نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار تاریخ،گروه معارف اسلامی،دانشگاه مازندران،بابلسر

2 فارغ التحصل کارشناسی ارشد/ گرایش تاریخ ایران اسلامی/ دانشگاه خوارزمی

چکیده

سرزمین وسیع هندوستان مهم‌ترین  مستعمره انگلستان در سده بیستم در معرض توجه سایر دول استعماری قرار داشت و برخی از آنها مانند فرانسه و روسیه تلاش داشتند تا از طریق مرزهای زمینی در ایران و افغانستان به این منطقه نفوذ کنند. ازاین‌رو، انگلیس در ایران و افغانستان نفوذ کرد تا علاوه بر حفظ هندوستان، امتیازهای جدیدی در این مناطق به‌دست آورد. یکی از سیاست‌های انگلیسی‌ها برای برقراری ارتباط با شاهان قاجار و امرای افغان، انعقاد معاهدات بود. پژوهش تاریخی حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای به‌دنبال بررسی و شناسایی این معاهدات و تحلیل مفاد و نتایج آنها است. یافته‌ها نشان می‌دهد که انگلیس با انعقاد این معاهدات از قاجاریه علیه امرای افغان و از امرای افغان علیه قاجاریه استفاده می‌کرد. در واقع انگلیس با برقراری معاهدات، زمینه اتحاد و همکاری میان شاهان قاجاری و امرای افغان علیه نفوذ انگلیس در دو منطقه را خنثی کرد،  در حالی که زمامداران قاجاری و امرای افغان با کنار نهادن اختلاف‌ها می‌توانستند همانند سدی در مقابل تکاپوهای انگلستان عمل کنند.
 
 

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
اسناد:
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)
اسناد مالیه: سند شماره ۲۲/۱۶/۲۸۹-۲۴۰
اسناد خاندان بختیاری و اعتلاءالملک: اسناد شماره ۶۳/۱۰۰۳و شماره۳۵/۱۰۰۲
 
 
فارسی:
ابطحی، علیرضا، ۱۳۸۴، نفت و بختیاری‌‌ها، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
امان، دیتر، ۱۳۷۴، بختیاری‌ها عشایر کوه‌نشین ایرانی در پویه تاریخ، ترجمه: سیّد محسن محسنیان، مشهد: آستان قدس رضوی.
امانی، منصور، ۱۳۸۹، "بختیاری‌‌ها و قاجاریه"، پژوهشنامه تاریخ (واحد بجنورد)، سال پنجم، شماره هیجدهم ،۸۲-۵۵.
امیری، مهراب، حکومتگران بختیاری، ۱۳۸۵، تهران: پازی‌‌تیگر.
امیری، مهراب، ۱۳۵۷، "فرمان آزادی کشتیرانی در کارون"، مجله وحید، شماره ۲۳۴ و ۲۳۵، خرداد و تیر، صص 75-69.
 اوژن بختیاری، ابوالفتح، ۱۳۴۶، تاریخ بختیاری، 3ج، تهران: وحید.
بختیاری، بی‌‌بی مریم، ۱۳۸۲، خاطرات سردار مریم بختیاری، تهران: آنزان.
بیشوپ، ایزابلا، ۱۳۷۵، از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمه: مهراب امیری، تهران: آنزان.
پاولویچ، م. تریا و ایرانسکی، س. ۱۳۷۵، سه مقاله در باره انقلاب مشروطیت ایران، چ۲، ترجمه: م. هوشیار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌‌های جیبی.
پوربختیار، غفار، ۱۳۸۷، اسناد برگزیده بختیاری‌‌ها در تاریخ معاصر ایران، مسجدسلیمان: دانشگاه آزاد اسلامی.
رایت، سردنیس، ۱۳۶۴، انگلیسی‌‌ها در میان ایرانیان، ترجمه: اسکندر دلدم، تهران: نهال.
سایکس، سر پرسی، ۱۳۳۶، سفرنامه ژنرال سر پرسی سایکس یا ده هزار میل در ایران، ترجمه: حسین سعادت‌نوری، چ۲، تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
سردار اسعد، علی‌‌قلی خان؛ عبدالحسین، سپهر(لسان‌‌السلطنه)، ۱۳۷۶، تاریخ بختیاری یا خلاصه الاعصار فی تاریخ البختیار، به‌‌اهتمام: جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
سعیدی‌نیا، حبیب‌الله، ۱۳۹۷، کشتیرانی کارون، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شجاعی‌برجوئی، عیسی و حمید حاجیان‌‌پور، ۱۴۰۰، "اهداف و کارکردهای کنسولگری انگلیس در اصفهان دوره قاجار (۱۹۱۷-۱۸۹۱م.)"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال بیست و دوم، شماره ۸۸ (پاییز)، صص:۱۲۰-۹۹.
فلاندن، اوژن، ۱۳۵۶، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، چاپ سوم، ترجمه: حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
قربا‌‌‌پور دشتکی، خدابخش، ۱۳۹۰، انگلیس و بختیاری (1925-1896)، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
کاظم‌‌زاده، فیروز، ۱۳۷۱، روس و انگلیس در ایران 1914-1864، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
کرزن، جرج نانیتل، ۱۳۷۳، ایران و قضیه ایران، ج 2، چ ۴، ترجمه: غلامعلی وحیدمازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 گارثویت؛ جن. راف، ۱۳۷۳، تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری، ترجمه: مهراب امیری، تهران: سهند.
--------------------- ۱۳۷۵، بختیاری در آئینه تاریخ، ترجمه: مهراب امیری، تهران: آنزان.
لایارد، سر هنری، ۱۳۷۶، سفرنامه لایارد، ترجمه: مهراب امیری، چ۲، تهران: آنزان.
------------- ۱۳۷۱، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمه و حواشی: مهراب امیری، تهران: فرهنگ‌سرا.
محمود، محمود، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، ج7، چ۴، تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکاء.
مکبن روز، الیزابت، ۱۳۷۳، با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه: مهراب امیری، تهران: آنزان و سهند.
نجم‌‌الملک، عبدالغفار، ۱۳۷۱، سفرنامه خوزستان، به‌‌کوشش: محمد دبیرسیاقی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
نظام‌‌السلطنه مافی، حسینقلی خان، ۱۳۸۶، خاطرات و اسناد نظام‌السلطنه مافی، به‌‌کوشش: معصومه مافی و منصوره اتحادیه، تهران: نشر تاریخ ایران.
 
 
 
لاتین:
Khazani Arash, 2009, Tribes and Empire on the Margins of Ninteenth-Century Iran, washingtown: washington University Press.
Iran Political Diaries (1881-1965), 1997, Editor: Robert I. Jarman, Vol 3, 4, 5, 6, Uk: Archive Edition Limited.