادداشت‌های تاریخی و اسناد سیاسی، به کوشش: ایرج افشار، تهران: فردوسی و ایران و اسلام.
مستشارالدوله، صادق (1362)، خاطرات و اسناد مستشار الدوله صادق، مجموعه دوم: اسناد مشروطه: -1330 1325، به کوشش ایرج افشار، تهران: فردوسی و ایران و اسلام.
مسعود انصاری، عبدالحسین (1374). مروری بر پنجاه سال تاریخ خاطرات سیاسی و اجتماعی. تهران: علمی.
موسی‌زاده، رضا (1376). کلیات حقوق بین‌الملل عمومی، جلد 1، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
ناطق، هما (1357). از ماست که بر ماست، چاپ سوم، تهران: آگاه.
نصر، سیدتقی (1363). ایران در برخورد با استعمارگران. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
نظام مافی، منصوره (1349). عوامل مؤثر در تعیین سیاست خارجی ایران در عهد آغامحمدشاه و فتحعلی شاه قاجار. نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 2.
هالستی، کالوی جاکوی (1373). مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ترجمه: بهرام مستقیمی و مسعود طارم‌سری، تهران: وزارت امور خارجه.
هدایت مخبرالسلطنه، مهدیقلی (1363). گزارش ایران: قاجاریه و مشروطیّت، چاپ دوم، تهران: نشر نقره.
)